«سامۇرىق-قازىنا» ساتىپ الۋلارىندا اشىقتىق جوق

پرەزيدەنتتىڭ بۇل ماسەلەگە كوڭىل ءبولۋى تەگىن ەمەس. ويتكەنى قوردىڭ ساتىپ الۋلارىنىڭ اشىقتىعىنا قاتىس­تى ماسەلە كوپ. شاعىمدار دا ءجيى تۇسەدى.

«وسى ماسەلەلەردىڭ مىندەتتى تۇردە جاۋابىن تابۋ كەرەك. اسىرەسە مەم­لە­كەتتىك ساتىپ الۋدى ءبىر تاراپپەن عانا كەلىسىمشارت جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن نەگىزدەردى ازايتۋ ماڭىزدى. «سامۇرىق-قازىنا» قورى مەن باسقا دا ۇلت­تىق كوم­پا­نيالاردىڭ ساتىپ الۋلار ءتارتى­بىن قايتا قا­راستىرۋ مىندەتى الدا تۇر. بىل­تىر رەت­تەلەتىن ساتىپ الۋلار تۋرالى زاڭ شىقتى. الايدا ماسەلەلەردىڭ كوبى بۇ­رىن­عىداي زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەر مەن قور­دىڭ ءوز شەشىمى دەڭگەيىندە شەشىلۋدە. «سامۇرىق-قازىنا» ەرەجەلەرى مەن راسىم­دەرىن قار­جى مينيسترلىگى مەن باسە­كەلەس­تىك­تى قور­عاۋ جانە دامىتۋ اگەنت­تىگىمەن كەلى­سۋ­دى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك»، دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءماجىلىس وتىرىسىندا.

وسى ورايدا، «سامۇرىق-قازىنا» قو­رى­­نىڭ ساتىپ الۋلارى قازاق­ستان­نىڭ مەم­­لەكەتتىك ساتىپ الۋلار جۇيە­سىنەن بو­لەك ەكە­نىن اتاپ وتكەن ءجون. قور­دىڭ ساتىپ الۋ­­­لارى ارنايى پلات­فور­مادا (zakup.sk.kz) جۇ­­زەگە اسىرىلادى. قوعامدىق ماسە­لە­لەر­­دى تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ەكو­نو­ميست مەرۋەرت ماحمۇتوۆانىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي قادام ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا قاۋىپ توندىرەدى.

– مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ءىس-شارا­لارى مەن ءتيىستى زاڭ بىرنەشە مارتە وز­گەر­دى. بىراق بۇدان جالپى پروتسەسس اشىق ءارى انىق بولا قويعان جوق. مەم­لەكەتتىك ساتىپ الۋلار جۇيەسىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن جەمقورلىق جايلاعان سالا دەپ تانىلۋى دا سوندىقتان. بىلىكتى مەردىگەر كومپانيالار ۇنەمى كونكۋرستان تىس قالادى، كونكۋرستار نيەت بىلدىرگەن كومپانيالاردىڭ بارى­نە بىردەي قولجەتىمدى ەمەس جانە ءار­بىر قاتىسۋشىنىڭ قۇقىعى ءتيىستى دەڭ­گەيدە قورعالمايدى. وسىنىڭ ءبارى مەم­­لەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنە دەگەن سەنىم­سىزدىكتى ودان ءارى كۇشەيتە تۇسەدى. مەنىڭشە، ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا مەم­لەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنىڭ ءوزى ەمەس، ونداعى ەرەكشە جاعدايلار اسا قاۋىپتى. ماسەلەن، «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنەن شىعارىلىپ، بولەك الەم رەتىندە قاراستىرىلۋى دۇرىس ەمەس. مەن ايتقان ۇلكەن قاۋىپ­تىڭ ءبىرى وسى. دامىعان ەلدەردە ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 10-15 پايىزىن، دامۋشى ەلدەردە 20 پايىزىن مەم­لەكەتتىك ساتىپ الۋلار قامتاماسىز ەتەدى. ال بىزدە ىشكى جالپى ونىمدەگى مەم­لەكەتتىك ساتىپ الۋلاردىڭ ۇلەسىن باعا­لاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن رەسمي دەرەكتەر جوق. بۇل مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پروتسەسىندە ناقتى مەملەكەتتىك شىعىستاردى باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن بىرىڭعاي ورتالىقتاندىرىلعان ەسەپ بەرۋ جۇيەسىنىڭ جوقتىعىنان بو­لىپ وتىر. اياقتالعان جوبالار تۋرا­لى اقپارات بەرىلمەيدى. ال مۇن­داي اق­پاراتتىڭ نەگىزىندە قوعام وكىلدەرىنىڭ ءوزى جوبالاردىڭ ساپاسىن باعالاي الار ەدى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، «سامۇرىق-قازىنا» قورى ەلدەگى ىشكى جالپى ءونىم­نىڭ جارتىسىنا جۋىعىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. دەمەك مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردىڭ كەم دەگەندە جارتىسى بەلگى­لەنگەن راسىمدەردەن تىس قالىپ وتىر دەگەن ءسوز. قور زاڭنان جوعارى ەمەس قوي؟!  – دەيدى م.ماحمۇتوۆا.

وسى ورايدا ەكونوميست ەۋروپا ەلدەرىنىڭ، چيلي، اۋستراليا، سينگاپۋر، گونكونگ سەكىلدى مەملەكەتتەردىڭ ساتىپ الۋ جۇيەسىن ۇلگى تۇتۋعا بولاتى­نىن جەت­كىزدى. الەمدەگى ەڭ ۇزدىك مەم­لەكەت­تىك ساتىپ الۋ جۇيەسى سەربياعا تيە­سىلى. مۇندا جەمقورلىققا جول بەرىل­مەيدى. ويتكەنى ارنايى قۇرىل­عان كوميسسيا كونكۋرستى ۇيىمداس­تىرۋ­شى تاراپتىڭ دا، قىزمەت پەن تاۋار ۇسىنۋشى كومپانيانىڭ دا قۇقىق­تارىن قامتاماسىز ەتۋگە كەپىلدىك بەرەدى. ياعني بۇرا تارتۋ دەگەن اتىمەن جوق. ءتيىستى جۇمىستاردىڭ ءبارى ەلەكتروندى پلاتفورمادا وتكىزىلەدى. قازاقستان دا ءدال وسىنداي فورماتقا كوشكەنىمەن، سالاداعى ماسەلەلەر تۇبەگەيلى شەشىلگەن جوق.

بەلگىلى بولعانداي، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنداعى ساتىپ الۋ جۇيە­سىندە ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋعا جول اشاتىن 20-دان استام نەگىزدەمە بار ەكەن. مۇنى «سامۇرىق-قازىنا كونتراكت» جشس-نىڭ دەپارتامەنت ديرەكتورى دارحان رامازانوۆ حابارلادى.

– 2021 جىلدىڭ قورىتىندىسى بو­يىنشا قوردىڭ ساتىپ الۋلارىنداعى جەر­گىلىكتى ۇلەس 76 پايىزدى قۇرا­دى. بۇل – جاقسى كورسەتكىش. ءبىز سوڭ­عى 5 جىلدا ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋ­­دىڭ ۇلەسىن ازايتتىق. بۇگىندە «سامۇرىق-قازىنادا» ءبىر كوزدەن كەلى­سىم­شارت جاساۋعا جول اشاتىن 20-دان اسا نەگىز­دەمە بار. اسىرەسە كاسىپ­ورىن­دار­­داعى اپاتتىق جاعدايلار مەن توتەنشە جاعدايلار كەزىندە ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋ تەتىگى قولدانىلادى. جالپى، 2017 جىلدان بەرى قورداعى ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋ ۇلەسى 6 ەسە قىسقاردى. بۇگىندە قوردىڭ جالپى ساتىپ الۋلارىنداعى ۇلەسى 14 پايىزدى قۇراپ وتىر. بۇدان بولەك، حولدينگتىڭ ءوز ىشىندەگى ساتىپ الۋلاردى قىسقارتتىق. ياعني قورعا قاراستى ءبىر ەنشىلەس كومپانيانىڭ ەكىنشى ەنشىلەس كومپانيادان تاۋاردى نە قىزمەتتى ساتىپ الۋىن قىسقارت­تىق. 2017 جىلى حول­دينگىشىلىك ساتىپ الۋلارعا 4،5 مىڭ پوزي­تسيا جاتاتىن، قازىر 2 پوزيتسيا عانا قالدى. قالعان كولەمنىڭ ءبارىن باسە­كەلى ورتاعا – شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە بەردىك، – دەيدى د.رامازانوۆ.

Eurasian Expert Council قوعامدىق قورى­نىڭ باسشىسى شىڭعىس لەپسى­باەۆ­تىڭ ايتۋىنشا، ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋعا جول اشاتىن 5 نەگىزدىڭ ءوزى كوپتىك ەتەدى.

– وسىنىڭ ءوزى سىبايلاس جەمقور­لىققا جول اشىپ تۇر. ال «سامۇرىق-قازىنانىڭ» بيۋدجەتى قوماقتى ەكە­نىن ەسكەرسەك، بۇل جەردە ميلليارد­تا­عان قارجى اينالىپ جاتىر. جال­پى، الەمدە ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋعا 1-2 نە­گىز­دەمەگە عانا رۇقسات ەتىلەدى. «سامۇرىق-قازىنا» بولسا، بۇعان 20-دان اسا نەگىزدى العا تارتىپ وتىر. زاڭ بۇزۋشىلىق تا وسىدان شىعادى، – دەيدى ش.لەپسىباەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنان كە­يىن قارجى مينيسترلىگى ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋدى قولدانۋدىڭ نەگىزدىلىگىنە باقىلاۋ جۇرگىزەتىن بولدى. بۇل رەتتە وسى جىلدان باستاپ «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ جانە ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ ساتىپ الۋلارى «كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور­دىڭ جەكەلەگەن سۋبەكتىلەرىنىڭ ساتىپ الۋ تۋرالى» زاڭمەن رەتتەلمەك.

– «سامۇرىق-قازىنانىڭ» ساتىپ الۋ تارتىبىمەن قوردىڭ ىشكى قۇجات­تارىنا سىلتەمە نورمالارى كوزدەل­گەنىن اتاپ ءوتۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى قوردىڭ جانە ونىڭ ەنشىلەس كوم­پانيالارىنىڭ ساتىپ الۋىن جۇ­زەگە اسىرۋدىڭ بۇكىل پروتسەسىن وزگە ىشكى قۇجاتتارعا سىلتەمە جاساماي، ءبىر قۇجات دەڭگەيىندە قايتا قاراۋ قاجەت. پرەزيدەنت تاپسىرمالارىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا بارلىق قاجەتتى شارا ۋاقتىلى قابىلدانادى. ال قاجەت­تى قاراجات بيىل­عى جىلعا ارنالعان رەس­­پۋب­ليكالىق بيۋد­­جەتتى ناقتى­لاۋ كەزىن­­دە بيۋدجەتتىك باع­­­دارلامالار اكىم­­­شى­­لەرىمەن بىرلەسىپ پى­سىق­تالادى، – دەي­دى قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆ.

ءمينيستردىڭ تۇسىندىرۋىنشە، جاقىن­دا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ماسەلە­لەرى بويىنشا بىرقاتار زاڭناما­لىق تۇ­زەتۋ كۇشىنە ەندى. ولار ءبىر كوزدەن الۋ تاسىلىمەن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى جۇ­زەگە اسىرۋدىڭ 6 نەگىزدەمەسىن الىپ تاس­­تادى. بۇل ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋدىڭ بار­­لىق كولەمىنىڭ شامامەن 50 پايىزىن قۇرايدى. بۇدان بولەك تاپسىرىس بەرۋ­شىنىڭ ساتىپ الۋدىڭ باسەكەلەستىك تاسىلدەرىن باسىم جۇزەگە اسىرۋى جانە ءبىر كوزدەن ساتىپ الۋ بويىنشا تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنىڭ دەربەس جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى نورما كوزدەلگەن.

پرەزيدەنتتىڭ سىنىنان كەيىن الەۋ­مەتتىك جەلىلەردەگى بەلسەندىلىگىن كۇشەي­تىپ، قوعاممەن بايلانىس جاساۋدى جاقسارتا تۇسكەن «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ باسقارما توراعاسى الماسادام سات­قاليەۆ قوردىڭ ساتىپ الۋلار جۇيەسىن تۇبە­گەيلى وزگەرتىپ، وتاندىق تاۋار ون­دىرۋ­شىلەر مەن شاعىن جانە ورتا بيز­­نەستى قولداۋ مەحانيزمدەرىن كۇ­شەي­تۋگە ۋادە بەردى. ونى پىسىقتاپ الۋ ءۇشىن بيزنەس-قوعامداستىقپەن اشىق ديا­لوگ ۇيىمداستىرىلاتىنىن دا ايتتى.

ايتپاقشى، وسى اپتادا «سامۇرىق-قازىنا» قورىندا بىرقاتار شەشىم­ قابىلداندى. سوعان سايكەس بيزنەس جولىن­داعى كەدەرگىلەردى جويۋعا باعىت­تالعان تىكەلەي ساتىپ الۋدىڭ جاڭا ءتارتىبى مەن قاداعالاۋ، ماركەتينگ جانە يمپورتتىڭ ورنىن باسۋ ەرەجەلەرى الدىن الا بەكىتىلىپ، قارجى مينيسترلىگى­نىڭ، باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ جانە «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتا­سىنىڭ قاراۋىنا جىبەرىلدى.

ء«بىر كوزدەن ساتىپ الۋعا نەگىز بولا­تىن فاكتورلار قىسقارتىلدى. اتال­عان قۇجاتتاردى ديرەكتورلار كەڭەسى قابىلداعان سوڭ قوردىڭ كور­پوراتيۆتىك ورتالىعى ساتىپ الۋ ادىس­تەمەسىن دايىن­داۋ، ساتىپ الۋلاردى قاداعالاۋ جانە باقىلاۋ فۋنكتسيا­لارىن اتقارادى»، دەپ حابارلادى «سامۇرىق-قازىنا» اق.

پرەزيدەنت ايتقانداي، مەملەكەت­تىك ساتىپ الۋلار – وتە ۇلكەن ەكونو­ميكالىق رەسۋرس. ونى دۇرىس پايدالانۋ كەرەك. وكىنىشكە قاراي، بۇل – بىزدە ۇلكەن پروبلەما. ساتىپ الۋ­­لاردى باسەكەسىز جولمەن الىپ جۇر­­گەن­دەردىڭ ۇلەسى ءالى دە باسىم. دە­مەك قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا قاراستى كوم­پانيالارىنداعى ساتىپ الۋلاردى ەرەكشە نازارعا الۋى وتە ورىندى. پرەزيدەنت ساتىپ الۋلار سالا­سىنداعى سىبايلاستىق، جاسىرىن وتكىزۋ جانە باعانى جوعارى قويۋ ماسە­لەلەرىمەن شۇعىل تۇردە اينالىسۋدى تاپسىردى ءارى بۇعان ءبىر اي ۋاقىت بەردى. ەگەر شەشىمى تابىلماسا، وتە قاتاڭ شارالار قولدانىلاتىنىن دا ەسكەرتتى. ناتي­جەسىن ۋاقىت كورسەتەدى.

سونىمەن قاتار وسى اپتادا قوردىڭ جاڭا ۇيىمدىق قۇرىلىمى بەكىتىلدى. وعان سايكەس قور قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانى ەكى ەسە، ياعني 248-دەن 124-كە دەيىن، ال باسقارۋشى قىزمەتتەر سانى 10-نان 5-كە دەيىن قىسقارادى.

«قۇرىلىمدىق بولىمدەر سانى 27-دەن 18-گە، ياعني 33 پايىزعا قىسقار­تىلىپ، «كەڭەسشى» قىزمەتتەرى جو­يىلدى. قوردىڭ شەتەلدەگى وكىلدىكتەرىن جابۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى»، دەلىنگەن رەسمي حابارلامادا.

سونداي-اق پورتفەلدىك كومپا­نيا­لارعا پرەزيدەنتتىڭ «سامۇرىق-قازىنا» قورىن رەفورمالاۋ تۋرالى تاپ­سىر­مالارىن ورىنداۋدى قاداعالاۋ جونىن­دەگى قۇجات جىبەرىلدى. وعان جا­ۋاپتى قىز­مەتكەرلەر، ىسكە اسىرۋ مەر­زىم­دەرى مەن قادا­عالاۋ ينديكاتورلارى انىقتالدى.

بۇدان بولەك «سامۇرىق-قازىنا» اق باسقارماسىنىڭ 2022 جىلعى 24 قاڭتارداعى شەشىمىمەن «سامۇرىق-قازىنا ينۆەست» جشس باس ديرەكتورى ا.سۇلتانوۆتىڭ، «Samruk-Kazyna Construction» اق باسقارما توراعاسى ب.ساندىقباەۆتىڭ، «سامۇرىق-قازىنا كونتراكت» جشس باس ديرەكتورى ا.اقىلوۆتىڭ، «سامۇرىق-قازىنا بيز­نەس سەرۆيس» جشس باس ديرەكتورى س.ەل­شى­بەكوۆتىڭ ۋاكىلەتتىكتەرى مەر­زىمى­نەن بۇرىن اياقتالىپ، ولارمەن ەڭبەك قاتىناستارىن توقتاتۋ كەلىسىلدى.

وسىلايشا، باسقارما ەل ۇكىمەتىنە جول­داناتىن قوردى رەفورمالاۋ باع­دار­لا­ماسىن دايىنداۋ مەرزىمدەرىن بەكىتتى.