ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار بەردى

كەزدەسۋ بارىسىندا الەۋ­مەتتىك ارىپ­تەستەر ەڭبەك قا­تىناستارىن رەتتەۋ ماسە­لەلەرىن، «تەڭىزشەۆرويل» جشس-نىڭ جۇ­مىس­تان بوساتىلعان جۇ­مىسشىلارىن جۇمىسقا ورنالاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ شارالارىن تالقىلادى، سونداي-اق قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىندا 2030 جىلعا دەيىنگى قاۋىپ­سىز ەڭبەك تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسى قارالدى.

وتىرىس بارىسىندا قا­زاقستان رەسپۋب­ليكاسى كاسىپ­وداقتار فەدەرا­تسيا­سىنىڭ تور­اعاسى ساتىبالدى داۋلەتالين ەڭبەكاقى جۇيەسىن زاڭنامالىق دەڭگەيدە ساپالىق جاعىنان جەتىلدىرۋ بويىنشا بىرقاتار ۇسى­نىس ايتىپ، ەلىمىزدەگى 154 635 ۇجىمدىق شارت­تىڭ تەك 25-30 مىڭعا جۋى­عىنا كاسىپ­وداقتار قول قويعانىن ەسكە سالدى، قال­عان 129 مىڭ كەلىسىمشارتتىڭ ماز­مۇنى سۇراق تۋدىرادى. ول جۇمىس بەرۋشى ەڭبەك­اقىنى تولەۋ بويىنشا ءوز مىندەت­تەمە­لەرىن ورىنداماعان جاعدايدا جۇمىس­شى­نىڭ ءوز جۇمىسىن توقتاتا تۇرۋ قۇقىعىن زاڭ­نامالىق دەڭگەيدە قاراستىرۋدى ۇسىندى.

«ەڭبەككە اقى الۋ قۇقىعىنىڭ كونس­تي­تۋتسيالىق قامتاماسىز ەتىلۋىنە قارا­ماستان، جالاقى بويىنشا بەرەشەك ماسە­لەسى ءالى دە وزەكتى بولىپ وتىر. ەڭبەك كودەك­سىنىڭ 113-بابىنا سايكەس جۇمىس بەرۋشى جالاقىنى تولىق كولەمدە جانە بەلگى­لەنگەن مەرزىمدەردە تولەمەگەن كەزدە اكىم­شىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى جانە جۇمىسكەرگە بەرەشەك جانە تولەم كىدىرتىلگەن كەزەڭ ءۇشىن ءوسىمپۇل تولەۋگە مىندەتتى. بۇل رەتتە جۇمىسكەرگە جۇمىس بەرۋشىگە قانداي دا ءبىر ىقپال ەتۋ مۇم­كىندىگىنسىز تەك ۋاقتىلى جانە تولىق كولەمدە جالاقىسىن الۋ قۇقىعى عانا قام­تاماسىز ەتىلەدى. وسىعان بايلانىستى جۇمىسشىعا كەشىكتىرىلگەن سوما مەن ءوسىمپۇلدى تولەگەنگە دەيىن جۇمىستى توقتاتا تۇرۋ جانە بۇكىل مەرزىمگە جۇمىس ورنىندا بولماۋ قۇقىعىن زاڭمەن بەكىتۋ ۇسىنىلادى. بۇل نورمادان ەرەكشەلىك رەتىندە سوعىس جاعدايى مەن توتەنشە جاعداي ەنگىزۋ، حالىقتىڭ ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋدى ۇيىمداستى­رۋ جانە ت.ب. جاعدايلاردى قاراستىرۋ قاجەت»، دەپ اتاپ ءوتتى قركف توراعا­-
سى.

سونىمەن قاتار ول حەۇ-نىڭ №173 «جۇمىس بەرۋشىنىڭ تولەم قابىلەتسىزدىگى جاعدايىندا ەڭبەككەرلەردىڭ تالاپتارىن قورعاۋ تۋرالى» كونۆەنتسياسىن تولىق كولەمدە راتيفيكاتسيالاۋدى ۇسىندى. «ياع­ني كەزەكتىلىك باسىمدىعىن بەلگىلەۋ نورماسىنان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جۇمىس بەرۋشىنىڭ تولەم قابىلەتسىزدىگى جاعدايىندا قىزمەتكەرلەردى جالاقىسىن جوعالتۋدان ساقتاندىرۋ ارقىلى دا»، دەپ ناقتىلادى.

كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى جالاقىنى يندەكستەۋ بويىنشا شارالار كەشەنىن دە اتاپ ءوتتى. كاسىپوداقتار ەڭ تومەنگى جالاقىنى جىل سايىنعى مىندەتتى يندەكستەۋدى ەنگىزۋدى، سونداي-اق ەكونوميكادا جالاقىنى يندەكستەۋ ءتارتىبى مەن مەرزىمدەرىن رەتتەۋدى ۇسىنىپ وتىر.

«ەڭ تومەنگى جالاقى 42 500 تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلگەننەن كەيىن جانە قازىر ونىڭ 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلۋىمەن ەڭ تومەنگى جالاقىنى يندەكستەۋ ماسەلەسى شەشىلگەن جوق. سونداي-اق كوپ جاعدايدا جالپى ەكونوميكادا  جالاقىنى يندەكستەۋ ماسەلەسى اشىق كۇيىندە قالىپ وتىر. ەڭبەك كودەكسىنىڭ 157-بابىنىڭ 2-تارماعى 2) تارماقشاسىنا سايكەس ۇجىمدىق شارتقا جالاقىنى يندەكستەۋ ءتارتىبىن ەنگىزۋ مىندەتتى ەرەجە ەمەس، تەك مۇمكىندىك بولىپ تابىلادى. وسىعان بايلانىستى كاسىپ­وداقتار فەدەراتسياسى اعىمداعى كۇنتىزبەلىك جىل بويىنشا تۇتىنۋ باعاسىنىڭ جىلدىق يندەكسىنىڭ ەسەپتىك ءمانى بويىنشا ەڭ تو­مەنگى جالاقىنى جىل سايىنعى يندەكس­تەۋ نورماسىن قاراستىرۋدى ۇسىنادى»، دەدى قركف توراعاسى.

س.داۋلەتالين اتاپ وتكەندەي، باسشى مەن جۇمىسشى اراسىنداعى تابىستىڭ تەڭسىزدىگى – وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. «ەلىمىزدە جالاقى كولەمىندە نەگىزسىز ايىرماشىلىق بايقالادى. كەيبىر جاعدايلاردا جۇمىس بەرۋشى مەن جۇمىسشىنىڭ تابىسى 50 جانە ودان دا كوپ ەسەگە ەرەكشەلەنەدى. ال بۇل ايىرماشىلىقتى ەشبىر ەڭبەككە قاتىسۋ كوەففيتسيەنتىمەن جانە جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيىمەن تۇسىندىرۋگە بولمايدى. الەمدىك تاجىريبە تۇرعىسىنان مۇنداي تەڭسىزدىكتەر ەڭبەك نارىعىنداعى قيىنشىلىقتاردى كورسەتەدى»، دەدى قركف باسشىسى.

بۇل ادىلەتسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن باسشى مەن قاتارداعى جۇمىسشىلار جالاقىسىنىڭ اراقاتىناسىنىڭ شەكتى دەڭگەيىن 1 ەسەلىك جانە 10-نان اسپايتىنداي ەتىپ بەلگىلەيتىن زاڭنامالىق نورمانى ەنگىزۋدى ۇسىندى. قركف ۇسىنىستارىنىڭ ءبىر بولىگى ەڭ تومەنگى جالاقىنى، ازىق-ت ۇلىك سەبەتىنىڭ قۇنىن جانە ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىن انىقتاۋ جۇيەسىندەگى قۇقىقتىق ولقىلىقتاردى جويۋعا باعىتتالعان. س.داۋلەتالين بۇل كورسەتكىشتەر قازاقستاندىقتاردىڭ ناقتى قاجەتتىلىكتەرىنە سايكەس كەلمەيتىنىن اتاپ ءوتتى جانە الەۋمەتتىك ارىپتەستەردى ءتيىستى تاسىلدەردى ازىرلەۋ بويىنشا شۇعىل شارالار قابىلداۋعا، سونداي-اق حەۇ-نىڭ №131 «دامۋشى ەلدەردى ەرەكشە ەسكەرۋ ارقىلى ەڭ تومەنگى جالاقىنى بەلگىلەۋ تۋرالى» كونۆەنتسياسىن راتيفيكاتسيالاۋعا شاقىردى.

«الەمدىك تاجىريبەدە ەڭ تومەنگى جالاقى ورتاشا ايلىق جالاقىنىڭ 50% دەڭگەيىندە بولۋى كەرەك دەپ قابىلدانعان، بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقستاندى قاراستىرعاندا، شامامەن 125 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. سونداي-اق بىرقاتار ەلدەردە ەڭ تومەنگى جالاقىنى انىقتاۋ ءۇشىن «ەڭ تومەنگى تۇتىنۋ بيۋدجەتى» دەپ اتالاتىن – ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭ­گەيىمەن سالىستىرعاندا جوعارى دەڭگەيدەگى يگىلىكتەر مەن قىزمەتتەردى باعالاۋدى سيپاتتايتىن ەسەپتىك شاما قولدانىلادى»،  دەدى قركف توراعاسى.

سونداي-اق كاسىپوداقتار ەڭبەككە ۋاقىتشا جارامسىزدىق بويىنشا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ مولشەرىن قىز­مەتكەردىڭ سوڭعى ون ەكى ايداعى ورتاشا جالاقىسىنىڭ ءجۇز پايىزى دەڭگەيىندە بەلگىلەۋ ارقىلى قايتا قاراۋدى ۇسىنادى. جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەگىنە اقى تولەۋدىڭ تەڭ جاعدايىن جاساۋ تۇرعىسىنان سالالىق ارتتىرۋشى كوەففيتسيەنتتەردى بەلگىلەۋ جانە قولدانۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋداردى. قولدانىستاعى زاڭنامادا جۇمىسشىلاردىڭ كاسىپورىندى باسقارۋعا قاتىسۋ ماسەلەلەرى رەتتەلمەگەن. جۇمىس بەرۋشىنىڭ شەشىمدەرى كوبىنە ولاردىڭ پىكىرىن ەسكەرۋسىز قابىلدانادى، كوبىنەسە جۇمىسشىلار مەن جۇمىس بەرۋشى اراسىندا كوممۋنيكاتسيالىق ۆاكۋم پايدا بولادى. بۇل جاعداي ەكى جاقتىڭ ۇستانىمدارىنىڭ سايكەس كەلمەۋىنە الىپ كەلەدى، ياعني جاپپاي ەرەۋىلدەر مەن قوعامدى تۇراقسىزداندىرۋ سياقتى جاعىمسىز سالدارلار ورىن الۋى مۇمكىن.

كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ تور­اعاسى ءوز ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە، مەم­لەكەت باسشىسىنىڭ باستامالارىن، ونىڭ ىشىندە حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋ باع­دار­لاماسىن ازىرلەۋدى قولدايتىنىن جەتكىزدى.

پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆ رۇك مۇشەلەرىنە قازاق­ستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىر­مالارىن ەسكەرە وتىرىپ، كاسىپوداقتار فەدەراتسياسىنىڭ ۇسىنىستارىن بىرلەسە قاراستىرۋدى جانە ازاماتتاردى الەۋ­مەتتىك-ەكونوميكالىق قولداۋدىڭ ءتيىمدى مەحانيزمىن ازىرلەۋدى تاپسىردى.