ساۋلە ساماەۆا:«تاڭعاجايىپ دۇنيەنى» ماعان ارناپ ەدى

 اپتا سايىن ەكى رەت حات جازاتىن

– ءومىر بويى ادەبيەتكە ادال قىزمەت ەتكەن، قالامىنا سەرت بەرىپ، سۇبەلى تۋىندىلار جازعان قابىرعالى جازۋشى­مىز قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ شىعارماسىن كۇللى وقىر­مان قى­زىعىپ وقى­دى. ءبىز جازۋ­شى­نىڭ شىعار­ماشىلىعىمەن تا­نىسپىز، ال سىزبەن كەزدەس­كەن­دە­گى بوزبالا قابدەش قانداي ەدى؟

– مەن 1963 جىلى قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ فيزيكا-ماتەماتي­كا فاكۋلتەتىنىڭ فيزيكا بولىمىندە وقىپ جۇرگەنمىن. سول كەزدە ماتەماتيكا بو­لى­مىندە ۇسەن، ماقسۇتقالي دەگەن «اعايلار» وقى­دى. ول كىسىلەر ءۇيلى-باراندى ادامدار بولاتىن. جاستارى ۇل­كەن. سون­دىقتان دا ستۋدەنتتەر ول كىسىلەردى «اعاي» دەيتىن. ءپان ساباقتارىن بولەك وقى­عانى­مىزبەن، كەيبىر ورتاق لەكتسيالار­دى بىرگە تىڭ­دايتىنبىز. جاتاقحانادا تۇرا­مىز. جەرلەس­تىگىمىز بار، اندا-ساندا باس قوسا­تىنبىز.

سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە، كوكتەمنىڭ ءبىر مەيرامىندا، وسى اعايلار وتە قۋانىش­تى ەدى.

– «بۇ­گىن بىزگە قابدەش كەلەدى» دەپ ءماز-مەيرام بولىپ وتىرعان. – «ول كىم؟» دەپ سۇراعانىمدا، – «شاۋەشەك گيمنازياسىندا بىرگە وقىعان سىنىپتاسىمىز» دەپ جاۋاپ قايتارعان. كەشكە جاقىن سول كىسى دە كەلدى. ول ماعان ءبىر جۇ­دەۋلەۋ، بۇيرا شاشتى، بايىپتى اعاي بولىپ كورىندى. داستارقان باسىندا سولار بىرىمەن-ءبىرى قا­ۋى­شىپ، وتكەن-كەتكەندەرىن اڭگىمە قىلىپ ۇزاق وتىردى. ارتىنان اعايلاردان – «سى­نىپتاسىڭىز وتە جۇدەۋ ەكەن. اۋرۋ ما؟» دەپ سۇرادىم عوي. ولار – «جوق، ويباي! ارعى بەتتەن كوپ قۋعىن-سۇرگىن كورىپ، 1962 جىلعى كوشتى باستاپ شەكارانى بۇزىپ وتكەن. سودان ەندى-ەندى عانا ەسىن جيناپ جاتىر» دەپ انىعىن ايتقان. ءبىرىنشى رەت قابدەشتى وسىلاي كوردىم.

ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ، سول كىسىنى قايتا كەز­دەستىردىم. الماتىدا تۇرا­تىن ءبىر جاقىن تۋىسىمنىڭ ۇيىنە بارعانمىن. قاراسام، قاب­دەش تە سول ۇيدە وتىر ەكەن. ءۇي يەسى – ءبىر كەزدە ۇرىمجىدە اكەم­­نىڭ شاكىرتى بولعان ءۋالي بەكەنوۆ دەگەن كىسى، ءبىزدى تاعى دا جاقسىلاپ تانىستىردى. سودان كەيىن قابدەش جاتاقحانامىزداعى سىنىپتاستارىنا ءجيى كەلەتىن بولعان سوڭ ارالاسىپ كەتتىك. ول كەزدە قابدەش بوزبالا ەمەس، جاسى جيىرما بەستەن اسقان، كوپ كورگەن، اقىل توقتاتقان بايسالدى ادام ەدى.

– سىزگە عاشىقتىق حاتىن جازعان شىعار؟ نە دەپ جازعانى ەسىڭىزدە مە؟

– ءيا، قابدەش ماعان كوپ حات جازاتىن. ستۋدەنتتەر جازدا وقۋدان بوساپ دەمالىسقا شىعاتىن. مەن دە ۋاقىتىمنىڭ كوبىن اۋىلىمدا وتكىزەتىنمىن. سول كەزدەرى اپتاسىنا ءبىر ەمەس، ەكى حاتتان كەلىپ تۇراتىن قابدەشتەن. ول سالەم حاتتارىن اراب ءالفاۆيتىنىڭ توتە جازۋىمەن جازاتىن. كۇز­دەگى «سەلحوز» جۇمىستارىنا بار­عانىمىزدا دا حاتتارى كەلىپ تۇردى. سىنىپتاستارىنا تاپسىرىپ قويعان بولۋ كەرەك، تۇرعان جەرىمىزدىڭ ادرەسىن ءبىلىپ الىپتى. كەيدە ولەڭدەتىپ جىبەرەتىن. مەنىڭ ەسىمدە قالعانى مىنا سوزدەرى:

ۋايىم ءتۇبى – تەڭىز،

باتاسىڭ دا كەتەسىڭ.

تاۋەكەل – جەل قايىق،

مىنەسىڭ دە وتەسىڭ.

– اتاجۇرتقا العاش كەلگەن جىلدارى كوپ قيىندىق كوردىم دەۋشى ەدى، قالاي ەڭسەردىڭىزدەر؟

– قابدەش اتاجۇرتقا 1962 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا كەلگەن. مەن قابدەشتى 1963 جىلدىڭ كوكتەمىنەن، قازاق مەملە­كەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتەگى وقۋىن قايتا جال­عاستىرعان كەزىنەن باستاپ بىلەمىن. وسى ەكى ارالىقتا قابدەش شەكارا اسىپ اتامەكەنىنە ورالعان ەكى ءجۇز مىڭنان استام ادامنىڭ اۋىل-اۋىلعا ءبولىنىپ ورنالاسۋىنا، كەلگەن جەرلەرىندە قايتا جاڭعىرىپ، جاڭا ءومىر باس­تاپ كەتۋىنە ارالاس­قان ادام­داردىڭ ءبىرى ەدى. سول كەزدەگى قي­ىن­شىلىقتار مەن باسىنان وتكەر­گەن وقيعالاردى ءوزىنىڭ عۇمىر­نامالىق «تاڭعا­جايىپ دۇنيە» اتتى رومانىندا ەگجەي-تەگجەيلى سۋرەتتەيدى.

ءبىرىنشى وقىرمانى مەن ەدىم

– ەڭ العاشقى تۋىندىسى جارىق كورگەندە جازۋشى قان­داي كوڭىل كۇيدە بولدى؟

– قابدەشتىڭ ۇيلەنۋىمىزگە دەيىن ءبىر­تالاي ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرى گازەت-جۋرنالداردا جارىق كورگەن ەدى. شىعارمالارى بولەك كىتاپتار بولىپ ەكەۋمىز قوسىلعاننان كەيىن عانا باسىلىپ شىعا باستادى. ءبىرىنشى كىتابى – «جاس داۋرەن» دەگەن ولەڭدەر جيناعى دا، ەكىنشىسى – «قازدار قايتىپ بارادى» دەگەن اڭگىمەلەر جيناعى. كىتاپ شىققان كەزدەر قۋانىشقا تولى ەدى، ارينە. اسىرەسە قابدەشتىڭ ءبى­رىنشى «كوكەيكەستى» دەگەن رومانى 1968 جىلى جەكە كىتاپ بولىپ شىققاندا ونىڭ شات­تانىپ قۋانعانى ەسىمدە. انا­سىنا كىتابىن كورسەتكەندە قانيپا ەنەمنىڭ دە قۋانىشىندا شەك بولعان جوق. كىتاپتى ءسۇيىپ، قابدەشكە باتاسىن جاۋدىردى. سول كى­تاپتان باستاپ قابدەشتىڭ بۇكىل جازعان­دارى: اڭگىمەلەرى، پوۆەستەرى، روماندارى مەن ماقا­لالارى – ءبارىنىڭ ءبىرىنشى وقىر­مانى مەن ەدىم. تازاعا كوشىرىپ بەرگەن قولجازبالاردى ماشينكاعا باسىپ بەرە­تىنمىن. قابدەشتىڭ جازۋ جازعاندا قانداي كۇي كەشكەنى، ءبارى كوز الدىمدا. تۋىندىلارىنىڭ جا­رىق كورۋىنىڭ قان­شالىقتى قيىن جۇمىس بول­عانىنا مەن كۋاگەرمىن.

– «سوڭعى كوشتىڭ» جازىل­عانىنا دا جارتى عاسىردان استى، ارينە، بۇل شىعارما باعا­سىن الدى. بىراق وسى رومانىنا جازۋشىنىڭ ءوز كوڭىلى تولدى ما؟ «اناۋ جەرىنە وزگەرىس ەنگىز­سەم» دەگەن اتتەگەن-ايلارى بولمادى ما؟

– ونداي سۇراقتى مەن دە قويعانمىن. قابدەش وتكەن جىلدان بەرى، اسىرەسە بيىلعى 2021 جىلدىڭ قىسىندا، جيناقتار دايىنداي وتىرىپ ءوز قالامىنان تۋعان كىتاپتارىن تۇگەلدەي قاي­تا وقىپ شىققان. – «قالاي، وز­گەرىس ەنگىزەم دەگەن جەرلەرى بار ما ەكەن؟» دەپ سۇراعانىمدا، – «جوق. ءبارى دە شەتىنەن شەدەۆر. شىعارمالارىمنىڭ ءبىر ءسوزىن دە وزگەرتپەيمىن. قۇداي قۇلاعىما قالاي سىبىرلاسا، سول كۇيىندە قالادى»، دەپ ك ۇلىپ جاۋاپ بەرگەن ەدى.

– ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا قارا قىلدى قاق جارىپ ءادىل سوي­لەيتىن، شىندىقتى ايتۋدان جاسقانبايتىن ءور مىنەزدى ءجۇ­ما­­دىلوۆتىڭ بەينەسى قالدى. باتىل ايتا بى­لەتىن مىنەزىنەن «تاياق» جەگەن سات­تەرى بولدى ما؟

– قابدەش ارقاشاندا كوركەم شىعار­مالارىندا دا، ماقالا-سۇحباتتا­رىندا دا اقيقات پەن ادىلدىكتى تۋ ەتكەن. تاريحتى بۇرما­لاۋ، ۇرلىق-قارلىق، جازىقسىز بى­رەۋدى جابىرلەۋ، ەل بايلىعىن تالان-تاراج­عا سالۋ سياقتى قو­عام­داعى ءارتۇرلى جاعىمسىز قۇ­بىلىستاردى بايقاعاندا شىداي الماي اۋىر-اۋىر تاقىرىپتاردى ءبىرىنشى بولىپ كوتەرەتىن ەدى. سول ءۇشىن ءوزىن قولداعان قالامداستار ونى ء«بىزدىڭ مۇزجارعىش كەمە­مىز» دەپ تە اتايتىن. ونداي تا­باندىلىقتى ۇناتپاعاندار دا بولدى، ارينە. بيلىك باسىنداعىلار دا بولدى اراسىندا. بىراق قالىڭ وقىرمانى قولداعان، حالقىنا بەدەلى اسىپ تۇرعان قابدەشكە «تاياق جەگىزەتىندەي» ەشنارسە ىستەي المادى. وندايدا شەنەۋنىكتەر كوتەرىلگەن ماسەلەنى مويىنداۋعا اسىقپاي، ادەتتەگىنشە ۇندەمەي قۇتىلۋعا تىرىساتىن. بيلىك با­سىنداعىلاردىڭ تاعى ءبىر ادەتى – ايتىلعان سوزدەرى، بولىسكەن وي-تولعامدارى، ساياسي پوزيتسيا­لارى وزدەرىنە ۇنامايتىن قاي­رات­كەرلەردىڭ قالتاسىنان ۇرۋ. مىسالى، سوڭعى جەتى-سەگىز جىلدا قابدەش پرەزيدەنت تاعايىنداعان ستيپەنديانى الماي ءجۇردى.

– قابەڭ جازۋدان شارشاعاندا قالاي دەمالۋشى ەدى؟

– قالامى ءجۇرىپ جاتقان كەزدە قابدەش شارشاۋ دەگەندى بىلمەيتىن، ايلاپ كۇنى-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ جازۋ ستولىندا وتىراتىن. كەڭەس زامانىندا ءار ەكى-ءۇش جىل سايىن ءبارىمىزدى تەڭىزگە اپارىپ دەمالدىراتىن. سونىڭ ارقاسىندا قارا تەڭىزدىڭ قىرىم مەن كاۆكاز جاعالاۋلارىن، بال­تىق تەڭىزىن اجەپتاۋىر ارالادىق. قاتار تۇرعان ەكى جازۋشىلار ۇيلەرى عوي – ءبىزدىڭ تۇراتىنىمىز. بۇرىنىراقتا اۋلامىز تولعان اقىن-جازۋشى كورشىلەر، ارقايسىسى بولەك ءبىر جارتاس. جاي كۇندەرى دەمالىس رەتىندە قابدەش سول كورشىلەرىمەن ءار نارسەنى تالقىلاپ ۋاقىت وت­كىزەتىن، شاحمات، بيليارد وينايتىن. تاعى ءبىر جاقسى كورەتىن دەمالىسى – وتباسىمىزبەن مە­دەۋ مەن المااراسان جاقتاعى تا­بيعاتقا شى­عاتىنبىز، تۋعان-تۋىستارىن ارالايتىن. نەمەرە-شوبەرەلەرىمەن ويناۋدان شارشامايتىن.

ۋاقىتتان تىس ازامات

– كوپ جىلدىڭ الدىندا جاركەن بو­­دەش ۇلى ەكەۋى تۋعان توپىراعى شا­ۋەشەك­كە بارىپ قايتتى. سول ساپارى تۋ­را­لى سىزگە نەلەردى ايتتى؟

– سول ساپارىن قابەڭ الماتىعا قالىڭ قار جاۋعان سايىن ءجيى ەسىنە الاتىن. 2002 جىلدىڭ اياعىندا، قىتايداعى تارباعاتاي ايماعى ءۋاليىنىڭ شاقىرۋىمەن، جاركەن ەكەۋى ون شاقتى كۇن شاۋەشەك قالاسىنىڭ قۇرمەتتى قوناقتارى بولىپ قايتقان. ايتىپ كەتەيىن، ودان بۇرىن قابدەش 1962 جىلى قازاقستانعا كەلگەلى ءوزىنىڭ تۋىپ-وسكەن سىبەتى، ءدوربىلجىن، شاۋەشەك، ۇرىمجىلەردى ءبىر-اق رەت كورگەن. «ساياسي» جاعىنان وسى ەكى ساپاردىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي دەيتىن. بۇرىن بار­عانىندا قىتاي ۇكىمەتى قاب­دەشتى سۋىق قابىلداپ، رەسمي كەزدەسۋلەرگە بارىنشا تىيىم سالىپ، سوڭىنا تىڭشىلار قويىپ، ءجۇرىس-تۇرىسىن باقىلاپ تۇرعان. سونىڭ سالدارىنان جەرگىلىكتى ادەبيەتشىلەر مەن سىنىپتاس-تاعدىرلاس تانىس­تارى ارالاسۋدان قاشقالاقتاعان كورىنەدى. ال وسى جولى قابەڭنىڭ بۇرىنعى وكپە-رەنىشتەرىن تارقاتىپ، قۇرمەتتى قوناقتارىن قالايدا ريزا قىلامىز دەگەن جەرگىلىكتى ۇكىمەت ايماقتارىن كەڭىنەن ارالاتىپ، رەسمي كەزدەسۋلەر مەن مازمۇندى سۇحباتتاردىڭ ۇستىنە قوناقاسىلارىن بەرىپ، شاپان­دارىن جاۋىپ، اتتارىن مىنگىزىپ دەگەندەي، كەرەمەت كۇتىم كورسەتكەن ەكەن. ارينە، قابدەش شاۋەشەكتەگى ءوزى كورگەن كوپ وز­گە­رىستەردى، بۇرىنعى تانىس جەر­لەردىڭ باسقاشا اتالاتىنىن ءسوز قىلاتىن. بىراق سول ساپاردان اكەلگەن وزىنە قاتتى اسەر قال­دىرعان باستى اڭگىمەسى – اراسى ەلۋ-اق شاقىرىم شەكارانىڭ ار جاعى مەن بەر جاعىنداعى ەكى قالاداعى ءتارتىپ پەن ەڭبەككە دەگەن كوزقاراستاعى ايىرماشىلىقتار. سونىڭ ءبىر مىسالىن – قار كۇرەۋ مەن كوشە-جولداردى تازالاۋدى ءوزىنىڭ «سىزىقتىڭ ارعى جاعى» دەگەن ماقالاسىندا كەلتىرگەن دە. سوندا، ءبىزدىڭ جاق بۋلدوزەر تابا الماي كولىك مىنۋدەن قالعاندا، ارعى جاقتاعى حالىق قولدارىنا ءبىر-ءبىر كۇرەك الىپ، جولدارىن ءبىر-ەكى ساعاتتا تاپ-تۇيناقتاي قىلىپ تازالاپ قويادى ەكەن. سول سا­پارلارىن جاركەن دە ولەڭدەتىپ سۋرەتتەگەن.

– جازۋشى «تاڭعاجايىپ دۇنيە» اتتى تۋىندىسىن سىزگە ارناپ جازدى، وسى كىتاپ تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز...

– «تاڭعاجايىپ دۇنيە» دەگەن كىتابى – عۇمىرنامالىق رومان عوي، وندا قابەڭ ءوزىنىڭ ەس بىلگەننەن باستاپ كورگەن-بىلگەنىن، تۋعان-تۋىستارىن، ارالاسقان ادامدارىن، زامانداستارىن، قالامداستارىن، قوعامداعى باس­تى وقيعالار مەن قۇبىلىستاردى ەگ­جەي-تەگجەيلى سۋرەتتەيدى. بۇكىل ءومىر شىن­دىعىن، كورگەن قيىنشىلىقتارىن، بولعان وقيعالاردىڭ جاعىمدى-جاعىمسىز كەيىپكەرلەرىن تۇگەل جاسىرماي اشىق جازدى. سول كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرازىن مەن دە كوردىم، وقيعالار­دىڭ كۋاسى بولدىم. مەن قابەڭ­نىڭ كىتاپقا كىرگىزگەن، كىرگىزبەگەن قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ وتكەنىن، توزىم­دىلىگىن، تاباندىلىعىن ءبا­رىن كوردىم. ونىڭ زامان-قوعام­نان ەرەكشە بىلىمدىلىگىنە، ەڭبەك­قورلىعىنا، شىعارماشىلىق تا­لان­تىنا، ادامگەرشىلىگىنە تاڭ­دانىپ، قابەڭنىڭ ۋاقىتتان تىس ازامات ەكەندىگىنە كوزىم تالاي رەت جەتكەن. الدىما قويعان ماقساتىم – ول كىسىگە بارىنشا قولداۋ كور­سەتىپ، ءۇي تۇرمىسىنداعى بولىپ تۇراتىن ماسە­لەلەرگە الاڭداتپاۋ. كىتابىنىڭ ءبىرىنشى بەتىندە «بۇل كىتابىمدى جارلى-جاقىباي كە­زىمدە ەتەگىمنەن ۇستاعان، التىنداي بەس بالا سۇيگىزىپ، وتباسىن باقىتقا كەنەلتكەن، الا قاعازدىڭ ازابىن، تۇرمىستىڭ اششىسى مەن تۇششىسىن ۇزاق جىل بىرگە تات­قان ومىرلىك سەرىگىم ساۋلەگە ارنايمىن!» دەپ «تاڭعاجايىپ دۇنيەنى» ماعان ارناعان ەدى. مەنىڭ ەڭبەگىمدى باعالاعان بولۋى كەرەك.

– مىنا جۇرت اقىنعا جار بولۋ قيىننىڭ قيىنى دەپ جاتادى. ال كوسەم ءسوزدى، دالا مىنەزدى جازۋشىعا جار بولۋ­دىڭ قيىندىعى بار ما ەكەن؟

– قابدەشتىڭ مىنەزى قيىن، اشۋشاڭ كەز­دەرى دە بولاتىن. مەن ۇيدەگى تىنىشتىققا كوپ كوڭىل ءبولدىم. اقىنعا دا، جازۋشىعا دا، اسىرەسە قابەڭدەي قوعامدىق كوزقاراستارى بار قايراتكەرگە جار بولۋ وڭاي ەمەس-ءتى. ونىڭ شىعارماشىلىق شابىتىنىڭ كوككە شارىقتاپ كوتەرىلگەن كەزدەرى مەن تۇڭعيىق زەرتتەۋ جۇمىستارىنا سۇڭگىگەن كەزدەرىندە وعان ەرەكشە جاعداي جاساۋ كەرەك ەدى. سونداي-اق قابەڭنىڭ كوڭىلى تولمايتىن قوعامىمىزدىڭ كوپتەگەن سالاسىنداعى ءارتۇرلى قۇبىلىس جەتكىلىكتى ەدى، وندايلاردى كۇندەلىكتى داستارقان باسىندا تالقىلاپ جۇيكەسىن جايلاندىرۋ دا مەنىڭ مىندەتىم. ەڭ قاراپايىم دەڭگەيدە – وتىرعان جۇمىس ورنى تازا بولۋى كەرەك. تاماعىن ۋاقىتىندا بەرۋ، كوڭىل كۇيىن بۇزباۋ، مازالاماۋ، جۇيكە جۇيەسىنە تيمەۋ سياقتى قاعيدالاردى ساقتاۋ كەرەك.

ۇزاعىراق ءومىر سۇرسە ەكەن دەپ تىلەدىم

– وقىرماندار قابدەش ءجۇما­دىلوۆتىڭ ءومىربايانىن جاقسى بىلەدى، ال ول كىسىنىڭ ومىر­لىك جارى بولعان ءسىزدىڭ تۋعان دالاڭىز قاي جاقتا؟ قانداي ماماندىق يەسىسىز؟

– 1943 جىلى 20 قىركۇيەكتە ارعى بەتتەگى ءۇرىمجى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن­مىن. سونداعى №17 مەكتەپتىڭ باستاۋىش ءتورت جىل وقۋىن بىتىرگەنمىن. اكەمنىڭ اتى – اۋكەن، 1917 جىلى سەمەي وبلىسىنىڭ اقسۋات اۋىلىندا ومىرگە كەلگەن. ۇزاق جىل مۇعالىم بولعان، ءۇرىمجى اۋدانىنىڭ اكىمى بولعان. شەشەمنىڭ اتى – ءسا­ليماش. سەمەي وبلىسىنىڭ ءۇرجار دەگەن اۋىلىندا تۋعان. 1955 جىلى اۋلەتىمىز ەل قاتارلى اتاجۇرتىمىزعا ورالعان ەدى. ورتا مەكتەپتى ۇڭگىرتاس مەكتەپ-ينتەرناتىندا اياقتادىم. 1967 جىلى قازپي-ءدىڭ فيزيكا فاكۋلتەتىن ءبىتىردىم. ماماندىعىم سول  فيزيك. ۇزاق جىل فيزيكا فاكۋلتەتىندە «سپەتسپراكتيكۋم پو سپەكتروسكوپي» دەگەن لابوراتوريادا قىزمەت ىستەدىم.

–  سىزدەر بالا تاربيەسىنە دە دەن قوي­عان وتباسىنىڭ بىرىسىزدەر، وتبا­سىنداعى اكەنىڭ ءرولى قانداي بولۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟

– ءبىزدىڭ ءتورت ۇل، ءبىر قىزىمىز بار. ۇلداردى باعۋ وڭاي ەمەس. كىشكەنتاي كەزدەرىندە مەكتەپتە دە، دالادا دا، ۇيدە دە ءارتۇرلى وقيعاعا ۇرىنىپ جۇرەدى عوي. بالالاردى تارتىپكە سالعاندا قابەڭ: «ادىلدىك ءۇشىن قاتالدىققا باردىم» دەيتىن. بالالارعا دۇنيەتانىمدىق قۇندى­لىقتاردى تۇسىندىرەتىن. شەجىرەمىزدى ۇق­تىراتىن. ەڭ باستىسى، تاربيەلەۋ تاقى­رىپتارى – ادىلدىك، وتىرىك ايتپاۋ، ەڭبەككە باۋلۋ، ءبىلىم الۋ، ۋاقىتپەن ساناسۋ. وسى تاقىرىپتارعا ومىردەن، تاريحتان كەرەمەت مىسالدار كەلتىرەتىن. وسىندايدا قابەڭنىڭ ءرولى ءبىلىنىپ تۇراتىن. اسىرەسە، ۇلدار جوعارى كلاستارعا كەلگەندە، مەنىڭ ءسوزىم ونشا وتپەگەن كەزدەردە، اكەلەرى وسىلاي كوزدەرىن جەتكىزىپ يلاندىراتىن.

– قابدەش ءجۇمادىلوۆ اتىن­داعى قو­عامدىق قور قۇرىل­دى دەپ ەستىدىك، بۇل قوردىڭ ماق­ساتى قانداي؟

– قوردىڭ ماقساتى – قابەڭنىڭ ءومىر جولىن شىعارماشىلىق، ازاماتتىق تۇر­عىدان ناسيحاتتاۋ، اتىن وشپەستەي ەلىمىزدىڭ تاريحىندا قالدىرۋ. ونداي جوسپارلانعان ءىس-شارالار كوپ. كەسەنەسىنە كۇمبەز كوتەرۋدەن باس­تاپ، قالا مەن اۋدا­ن ورتا­لىقتارىندا ەسكەرتكىشتەر ورناتۋ، مۇراجاي اشۋ، شى­عارما­لارىن ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارۋ، 20 تومدىق تولىق شى­عارمالار جيناعىن شىعارىپ وقىرماندارعا، كىتاپ­حانالارعا تاراتۋ، قابەڭنىڭ قازاق ادە­بيەتى مەن قوعامىمىزدىڭ وركەندەۋىنە قوسقان ۇلە­سىنە ءادىل باعا بەرەتىن زەرتتەۋ جۇمىس­تارى مەن عىلىمي كونفەرەنتسيالار وتكىزۋ – وسى سياقتى باستامالارعا قابدەش ءجۇمادىلوۆ اتىنداعى قور ۇيتقى بولادى.

ايتا كەتەيىن، قوردىڭ تور­اعاسى – كوپ جىلدان بەرى ىنى­سىندەي بولىپ كەتكەن، تالاي ءىس-شارالاردى اتقارىسىپ قاسىندا جۇرگەن كورنەكتى عالىم، فيلوسوفيا عىلىم­دارى­نىڭ دوكتورى، پروفەسسور ۇلىقپان ەسىل­حان ۇلى سىدىقوۆ.

– قابەڭنىڭ ورىندالماعان ارمانى بار ما؟ جاريالانباعان شىعارمالارى شە؟

– قابەڭنىڭ ءوزى سوڭعى سۇحبات­تارىندا جازامىن دەپ جۇرگەن شىعارمالارىن جازىپ بىتىرگەنىن ايتقان. بىراق ادامدا ارمان دەگەن بىتپەيدى عوي. قابەڭ حالىق مۇددەسى ءۇشىن ءومىر ءسۇردى، قوعامىمىزدىڭ تۇزەلۋىن، وركەندەۋىن كورگىسى كەلەتىن.

قابدەش ەكەۋىمىز 56 جىلعا جۋىق ومىر­لىك سەرىك بولدىق. ومىر­دە قيىندىقتى دا، جاقسى­لىقتى دا ءبارىن-ءبارىن كوردىك. مەن قولىمنان كەلگەنشە كومەكتەستىم. قابەڭ امان بولسا ەكەن، ۇزاعىراق ءومىر سۇرسە ەكەن دەپ تىلەۋىن تىلەدىم. جاقسى ادام ەدى. ويلاماعان جەردەن ءبىزدى تاستاپ كەتە بار­دى. قابدەش تىڭ ەدى. ءبارى اللانىڭ قولىندا عوي. قابەڭ مەنىڭ اسقار تاۋىم ەدى. قورعانىم، جاناشىرىم ەدى. قاباڭنىڭ بولمىسى كوز الدىمدا. داۋىسى، سويلەگەن ءسوزى قۇلاعىمدا. وتىرعان ورنى، ۇيدەگى ءجۇ­رىس-تۇرىسى ءبارى كوز الدىمدا تۇرادى. نە ايتام. «جاتقان جەرىڭ جايلى، جارىق بولسىن. يمانىڭ جولداس بولسىن. جانى ءجانناتتا بولسىن» دەيمىن.

اڭگىمەلەسكەن

دۇيسەنالى الىماقىن،

«Egemen Qazaqstan»