جەكە تۇلعا بانكروتتىعى: ساراپشىلار قاي تالاپتى قولدايدى؟

مەملەكەتتىك كىرىستەر كومي­تەتى تور­اعاسىنىڭ ورىنباسارى قايرات مياتوۆتىڭ ايتۋىنشا، قان­شاما شەك­­تەۋگە قاراماستان ازامات­تار­عا مۇم­كىندىك بەرۋ تەتىكتەرى قاراس­تىرى­لادى. ونىڭ ىشىندە وقىتۋ جانە ەڭبەك قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا شەتەلگە شىعۋ نەگىزى دە بار.

«كەپىلدە تۇرعان جالعىز تۇر­عىن ءۇيدى ساتۋ كەزىندەگى ەرەكشەلىكتەردى دە قاراستىرامىز. بورىشكەردىڭ قار­جىلىق باسقارۋشىلاردىڭ قىز­مەتتەرىن تولەۋگە قاراجاتى بولمايدى دەگەن قاۋىپ بار. سوندىقتان مەملەكەت قولداۋىنا مۇقتاج بورىشكەرلەر­دىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى بويىن­شا سوت بانكروتتىعى كەزىندە قارجى­لىق باسقارۋشىلاردىڭ قىزمەتتەرىن مەم­لەكەتتىك بيۋدجەتتەن تولەۋ مۇم­كىندىگىن قاراستىرۋ ۇسىنىلۋدا. كەلەسى ۇسىنىس – بورىشكەردى بانكروتتىقتىڭ باستالعانى تۋرالى نەسيە بەرۋشىلەر­گە حابارلاۋعا مىندەتتەۋ. بۇل ۇسى­نىس تا قولداۋ تاپتى، ول زاڭ جوباسىندا ەسكەرىلەدى. تاعى ءبىر ۇسىنىس – بانكروتتىق كەزىندەگى الاياقتىق ارە­كەتتەر ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇ­شەي­تۋ. ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ بانك­روت­­تىقتان كەيىن 3 جىل بويى جەكە تۇل­­عانىڭ قارجىلىق جاعدايىنا مو­ني­­تورينگ جۇرگىزۋ مىندەتىن قاراس­تىرۋى ۇسىنىلدى. سونىڭ ىشىندە سا­­لىق دەكلاراتسياسىنىڭ دەرەكتەرى نەگى­زىندە»، دەيدى ق.مياتوۆ.

سونداي-اق سوت راسىمىندە قارجى باسقارۋشىلارىن تاعايىنداۋ جو­نىندەگى مىندەتتى ۋاكىلەتتى ورگانعا جۇكتەۋ، قۇجاتتامالىق اياقتاۋ ءتارتى­بىن كوزدەۋ ۇسىنىلىپ وتىر. سوڭعىسى بويىنشا ەلەكتروندى ۇكىمەتتىڭ ۆەب-پورتالىندا دا اۆتوماتتى رەجىمدە ەلەكتروندى حابارلاما جاسالادى، ول بانكروتتىق ءراسىمىنىڭ 6 ايى اياق­تالعاننان كەيىن بورىشكەرگە جانە كرەديتورعا جىبەرىلەدى. جەكە تۇلعانىڭ بانكروت بولعانى تۋرالى اقپارات بانكروتتىق ءراسىمى اياقتالعان سوڭ 7 جىل بويى ەلەكتروندى ۇكىمەت پور­تالى مەن مەملەكەتتىك كرەديت بيۋروسىندا ساقتالىپ تۇرماق.

«باستاپقى كەزەڭدە 0،3 اەك مول­شەرىندە مەملەكەتتىك باج قاراستىرۋ قاجەت. ءبىز بۇل ۇسىنىستى دا قولدا­دىق. بۇدان باسقا، سوت بانكروتتى­عى راسىمىندە بىتىمگەرشىلىك كەلىسىم جاساسۋ مۇمكىندىگىن كوزدەۋ ۇسىنىلدى. بۇل ۇسىنىس تا قولداۋ تاپتى. ءىس جۇ­زىندە قولدانىلعاننان كەيىن زاڭ­دى جەتىلدىرۋگە قاتىستى بىرقاتار ۇسىنىس تا بار. اتاپ ايتقاندا، كرەديتورلارعا سوت بانكروتتىعىن باستاۋ قۇقىعىن بەرۋ. بۇدان باسقا، زاڭدى شەتەلدىكتەرگە، قانداستارعا جانە قازاقستاندا تۇراقتى تۇراتىن جەرى بار ادامدارعا قولدانۋ. جۇمىس توبىنىڭ مۇشەلەرى باسقارۋشى لا­ۋازىمدارعا ورنالاسۋعا تىيىم سالۋ­دى، ونىڭ ىشىندە زاڭدى تۇلعانىڭ قۇ­رىل­تايشىسى، اكتسيونەرى بولۋدى نەمەسە مەملەكەتتىك ۇيىمدارداعى قىز­مەتتى شەكتەۋدى ۇسىندى. كرەدي­تور­لاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ مۇلكى تۋرا­لى مالىمەتتەر الۋ قۇقىعىن كوز­دەۋ ۇسىنىلدى. مۇندا باستاپقى كەزەڭ­دە قارجىلىق باسقارۋشىلارعا وسىن­داي مۇمكىندىك بەرۋ جانە ونىڭ ءىس جۇ­زىندە قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن كورۋ ۇسى­نىلىپ وتىر»، دەيدى كوميتەت وكىلى.

ەكونوميست راحىم وشاقباەۆ زاڭ قازىرگى رەداكتسيامەن جۇمىس ىستە­مەيدى. وندا ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى كەلەتىن بىرنەشە لوببي بار دەيدى.

«سەبەبى ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى باپتا بورىشكەرلەردىڭ باسىم بولىگى بانكروتتىق راسىمىنە كىرمەۋى ءۇشىن بىرنەشە ءتيىمدى كەدەرگى بەلگى­لەنگەن. بىرىنشىدەن، ءۇشىنشى باپ­تىڭ ءبىرىن­شى تارماعىندا بورىشكەرگە قويىلا­تىن تالاپتار بار – اتقارۋ­شى­لىق ءىس جۇرگىزۋ جانە قارىزدى ءوندى­رىپ الۋ تۋرالى تالاپ قويۋ بويىن­شا سوت قوز­عاعان ءىس جوق. ەگەر سوت ورىن­­داۋ­شى­لارى پالاتاسىنىڭ ستاتيس­تي­كا­سىن قاراساڭىز، سوڭعى 3 جىل­دا ات­قا­رۋ­­شىلىق ءىس جۇرگىزۋلەر سانى 1 ملن-نان اسىپ، ءوسىپ كەلە جاتقا­نىن باي­­­قايسىز. 2018 جىلى – 2،8 ملن، 2019 جىلى – 3،9 ملن، 2020 جىلى 5،1 ملن-نان استام. بۇل ادامداردىڭ بار­­لىعى سوتتان تىس تارتىپكە شىعۋ مۇم­­كى­ن­دىگىنەن ايىرىلادى. بانك ءلوب­بيى­­نىڭ وكىلدەرى انىق جازعان ءتور­تىن­شى باپ بەرەشەكتى ءوندىرىپ الۋ، كول­لەك­­­تور­لىق اگەنتتىك پەن كرەديتور­لار ارا­سىندا جاسالعان تالاپتاردى باس­قاعا بەرۋ تۋرالى شارتتار بويىن­شا مىندەتتەمەلەردى ايقىن ءبو­لىپ كورسەتەدى، ياعني كوللەكتورلىق بانك­تەردىڭ بۇكىل جيىنتىعى – ميكرو­قار­جى ۇيىمدارى – ەگەر مىندەت­تەمەلەر ولاردى ورىنداۋ مەرزىمى باستالعان كۇننەن باستاپ بەس جىل ىشىندە ورىندالماسا، سوتتان تىس بانكروتتىق راسىمىنە ءوتىنىش بەرۋ مۇمكىن ەمەس دەيدى. جۇيە كوپتەگەن جىل بويى بانك­تىك ءلوببيدىڭ پايداسىنا قاراي جاسال­دى جانە قازىر بۇل جاعداي ساق­تالىپ وتىر»، دەيدى ەكونوميست.

تاۋەلسىز قارجى ساراپشىسى اندرەي چەبوتارەۆ بانكروت بولعىسى كەلە­تىندەر جانە بولعاندار سانى كوبەي­سە، بۇل باسقا بورىشكەرلەر ءۇشىن تاۋەكەلدى ارتتىرىپ جىبەرەتىنىن جەتكىزدى. ياعني نەسيە قىمباتتايدى. 

«بانكروتتىق ءراسىمىن جەڭىلدەتۋگە تۇبەگەيلى كەلىسپەيمىن، ويتكەنى قارىز الۋشىدا باسقا كىرىستەر بولماعان كەزدە بانكروتتىق سوڭعى ءراسىم بولۋى كەرەك. كوبىمىزدىڭ بانكروتتىق ءراسىمىن بەلگىلى ءبىر ەسەپتەن شىعارۋ پروتسەدۋراسى رەتىندە قابىلداعىمىز كەلەدى. سونىمەن قاتار جالعىز تۇرعىن ءۇيدى قالدىرۋ كەرەك. ءبىز – الەۋمەتتىك مەم­لەكەتپىز. سوڭعى تۇرعىن ءۇيدى تارتىپ الۋعا بولمايدى. نەسيەنى ادال نيەتپەن تولەيتىندەر بار، ولار وتەي الادى، بىراق بانكروتتاردىڭ كوپ بولۋىنا بايلانىستى تاۋەكەلدەر ۇلەسى ارتادى. ياعني نەسيەلەر قىمباتقا تۇسەدى. سونداي-اق بىزدە جۇيەنى الداعىسى كەلەتىندەرگە قاراعاندا ادال ادامدار كوپ ەكەنىن ەسكەرۋىمىز قاجەت»، دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.

ال قازاقستان قارجىگەرلەرى قاۋىم­داستىعىنىڭ زاڭ ماسەلەلەرى جونىندەگى باسقارۋشى ديرەكتورى نازار راحيموۆ سوتتان تىس بانكروت­تىق پەن سوت ءىسى زاڭنامادا بەلگىلەن­گەن بارلىق ءراسىم اياقتالعاننان كەيىن جاسالۋى كەرەك دەپ سانايدى.

«ەگەر مۇنى ءماجبۇرلى شارا دەپ ساناساق، وندا جاقىندا ەنگىزىلگەن بارلىق ءراسىم ساقتالۋى كەرەك. ءبىز قازىرگى ۋاقىتتا زاڭ جوبالاۋ جۇ­مىسى داۋدى سوتقا دەيىن رەتتەۋ بولى­گىندە، قارجىلىق قىزمەتتەردى تۇتىنۋ­شىلاردىڭ قۇقىقتارىن قور­عاۋ بولىگىندە، ونىڭ ىشىندە سوتتان تىس تارتىپتە دە، اتقارۋشىلىق ءىس جۇر­گىزۋدە دە كۇشەيگەنىن بىلەمىز. وسى وزگەرىس­تەردىڭ بارلىعى كۇشىن ساقتاپ قالۋعا ءتيىس جانە «بانكروتتىق تۋرالى» زاڭ بۇل فۋنكتسيالاردى قايتالاماۋعا ءتيىس. بورىشكەرگە تاڭداۋ قۇقىعىن بەرە وتىرىپ، بورىشكەر ونىڭ سالدارى بارىن ءتۇسىنۋى كەرەك. ول ءوزىن ءوزى شەكتەۋى كەرەك، ياعني بورىشكەر ءوزىنىڭ جەكە بانكروتتىعى تۋرالى شەشىم قابىلداعاندىقتان، ونىڭ شەتەلگە شىعۋى شەكتەلۋى كەرەك. ەگەر ونىڭ قانداي دا ءبىر قاراجاتى بولسا، ول ونى قارجى سەكتورى الدىنداعى عانا ەمەس، سونداي-اق مەملەكەت الدىنداعى جانە باسقا دا قىزمەتتەردى جەتكىزۋشىلەر الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىن وتەۋگە باعىتتاۋعا ءتيىس. سوندىقتان شەتەلگە شىعۋدى شەكتەۋ – وعان نەسيە بەرۋشى قويعان ەمەس، بورىشكەر ءوزى ولشەپ، قابىلداعان شەكتەۋ. سون­دىقتان وسى بولىكتە بورىشكەردىڭ شەتەلگە شىعۋىنىڭ نەگىزدەرى تىزبەسىن كەڭەيتپەۋىڭىزدى سۇرايمىز»، دەپ ءاۋ باستاعى ق.مياتبەكوۆتىڭ ۇسىنىسىنا قارسىلىق تانىتتى.

سونداي-اق ول بورىشپەن مولشەر­لەس شەكتى ولشەمدەرگە نازار اۋدارىپ، جالعىز تۇرعىن ءۇيدى الۋ ماسەلەسىن دە قوزعادى.

«بورىشكەرلەردىڭ عانا ەمەس، ءون­دىرىپ الۋشى كرەديتورلاردىڭ دا مۇد­دەلەرىن ەسكەرۋ قاجەت. وتكەن جىلى ءبىز قابىلداعان وزگەرىستەردى قارا­يىق. ءبىز كرەديتورلاردىڭ كەپىل­دىك قۇقىق­تارىن تولىعىمەن شەكتەدىك. ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر­دىڭ كەپىلدىكتەرىن جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭ قابىلداندى، ول 12 قاڭتاردا كۇشىنە ەندى، بۇعان دەيىن بورىشكەرلەردىڭ، نەسيە بەرۋشىلەردىڭ جانە قارجى­لىق قىزمەتتەردى تۇتىنۋ­شىلاردىڭ مۇد­دەلەرىن قورعاۋعا باعىت­تالعان بىر­قاتار زاڭ جوباسى قابىلداندى. سوندىقتان وسى ۇسى­نىستار مەن الاڭ­داۋشىلىقتاردى ەسكەرۋ­دى سۇراي­مىز. سونداي-اق 1 شىلدە­دەن باس­تاپ بانكتەرگە 90 كۇن وتكەننەن كەيىن سىياقى الۋعا تىيىم سالاتىن نورما كۇشىنە ەنەتىنىن ەسكە سالامىن. بۇل دا قارجىلىق قىزمەتتەردى تۇتىنۋ­شىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا باعىت­تالعان شارا. بۇل جاعدايدا زاڭ شىعارۋشى قابىلداعان بارلىق ش­ا­را جاڭا زاڭمەن كەدەرگى بول­ما­عا­نىن، بانكروتتىقتىڭ شىنىمەن دە توتەنشە جانە ءماجبۇرلى شا­­­را بول­عانىن جانە ءوندىرىپ الۋ­شى­­لار مەن بو­رىشكەرلەردىڭ مۇددە­لە­رىن ەس­كەرگەنىن قالايمىز»، دەدى قاۋىمداس­تىق وكىلى.