قارجى حاكەرىنەن ساقتانۋ ادىستەرى

ادامداردىڭ اڭقاۋلىعى، سەن­گىشتىگى، قارجىلىق ساۋا­تى­نىڭ تومەندىگى الاياق­تار ءۇشىن تاپتىرماس «قاسيەتكە» اينالىپ وتىر. ولار تەلەفون نو­مىر­لەرىن اۋىستىرۋ، ۆيشينگ، فيشينگ جانە تاعى دا سول سياق­تى سەرۆيستەردى بەلسەندى پاي­دا­لانىپ، قۋلىقتارىن ىسكە اسى­رۋ­عا تىرىسادى. وسى ورايدا قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى بىرقاتار الاياق­تىق تۇرلەرىن مالىمدەيدى جانە ودان قورعانۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ۇسى­نا­دى.

«قاۋىپسىز» شوت

الاياقتار زەينەتكەرلەرگە تەلەفون سوعىپ، وزدەرىن بانك قىزمەتكەرى دەپ تانىستىرىپ، ونىڭ كارتوچكاسىنان بەيتانىس بىرەۋلەردىڭ اقشانى شەشىپ الۋعا ارەكەت جاساعانى جونىندە ايتادى. ول ءۇشىن كليەنت ءوز قاراجاتىن دەرەۋ قاۋىپسىز شوتقا اۋىستىرۋى قاجەت دەپ، ىزىنشە: كليەنتتىڭ ينتەرنەت نەمەسە ءموبيلدى بان­كينگتى قولدانا الۋ-الماۋىن ناقتىلايدى; ءوزىنىڭ زەينەتاقى اقشاسىن نەمەسە شاكىرتاقىسىن قا­شىق­تان قالايشا اۋدارۋ بولاتىنى جونىندە نۇسقاۋ بەرەدى; تەلەفونىنا قوسىمشانى جۇك­تەۋدى ۇسىنادى نەمەسە اقشا­نى دەرەۋ بانكومات ارقىلى اۋدارۋعا كەڭەس بەرەدى.

كەڭەس

تەلەفون الاياقتارى قارت ادام­دار­دىڭ سەنىمىنە كىرۋ ءۇشىن بارلىق ايلا-شار­عى­لار­د­ى قولدا­نادى. مۇنداي جاع­داي­دا ەڭ ءبىرىنشى – اڭگىمەنى توقتاتىپ، سىزگە قىزمەت كورسەتەتىن بانككە تە­لەفون سوعۋ قاجەت. بانكتىڭ بايلانىس ءنومىرى كار­توچكانىڭ ارتقى بەتىندە جازىلىپ تۇ­را­دى.

ەشقاشان قوڭىراۋ شالۋ­شى­نىڭ قانداي دا ءبىر نۇسقاۋىن ورىنداماڭىز. ياعني اقشا اۋدار­ماڭىز، كۇماندى قوسىم­شا ورناتپاڭىز، SMS ارقىلى كەل­گەن سىلتەمەگە كىرمەڭىز، دەربەس دەرەك­تە­رىڭىزدى، كارتوچكانىڭ دەرەكتەرىن (CVC/CVV-كود، راستاۋ كودتارى جانە پين-كود) ەشكىم­گە حا­بارلاماڭىز. ەسىڭىزدە بولسىن، بانك قىز­مەتكەرلەرى، كولل-ورتالىق وپەرا­تور­لا­رى مۇنداي اقپاراتتى ەشقاشان تەلەفون ارقىلى سۇرامايدى.

جالعان كرەديت رەسىمدەۋ

سىزگە بانكتىڭ اتىنان حابار­لاسىپ تۇر­مىز دەپ قوڭىراۋ شالىپ، N سوماعا كرەديت رەسىم­دەۋگە ءوتىنىم بەرگەن-بەرمە­گە­نىڭىزدى ناقتىلايدى. ەگەر ءسىز شىن ما­نىن­دە ءوتىنىم بەرمەگەن بول­ساڭىز، وندا الاياقتاردىڭ ءسىز­دىڭ اتىڭىزدان كرەديت الماق ويلارى بار.

ولار مىناداي سحەمامەن جۇمىس ىستەيدى: سىزگە شۇعىل شارالار قابىلداۋ جانە ولاردىڭ نۇسقاۋىن ورىنداۋ قاجەت­تى­گىن ايتادى. بۇل ءۇشىن ۇيالى تەلەفونىڭىزعا ورناتاتىن جانە دە­رەك­تەرىڭىز قورعالاتىن قوسىمشاعا سىل­تە­مە جىبەرەدى. باعدارلامانى جۇكتە­گەن­نەن كەيىن تەلەفونىڭىزعا SMS نەمەسە ەلەكتروندى پوشتا ارقىلى حابارلاما كەلەدى، سودان كەيىن بانكتىڭ جالعان قىزمەتكەرى كودتى اتاۋدى سۇرايدى جانە وكىنىشكە قاراي، كرەديتتى بەرىپ ۇل­­گەر­گەنىن، بىراق الاياقتار اقشاعا قول جەت­كىزە الماعانىن حابارلايدى. سودان كەيىن الاياق ءوزى ايتقان باسقا شوتقا وسى اقشانى اۋدارۋ ارقىلى اقشانىڭ وزى­ڭىز­دە قالاتىندىعىنا سەندىرەدى.

كەڭەس

كرەديت «رەسىمدەلدى» دەگەن بانكتىڭ فيليالىنا قوڭىراۋ شالىڭىز نەمەسە بارىڭىز جانە جاعدايدى شەشۋ ءۇشىن مۇم­كىن­دى­گىنشە جەدەل تۇردە رەسمي ءوتىنىش جازىڭىز. ءوتىنىشتىڭ كىرىس ءنومىرى بار كوشىرمەسىن مىن­­دەتتى تۇردە الىڭىز. سىزگە قوڭىراۋ شالعان ءنومىردى بانكتىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنە حابارلاۋدى، سونداي-اق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ءوتىنىش جازۋدى دا ۇمىتپاڭىز.

«فەيك» اۋدارما

بانك كارتاڭىزعا بەلگىلى ءبىر اقشا سوما­سىنىڭ اۋدارىلعانى تۋرا­لى SMS كەلدى. ىزىنشە ولار سىزگە بەلگىسىز نومىردەن قو­ڭى­راۋ شا­لىپ، اقشانىڭ قاتە اۋدا­رىل­عا­نىن ايتىپ، سىزدەن كەرى اۋدارۋدى سۇرايدى. الاياقتار وزىنە جا­نا­شىرلىق تۋدىرۋ ءۇشىن، الگى قاراجات سوڭعى اقشاسى ەكەنىن، جۇمىستان شىعىپ قال­عانىن، ەمدەلۋگە بارا جاتقانىن ايتىپ، جىبىتۋگە تىرىسىپ باعادى. ءتىپتى كەي­بىرى «مىرزالىق» تانىتىپ، قارا­جات­تىڭ از بولىگىن وزىڭىزگە قالدىرۋدى دا ۇسىنادى.

كەڭەس

الاياقتار ساۋدا الاڭىندا قانداي دا ءبىر تاۋاردى ساتىپ، سونىڭ اقىسىن الۋ ءۇشىن ءسىزدىڭ شوتىڭىزدى كورسەتۋى مۇمكىن. ەگەر ءسىز ولارعا سەنىپ، اۋدارىم جاساساڭىز، وندا ءسىز اقشاسىز عانا قالمايسىز، سونىمەن قاتار وزىڭىزگە قوسىمشا قيىندىقتار تۋعىزاسىز. ويتكەنى الەۋەتتى ساتىپ الۋشى تاۋاردى الماي، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جۇگىنۋى مۇمكىن. ءسىز اقشا الۋشى رەتىندە العاشقى كۇدىكتىگە اينالاسىز. سوندىقتان شوتىڭىزعا بەلگىلى ءبىر سومانى اۋدارسا، وندا ەشقانداي جاعدايدا ونى قايتا اۋدارماڭىز جانە شەشىپ الماڭىز. ءوز بانكىڭىزگە حابارلاسىڭىز، وندا سىزگە وسى قاتە اۋدارىممەن نە ىستەۋگە بولاتىنىن تۇسىندىرەدى.

قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان تۇسەتىن «قوڭىراۋلار»

الاياقتار وزدەرىن قۇقىق قورعاۋ قىز­­مەت­كەرلەرى رەتىندە تانىستىرىپ، تانىسىڭىز، دوسىڭىز نەمەسە تۋىسىڭىزدىڭ كەلەڭسىز جاعدايعا تاپ بولعانىن حابارلاۋى مۇمكىن. مىسالى، ادامدى قاعىپ كەتكەنى، اۋرۋحانادا جات­قا­نى نەمەسە تەراكتىگە قاتىسقانى دەگەندەي. كەز كەلگەن جاعدايدا قىلمىس قورقىنىشتى، ال سالدارى قايتىمسىز كورىن­ۋى كەرەك. ماسەلەنى قانداي دا ءبىر سوما شەشە الادى. ءبىر جاعىنان، ايت­قان­دارى ايتارلىقتاي اسەر قالدىردى، ەكىنشى جاعىنان – سۇراپ وتىرعان سوما تەز تولەي المايتىنداي كوپ تە ەمەس. نەگى­زىنەن، مۇنداي الداۋدىڭ قۇرباندارى – جاقىن ادامىڭىزعا كومەكتەسۋ ءۇشىن سوڭعى اقشاسىن بەرۋگە دايىن قارت ادامدار.

كەڭەس

ەڭ دۇرىسى، مۇنداي ساتتە «كۇدىكتى قاي پوليتسيا بولىم­شە­سىندە؟»، «ول قانداي باپپەن ايىپتالىپ وتىر؟»، «ارەكەت قاشان بولعان؟»، ادۆو­كاتتىڭ كومەگى ۇسى­­نىلدى ما، ادۆو­كاتتىڭ اتى-ءجونى كىم؟» دەگەن سياقتى سۇ­راق­تار قويۋ قاجەت. سونى­مەن قاتار ءىىم جەدەل جە­لى­سىنە جانە اۋداندىق پوليتسيا بولىم­شە­­سىنە قوڭى­راۋ شالۋ كەرەك. ەشبىر جاع­داي­دا ۇرەيگە بوي الدىرماڭىز، بەيتانىس ادام­دارعا اقشا بەرىپ، شوتىنا اقشا اۋدار­ماڭىز.

بانك قىزمەتكەرلەرى، كولل-ورتالىق وپەراتورلارى ەشقاشان تەلەفون ار­قى­لى جەكە دەرەكتەردى سۇرامايدى. بۇل كونفيدەنتسيالدى مالىمەتتەر تەك الاياقتارعا قاجەت.