قۇتقارۋشىعا دا قۇتقارۋشى كەرەك

الەۋمەتتىك جەلىگە الەم تەلمىرگەن زا­ماندا ءدوپ جازىلعان ءبىر پىكىردىڭ ءوزى بىل­دەي باسشىنىڭ تاعىن شايقاپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن. كەرىسىنشە، پىكىر يەسىن يت قوسىپ جۇمىستان قۋىپ شىعۋى دا قازىرگى زاماننىڭ كورىنىسى.

كاتونقاراعاي №27 ءورت ءسوندىرۋ بولى­مىن­دە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتىق قور­عاۋ اعا سەرجانتى، ءورت ءسوندىرۋ اۆتوكو­لىك­تەرىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ازات موجانوۆ بىل­تىر شىعىس قازاقستان وبلىستىق تو­تەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ ينس­تاگرام جەلىسىندەگى پاراقشاسىنا ءوزى­نىڭ جەكە پىكىرىن جازعان سوڭ جۇمىستان شى­­عىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. ارىزدى ءوز ەركىمەن جازدى دەگەن اتى عانا... جۇ­مىس­تان شىعاتىنداي نە جازدى دەيمىز عوي. البەتتە، جەكە باسىنداعى ماسەلەنى ايتپاعان. اشىنعاننان جازىلعان پىكىر ەدى: «رايونداعى ءورت ءسوندىرۋ بولىمىندە تۇرعان تەحنيكامەن حالىقتىڭ كوزىنە كو­رى­نۋگە ۇيات. ۇستەرىنە كيىپ جۇرگەن فورمانى ءوز اقشالارىنا الىپ، تەحنيكالاردى ءوز قالتالارىنان اقشا جيناپ جوندەپ ءجۇر. ال سىزدەرگە اتاق بولسا، بولعانى ما؟ ەلىم، جەرىم دەپ، كۇيىپ جۇرگەن ءبىر وفيتسەر جوق» دەپ ءبىر توقتايدى دا «رايوندارعا نەگە جاڭا تەحنيكا بەرمەيدى، سوعىستان قالعان شىرىك تەحنيكالارمەن ءالى ءجۇر. الدە پوكازۋحا سىزدەر ءۇشىن ماڭىزدى ما؟» دەپ، جاسى­رىن­باي، جاسقانباي بار ماسەلەنى جايىپ سالعان. جۇمىستان شىعىپ قالۋىنا سەبەپ بول­عان سوڭعى تامشى وسى ەدى. ايتپەسە، ول بۇعان دەيىن دە بىرقاتار پروبلەمانى قوزعاعان.

 قازىنا قارجىسى قايدا؟

– بۇل الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرلەرگە بولا باستالعان قۋدالاۋ ەمەس. ۇشى ارىدە جاتىر. 2019 جىلدارى ءورت ءسوندىرۋ ءبولىمىمىز مۇلدەم قاراۋسىز قالدى. جىلۋ جوق، تەحنيكا ابدەن توزعان... مۇشكىل كۇيگە تۇسكەنبىز. ءتىپتى ءورت سوندىرۋگە بارۋ مۇمكىن بولماي قالعان. جوعارعى جاقتاعىلار جەرگىلىكتى باستىقتى قىسىپ، وزدەرىڭ رەتكە كەلتىرىڭدەر دەگەن. ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتكەرلەرى جىلدار بويى اقشا جيناپ، كولىك تەتىكتەرىن وزدەرى اۋىستىرىپ كەلدى. اقشا جيناۋ ابدەن مەزى ەتكەن سوڭ بەينە ۇندەۋ جاساپ، امىرە فارحات ساكەن ۇلى دەگەن باستىققا جىبەردىم. قىستىڭ كۇنى جىلۋسىز وتىرعانبىز. ءبىر اپتادان سوڭ كوميسسيا كەلىپ، ۋادە ەتتى. ەكى اپتادان سوڭ 6 توننالىق «ۋرال» ءورت ءسوندىرۋ كولىگىن بەردى. جىلۋ جۇيەسى رەتكە كەلتىرىلدى. سودان باستاپ، باستىقتار سوڭىما مايشام الىپ ءتۇستى، – دەيدى ءورت ءسوندىرۋ بولىمىندە قىزمەت ەتكەن ازات موجانوۆ.

الايدا ەكى-ءۇش جىل بۇرىن بەرگەن «ۋرال» كولىگىنىڭ ارتقى «موستى» ىستەن شىق­قان. تەگى، ەسكى كولىكتەردىڭ ءبىرى بولسا كە­رەك...

– سىنعان «موستتى» شەشىپ، دەپارتا­مەنت­كە جىبەردىك. بىراق باسشىلىق بىزگە «ساتىپ جىبەردىڭدەر» دەپ جالا جا­ۋىپ، 300 مىڭ تەڭگەگە «موست» ساتىپ الۋعا ماج­بۇرلەدى. امالسىزدان الدىق. ال­ما­ساق، ءبولىم باسشىسىنىڭ جۇ­­مىستان شى­­عاتىنىن ەسكەرتكەن، – دەپ كا­تون­­قا­را­عاي اۋىلىنداعى №27 ءورت ءسون­دىرۋ بو­لى­مىن­دەگى ماسەلەلەردى بۇكپەسىز اڭگىمە­لە­دى ا.موجانوۆ.

سوزدەرى دالەلدى بولۋى ءۇشىن فوتو­كا­مە­راعا ءتۇسىرىپ العان بەينەجازبالا­رىن، فوتوسۋرەتتەرىن دە كورسەتتى. اۆتوبولشەك ساتا­تىن دۇكەندەردە ارنايى ءورت سوندىرۋ­شى­لەردىڭ قارىزىن جازىپ قويعان داپتەرگە دەيىن بار ەكەن. سوندا دەيمىن، مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە قازىنادان قارجى بولىنبەي مە؟ بولىنگەن جاعدايدا، تەحنيكالاردى جوندەۋ ءۇشىن ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتكەرلەرى نەگە اقشانى قالتادان شىعارادى؟ تىزە بەرسەك، سۇراق كوپ.

– وسى جولى كاتونقاراعاي اۋىلىندا زەينەتكەر ەلدوس بايعونىسوۆتىڭ ءۇيى ورتەندى. شاعىن ۇيدەن شىققان ءورتتى تەح­ني­كالىق اقاۋعا بايلانىستى سوندىرە ال­مادىق. سەبەبى ءورت ءسوندىرۋ كولىگى وزدى­گىنەن سۋ سورا المايدى. موتوپومپامەن سورۋ دەگەنىڭ – ۋاقىت. «قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەيدى» دەگەن وسى دا. ەرتەسى ينستاگرام­دى اشسام، تجد پاراقشاسىندا سۋ جاڭا تەحنيكالارىمەن ماقتانىپ، جازبا قالدىرىپتى. اۋدانداعى ەسكى-قۇس­قى كولىكتەر تۋرالى ءسوز جوق. سودان، ازا­مات­تىق پىكىرىمدى جازىپ جىبەردىم. ەرتە­سى كوميسسيا كەلىپ، قىزمەتتىك ەتيكانى بۇزدىڭ دەپ ايىپتادى. ء«وز ەركىممەن جۇمىستان شىعامىن دەپ ارىز جازىپ قوي. ءبىز سەنى قورعاپ قالۋعا تىرىسامىز. ويتكەنى باستىق شىعارامىن دەسە، وسى ارىزبەن باپسىز شىعاسىڭ» دەپ الداپ، ارىز جازعىزدى. قىزمەتتىك تەرگەۋ دە دۇرىس جۇرمەيدى. اقشا تۋرالى ماسەلە ايتپاڭدار دەگەن. كەلگەن كوميسسيا مەنى تەكسەرۋ ءۇشىن عانا كەلىپ ءجۇردى. بىراق تاپسىر دەگەن نورماتيۆتەرىن تاپسىرىپ، وزىمە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى مۇلتىكسىز ات­قار­دىم. جانعا باتقانى سول عانا، تەح­ني­كا­لارىمىز ورتكە جەتە المايتىنى. بالاباقشا، مەكتەپتەن ءورت شىقسا، نە بولادى، بىلمەيمىن. باسشىلىق بولسا، شىندىقتى ايتقان قىزمەتكەرلەردى قۋدالاۋدى عانا بىلەدى، – دەدى جۇمىستان شىعىپ قالعان ازات موجانوۆ.

ايتقانداي، كاتونقاراعاي اۋىلىنداعى №27 ءورت ءسوندىرۋ بولىمىندە تۇرعان ءۇش ءورت ءسوندىرۋ ماشيناسى وزدىگىنەن سۋ سو­را المايدى. سورعىلارى جۇمىس ىس­تەسە، ەكى-ءۇش مينۋتتا ءتورت-بەس توننا سۋ تولتىرىپ الار ەدى. وكىنىشتىسى، ءورت سوندىرۋشىلەر موتوپومپا قۇرىپ ءجۇرىپ ۋاقىت جوعالتادى. ال ءتىلسىز جاۋ جالماعان كەزدە، ءار سەكۋند قىمبات. 1977، 1980، 1990 جىلدارى شىققان تەحنيكالاردىڭ قاۋساپ تۇرعانى سونداي، تسيستەرنالارىنا دەيىن شىرىگەن. دانەكەرلەۋگە جارامايدى. اتالعان ءبولىمنىڭ قىزمەتكەرلەرى وزدەرى اقشا جيناپ، 150-200 مىڭ تەڭگەگە ەكى تسيستەرنا ساتىپ العاندارىن دا ايتىپ قالدى. دەمەك، مەملەكەتتەن قارجىنىڭ بو­لىنبەگەنى مە؟ بولىنسە، ماقساتسىز جۇم­سالدى ما؟ بۇل ساۋالداردى رەسمي تۇردە شىعىس قازاقستان وبلىستىق توتەن­شە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى ە.س.نۇرپەيىسوۆكە جولدادىق.

ولاردىڭ بەرگەن جاۋابىنا سۇيەنسەك، قوسالقى بولشەكتەردى الۋ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جوسپارىنا سايكەس توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى بولەتىن قاراجات ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلادى ەكەن. تجد دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى د.تيتوۆتىڭ بەرگەن مالىمەتىنشە، ءورت ءسوندىرۋ بولىمدەرىنىڭ جەكە قۇرامى ەسە­بى­نەن قوسالقى بولشەكتەردى ساتىپ الۋ تۋرالى اقپارات تۇسپەپتى. قوسالقى بول­شەك­تەردى ساتىپ الۋ «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ» پورتالى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى جانە قاجەتتىلىك بويىنشا بولىمشە باس­شى­سىنىڭ باياناتىمەن رۇقسات قاعازى نەگىزىندە بەرىلەدى.

تجد دەپارتامەنتى بەرگەن جاۋاپتارعا قارا­ساق، جۇمىستاردىڭ بارلىعى زاڭ جۇ­زىندە. تۇسىنگەنىمىز، قاجەت بولسا، اۆتو­بول­شەكتەرگە مەملەكەت تاراپىنان قارجى بولىنەتىن سياقتى. ال تۇسىنبەگەنىمىز، №27 ءورت ءسوندىرۋ ءبولىمى قىزمەتكەرلەرىن اقشا جيناۋعا نەگە ماجبۇرلەگەن؟ ەگەر ءبىر ءبولىمنىڭ ءورت سوندىرۋشىلەرى اقشا جي­نايتىن بولسا، باسقا بولىمدەر دە وسى ادىسپەن تەحنيكالارىن جوندەپ جۇرگەن جوق پا؟ ءيا، تۇماندى، كۇماندى ساۋالدار كوپ. قاجەت بولسا، قۇزىرلى ورگاندار تەكسەرىپ، اق-قاراسىن انىقتايتىن شىعار. الايدا تجد دەپارتامەنتىن سوتقا بەرگەن ازات موجانوۆتىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، سۋديا دا زاڭدى بەلدەن باسىپ، شەشىم شىعارىپ ءجۇر. «ەت ساسىسا، تۇز سەبەسىڭ – تۇز ساسىسا نە سەبەسىڭنىڭ» كەبى بولىپ جۇرمەسە بولعانى...

 قىزمەتتەن نە سەبەپتى تومەندەتكەن؟

قىزمەتكەرلەردى قۋدالاۋ سەكىلدى ارەكەتتەر كاتونقاراعايدا عانا ەمەس، ريد­دەر قالاسىنداعى ءورت ءسوندىرۋ بولىم­دە­رىنىڭ بىرىندە دە بار سەكىلدى. ەستە­رىڭىزدە بولسا، وتكەن جىلدىڭ 10 مامىرىندا ريددەر ور­ما­نىنان ءورت شىعىپ، وتىزدان استام تۇرعىن ءۇيدى جالىن شار­پىعان. بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭگەن سوڭ ادەتتەگىدەي كىنالىلەردى انىقتادى، شارا قولدانىلدى. بۇل جولى ورماننان شىققان ورتكە تىكەلەي قاتىسى جوق №14 ءورت ءسوندىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى باقىتبەك شىلاي قىزمەتىنەن تومەندەتىلگەن. 2019 جىلى ء«مىنسىز قىزمەتى ءۇشىن» مەدا­لىمەن ماراپاتتالعان ونىڭ قىز­مەتىنە تەرگەۋ جۇرگىزىلىپ، تارتىپتىك كوميسسيا فۋنكتسيونالدىق مىندەتتەرىن تيىسىنشە ورىن­داماعانى ءۇشىن لاۋازىمىنان تومەن­دەتىپتى.

باسشىلىقتىڭ بۇل ارەكەتىنە ءۇزىلدى-كە­سىلدى قارسى بولعان باقىتبەك شىلاي ادىل­دىك ىزدەپ، پرەزيدەنتكە حات جولداعان، سوتقا ارىزدانعان.

– ريددەردەگى ۇلكەن ءورت سىنىققا سىلتاۋ بولدى. وعان دەيىن دە جالا جابىلعان. ون رەت تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، جۇمىسىمنان كىنارات تاپپاعان. ال ريددەردەگى ءورت قالا­دا­عى بولىمشەگە قارايدى. تەك سول كۇنى توتەنشە جاعداي باسقارماسى بو­­­­­يىنشا جاۋاپتى بولىپ، كەزەكشىلىككە ءتۇستىم. ونىڭ الدىندا دا تاۋلىك بويى كەزەكشىلىكتە بولعانمىن. سودان «سەن اقپارات بەرگەن جوقسىڭ» دەپ جالا جاپتى. مەنىڭ اقپارات بەرگەنىم دالەلدەندى. سوت شەشىمى بەس كۇن ىشىندە شىعادى دەگەن. ال تجد باسشىلىعى ەكى كۇن بولماي جاتىپ «باقىتبەك شىلايدى جەڭدىك» دەپ تويلاعان. قازىرگى ۋاقىتتا كاراۋىل باسشىسى ەتىپ، ەكى ساتىعا ءتۇسىرىپ تاستادى. كەزەكشىلىككە تۇسكەن كۇندەرى ءۇش رەتكە دەيىن تەكسەرۋ جىبەرەدى. ەندى مەديتسينالىق كوميسسيا­دان ءوتۋىم كەرەكتىگىن ايتىپ، قۋدالاپ جاتىر. انادا وبلىستىق «تجد ءوس جانە اقجق مم» باستىعىنىڭ ورىنباسارى بولات سامارحان ۇلى نۇردىباەۆ شاقىرىپ الىپ، «مىنا قىزمەتتەن كەتسەڭشى» دەگەن. مەنىڭ قانداي كىنام بار؟! ەڭ باستىسى، ءوز مىندەتىمدى اتقاردىم. ريددەردەگى ورتتە جاۋاپتى باسقا مامان بولسا دا، ءتىلسىز جاۋدىڭ تۇرعىندارعا قاۋىپ تون­دىر­­گەنىن مەن حابارلادىم. اينالىپ كەلىپ، تاياق­تىڭ ۇشى ماعان ءتيدى، – دەپ ادىلەت­سىز­دىكتىڭ ورىن العانىن ايتتى باقىتبەك شىلاي.

– تاعى بىردە كادر ءبولىمىنىڭ باسشىسى دامير بيتەشوۆ حابارلاسىپ، «قا­را­ۋىل باسشىسى بول» دەدى. قىسقاسى، جوعارعى باستىقتار ورىندى بوساتسىن دەپتى. ال وزدەرى تۋىس-تۋعاندارىن جيناپ، تامىر جايىپ العان. قىل اياعى، ء«ورت بولعاندا، اقپارات بەرگەن جوق» دەپ مەنى قىزمەتتەن تومەن­دەت­تى. نەگىزگى قاتەلىك، قاراۋىل باس­شىسى يۋ.كارابەنيكوۆتەن كەتكەن ەدى. ول «اشىق جەردە قۇرعاق ءشوپ جانىپ جاتىر» دەپ جاڭساق اقپارات بەرگەن. كو­ميس­­سيا ونىڭ قاتەلىگىنەن حاباردار. بىراق يۋ.كارابەنيكوۆ قاتاڭ ەسكەرتۋ الىپ، مەن قىزمەتتەن تومەندەدىم. ول از دەسەڭىز، مەنى جاقتاعانداردىڭ دا قىزمەتى تومەندەدى. سەبەبى وبلىستىق تجد باس­تى­عى ە.نۇرپەيىسوۆكە مەن ۇنامايمىن. تاعى بىردە جالا جاپ­قان­دارىن ايتسا كەتسەم، بىلتىر 31 مامىردا ريددەردەگى دۇكەندەردىڭ بىرى­نەن ءورت شىقتى. قالالىق ءورت ءسوندىرۋ ءبولى­مىنىڭ اۋماعىنان شىققان ءورت 3 دارە­جەلى قاۋىپتىلىگى بار نىسانعا جاتپايدى. ونى ايتىپ وتىرعانىم، «3-دارەجەلى ءورت بولىپ جاتىر، سەن نەگە بارمايسىڭ؟» دەپ ب.نۇردىباەۆ حابارلاستى. باردىم. ءبىزدىڭ ءبولىمنىڭ ديسپەتچەرلەرىنە ەشكىم حابارلاماعان. 1-ءموسب باستىعى (بۇگىندە ورىنباسارلىق قىزمەتكە ءتۇسىپ قالعان) ەرىكجان دالىباەۆ اۋقىمى ۇلكەن بولىپ كەتە مە دەپ ءۇشىنشى دارەجەلى دەپ ايتىپ جىبەرگەن ەكەن. ال ونداي جاعدايدا باسشىلار، وفيتسەرلەر ءبارى كەلۋى كەرەك. قالاي دەگەنمەن، 3-دارەجەگە جاتپايدى. ءورت ءوشىرىلدى. مەنى تەرگەدى، قۋدالادى تاعى. اقىرى قىزمەتتەن تومەندەتىپ تىندى. مۇندا «بىرەۋدى قالاي قۇرتسام، قالاي اقشا تاپسام؟» دەگەن ويمەن وتىرعان باسشىلار مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ سيقىن كەتىرىپ وتىر، – دەيدى وسى ۋاقىتقا دەيىن ءمىنسىز قىزمەت اتقارىپ كەلگەن ءورت ءسون­دىرۋ ءبولىمىنىڭ مايورى باقىتبەك شىلاي.

ءسوز سوڭىندا بۇل ماقالا شىققان سوڭ ماسەلەنى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز نازارىنا الماسا، شىندىقتىڭ تۇنشىعىپ، قۋدالاۋدىڭ كۇشەيەتىنىن تاعى ءبىر مارتە ەسكە سالدى. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەت باسشىسى جەمقورلىقپەن كۇرەستى كۇشەيتە ءتۇسۋ كەرەكتىگىن ايتقان. ارينە، پروبلەما كوتەرىپ وتىرعان ازات موجانوۆ پەن باقىتبەك شىلايدا «جۇ­مىس­سىز قالسام، وتباسىمدى قالاي اسىرايمىن» دەگەن قورقىنىش تا بار. بەس بالا تاربيەلەپ وتىرعان باقىتبەكتىڭ باسقا جۇمىسقا اۋىسىپ كەتۋى دە وڭاي ەمەس. قالاي بولعاندا دا، «جاڭا قازاق­ستان­دا» ءبىر جاقسىلىقتىڭ بولارىنا سەنىم ءبىلدىرىپ وتىر ولار. ءبىز بولساق، بولىپ جاتقان جاعدايدى باياندادىق.

 شىعىس قازاقستان وبلىسى