بانكروت بولۋدىڭ تالابىن بىلگەن ابزال

نەگىزگى شارت

مەملەكەتتىك كىرىستەر كومي­تەتى جاريا ەتكەن زاڭ جوبا­سىندا جازىلعان نەگىزگى تالاپتىڭ ءبىرى – بانكروت بولعان جەكە تۇلعاعا ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن (36 018 تەڭگە) اسپايتىن نەسيە الۋ بويىنشا مامىلەلەردى قوسپاعاندا، زايم الۋ بويىنشا كەلىسىمشارتتار جاساۋعا، كەپىل بولۋعا تىيىم سالۋ.

– حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، قارىز سوماسى مەن ۇزاقتىعىنا بايلانىستى راسىمدەردىڭ 3 ءتۇرى ۇسىنىلادى. ءبى­رىنشى، تولەم قابىلەتتىلىگىن قال­پىنا كەلتىرۋ – تۇراقتى تا­بىس بولعان جاعدايدا سوتتا قا­­رىز­­داردى تولەۋگە 5 جىلعا دە­يىن ءبولىپ تولەۋ مۇمكىندىگىن كوز­دەيدى. قالپىنا كەلتىرۋ جوس­پارى 5 ملن تەڭگەدەن اساتىن بە­رەشەك كەزىندە سوت ورگان­دارى­مەن بەكىتىلەدى. بۇل ءۇشىن ەكى تاراپتىڭ – بورىش­كەر مەن كرەديتوردىڭ كەلىسىمى قا­جەت. جوسپاردا كوزدەل­مە­گەن جاع­دايلاردىڭ بارلىعى، مىسا­لى، م ۇلىكتى ساتۋ قول­دانىل­ماي­دى. ەكىنشى، تۇراقتى تابىس پەن بە­رەشەكتى وتەۋ بويىنشا پەرس­پەكتيۆا بولماعان جاعداي­دا، بانكروتتىقتى ەكى تۇردە قول­دانۋ ۇسىنىلادى: العاش­قىسى – سوتتان تىس بانك­روت­تىق. ونى ءۇش جاعدايدا قول­دانۋعا بولادى: بانكتەر مەن ميك­روقارجىلىق ۇيىمدار ال­دىن­دا 5 جىلدان استام مەر­زىمى وتكەن ازاماتتار; ازاماتتار، ەگەر قارىز 12 اي ىشىندە وتەل­مەگەن بولسا، قارىز سوماسى 300 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى كەرەك جانە قارىزدى وتەۋگە بولاتىن م ۇلىك جوق; سونداي-اق 5 ملن تەڭگەگە دەيىنگى قارىزى 6 اي ىشىندە وتەلمەگەن ازاماتتار بانكروتتىق ءراسىمىن باستاي الادى»، دەيدى قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى مارات سۇلتانعازيەۆ.

سونداي-اق ازامات 3 جىل بويى قازاقستان اۋماعىنان تىس جەرگە اياق باسپايدى. تەك شۇعىل جاعدايدا ەم الۋ قاجەت بولسا، جاقىن ادامىن ەمدەلۋگە اپارۋ جانە جاقىن تۋىسىن شەت مەملەكەتتە جەرلەۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداسا عانا شەكارادان شىعا الادى. سوتتان تىس بانكروتتىق پروتسەدۋراسىن قابىلداۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرىلگەن كۇننەن باستاپ كرەديتور بورىشكەردەن قانداي دا ءبىر مىندەتتەمەنى ورىندا دەپ تالاپ ەتۋگە قۇقىلى ەمەس. تيىسىنشە، قارىزدىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا ءوسىمپۇل مەن سىياقى ەسەپتەۋ دە كۇرت تىيىلادى. سوت بانكروتتىعى پروتسەدۋراسىنىڭ مەرزىمى وسى ءراسiمدi قولدانۋ تۋرالى سوت شەشiمi زاڭدى كۇشi­نە ەنگەن كۇننەن باستاپ 6 ايدان اسپايدى. مەرزىمدى ۇزارتۋعا جول بەرىلمەيدى.

بورىشكەردىڭ بانك شوتىنان اقشا الۋ دا مۇمكىن ەمەس. بۇعان ارەكەتتەنگەن كرەديتوردىڭ ءوزى جاۋاپقا تارتىلادى. ءوز كە­زەگىندە بورىشكەرگە م ۇلىكتى يەلىكتەن شىعارۋ نەمەسە وزىنە جاڭا مىندەتتەمەلەر قابىلداۋ بويىنشا مامىلە جاساۋعا بولمايدى. ال بۇل رەتتە م ۇلىكتى بەرۋ، تولەم جاساۋ نەمەسە م ۇلىك مىندەتتەمەسىن باسقا ادىس­پەن ورىنداۋ تۋرالى بورىش­كەرگە قاتىستى شىعارىلعان مەملە­كەت­تىك ورگانداردىڭ شەشىمدەرى، بورىشكەر مۇلكىنە قاتىستى شىعارىلعان سوت شەشىمدەرى ورىندالماي توقتاتىلا تۇرادى.

كىم بانكروت بولا الادى؟

كىمدەر سوتتان تىس بانكروت­تىققا ءوتىنىش بەرە الادى؟ زاڭ جوباسىندا بۇل بىلاي تۇ­سىن­دىرىلەدى: «بەرەشەگى 100 ەسەلەنگەن ايلىق ەسەپتىك كور­سەتكىشتەن (اەك) اسپايتىن مولشەردى قۇرايتىن بورىشكەر ەگەر ورىنداۋ مەرزىمى باستالعان كۇننەن باس­تاپ 12 اي ىشىندە كرەديتور­لار الدىنداعى مىندەتتەمە ورىن­داماسا، ءوتىنىش بەرەدى. سونى­مەن قاتار بەرەشەگى كەمىن­دە 100 ەسەلەنگەن جانە 1 600 ەسە­لەن­گەن اەك-تەن اسپايتىن مول­شەردى قۇرايتىن بورىش­كەر ەگەر ورىنداۋ مەرزىمى باستالعان كۇننەن باس­تاپ 6 اي ىشىندە كرەدي­تورلار الدىنداعى مىندەتتەمەنى ورىنداماسا، ءوتىنىش بەرەدى.

سوت بانكروتتىعى پروتسەدۋ­راسى­نىڭ نەمەسە سوتتان تىس بانك­روتتىق پروتسەدۋراسىنىڭ اياق­­تال­عانى تۋرالى حابارلاما ورنا­لاستىرىلعان كۇننەن باس­تاپ 5 جىل ىشىندە بانكتەر جانە ميكروقارجىلىق ۇيىم­دار­دىڭ جەكە تۇلعاعا نەسيە بەرۋىنە تى­يىم سالىنباق. م.سۇل­تان­عازيەۆ بانكروت دەپ تانىلعان ادام­داردى قارجىلاندىراتىن، نەسيە­لەيتىن قارجى ۇيىمدارىنا قان­داي جازالار قولدانىلۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ايتتى.

«ەگەر زاڭعا سايكەس تىركەلگەن بانك نەمەسە نەسيەلەۋ مەكەمەسى بولسا، ارينە، رەتتەۋشى وعان ليتسەنزيانى تارتىپ الۋعا دەيىن تالاپتار قويادى. سەبەبى زاڭمەن بەس جىلدىق مەرزىم بەلگىلەنەدى. باسقالارى بانكروت بولعان ازا­ماتتارعا نەسيە بەرە وتىرىپ، تاۋەكەلگە بارادى. بىرىنشىدەن، بۇل زاڭسىز كاسىپكەرلىك قىزمەت، ول ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك قاراس­تىرىلعان، تيىسىنشە، بۇل ۇل­كەن تاۋەكەل. مەكەمە وسىنداي قارىزدى قايتارۋ بويىنشا جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الا­دى. ەگەر وعان قارىز قاي­تا­رىل­ما­سا، ونى سوت ورگاندارى ار­قى­لى ءوندىرىپ الۋ مۇمكىن بولمايدى»، دەپ ەسكەرتتى سپيكەر.

انىقتاپ وتەيىك، ازامات سوتتان تىس بانكروتتىق پروتسەدۋ­راسىن 7 جىل ىشىندە قايتا پاي­دالانا الادى. بىراق مىنا جاع­دايلار بويىنشا بارماق باس­تى، كوز قىستى ارەكەتكە بار­سا، ونىسى مەملەكەتتىڭ قىرا­عى نازارىنان تىس قالماق ەمەس. ماسەلەن، م ۇلىكتى نەمەسە م ۇلىك مىندەتتەمەسىن جاسىرىپ قالسا، باسقا يەلىككە وتكىزىپ جىبەرسە، قۇجاتتامانى ءوز يەلىگىنەن شىعارسا نە بولماسا جويىپ جىبەرسە، بۇل ارەكەتى ءۇشىن وعان 2 مىڭ اەك (6،1 ملن تەڭگە) كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى نەمەسە 2 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.

ەگەر ادەيى بانكروتتىق جاساپ، سول ارقىلى نەسيە جۇكتە­مەسى­نەن قۇتىلۋدى ويلاسا جانە ونىسى اشكەرە بولسا، وندا بورىش­كەر 1000 اەك (3 ملن تەڭگە­دەن جوعارى) ايىپپۇل تو­لەۋ­گە ءماجبۇر. ايىپپۇل تو­لەۋ­گە شاماسى جەتپەسە تۇزەۋ جۇ­مى­سىنا جەگىلەدى نەمەسە ءبىر جىل اباقتىعا قامالادى.

ازاماتقا كومەك – باستى مىندەت

زاڭ جوباسىندا جازىلعان تار­ماق­تاردىڭ ءبارىن بىردەي ءتىزىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس، ءارى بۇل ءبىز­دىڭ ماقسات تا ەمەس. سونداعى كوز­گە ىلىككەن ماڭىزدىسى – تولەم قابى­لەتىن قالپىنا كەلتىرۋ جوس­پارى­نىڭ ورىندالۋ مەرزىمى. بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانعىسى كەلگەن ازاماتقا مىناداي شارالار ۇسىنىلادى: مىندەتتەمەسىن ورىن­داۋ مەرزىمى وزگەرەدى، ياعني تو­لەم كەيىنگە قالدىرىلادى نەمەسە ءبولىپ تولەۋگە مۇمكىندىك بە­رى­­لەدى; قارىزدىڭ ءبىر بولىگى كەشى­­­رىلۋى مۇمكىن، مىسالى، ايىپ­­پۇل، ءوسىمپۇل قارىزدارى; زايم­دى پاي­دالانعانى ءۇشىن سىيا­قى­نىڭ پا­يىزدىق ستاۆكاسى تو­مەن­دەتىلەدى; زايمدى پاي­دا­لانۋ­دىڭ جالپى مەرزىمى ۇزار­ت­ىلا وتىرىپ قازىرگى تولەم مولشەرى ازايتىلادى.

زاڭدا سونداي-اق م ۇلىك بولى­گىن ساتۋ نەمەسە ارەنداعا بەرۋ، ءۇيدى قۇنى تومەندەۋ ۇيگە، اۆتو­كولىكتى قۇنى تومەندەۋ اۆتو­كولىككە اۋىستىرۋ، بورىشكەردى جۇمىسقا تۇرعىزۋ سەكىلدى تالاپتار دا قاراستىرىلعان.

م.سۇلتانعازيەۆتىڭ ايتۋىنشا، ەگەر جالعىز تۇرعىن ءۇي كەپىل زاتى بولسا، وندا كرەديتور ونى سوت بانكروتتىعى كەزىن­دە الۋعا قۇقىلى. ەگەر جال­عىز تۇرعىن ءۇي كەپىل زاتى بولماسا، وندا كرەديتورلار وعان تالاپ قويا المايدى. ۆيتسە-مينيستر بانكروت بولعان ازا­ماتتىڭ ءارى قارايعى ەڭبەك بەل­سەن­دىلىگىن جوعالتپاۋى ءۇشىن ءتيىستى تارماقتاردى زاڭعا ەنگىزە­مىز دەپ وتىر.

«جەكە تۇلعا بانكروت دەپ تانىلعان جاعدايدا، ونىڭ بانك الدىنداعى قارىزى تولىق كەشى­رىلەدى. بانككە ارىزدانعاندا كور­­­سەت­كەن قارىزدار تولىق جو­يى­­لا­دى. ونىڭ شەتەلگە شىعۋى­نا تىيىم سالۋ سوت ورىن­داۋ­شى­­لار­دىڭ شەشىمىمەن بەلگى­لەنە­دى. بۇل شەكتەۋ قا­رىزى، سا­لىق­­تىق بەرەشەگى بول­عان جاع­­داي­دا قويىلادى. بانك­روت بولىپ جاريالانعان ادام قا­رى­­زىن وتەمەگەن بولىپ ەسەپ­تە­لەدى. بۇل حالىقارالىق پراك­­تيكادا بار. زاڭدا قاراس­تى­رىل­عان. دەگەنمەن جەكە تۇل­­عانى ەكونوميكالىق بەل­سەن­دى­لىككە تارتۋىمىز كەرەك بولعان­دىق­تان، ول شەتەلگە جۇمىسپەن با­را جاتسا، سىرتقا شىعىپ تابىس كوز­دەرىن تاۋىپ جاتسا، ونداي مۇم­كىن­شىلىك بەرۋگە بولادى. ونى تال­قى­لايمىز»، دەدى قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى.

ءتۇيىن

زاڭ جوباسىن ۇيىمداستىرۋ­شىلار بانكروت بولعىسى كەلە­تىن، ءارى بۇل نيەتى جاعدايىنا تولىق ساي بولىپ تۇرعان جان­نىڭ ءوزىن قۇتقارىپ قالۋعا مەي­لىنشە تىرىسقان سەكىلدى. ياعني ونىڭ ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك تاۋىپ بەرۋگە كومەكتەسۋى، دۇنيە-مۇلكىن الگىندەي ادىسپەن بولسىن ساقتاۋعا امال قىلۋى – وسىنىڭ ايعاعى. بانكروت بولۋ ارقىلى جەكە تۇلعا بانك الدىنداعى بەرەشەگىنەن قۇتىلادى. بىراق سودان كەيىن الدىنان شىعاتىن قانشاما شەكتەۋگە تۇتىلادى. دەمەك بۇل نەسيە جۇكتەمەسىنەن ادا بولۋدىڭ ايرىقشا جولى ەمەس. بۇل بار بولعانى ەپتەپ-سەپتەپ قارىزدان اجىراۋدىڭ ءادىسى عانا. سوندىقتان زاڭ جوباسىن ۇسىنۋشىلار ءبىرىنشى كەزەكتە جەكە تۇلعانىڭ تابىسىن كوبەيتۋگە، سول ارقىلى بەرەشەگىنەن قۇتىلۋىنا جاعداي جاساي السا، بۇل ۇكىمەتتىڭ جەڭىسى بولماق.