قوزىباەۆ كابينەتى اشىلدى

ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى جانە ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنو­لو­گيا ينستيتۋتىنىڭ ۇيىمداس­تى­رۋىمەن ماناش قوزىباەۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تو­­لۋىنا وراي وتكەن «اكادەميك م.قوزى­باەۆ جانە وتاندىق تاريح عىلى­مىنىڭ زا­­ما­ناۋي تۇجىرىمدالۋى» ات­تى حالىق­ارا­­لىق عىلىمي-تەوريالىق كون­فەرەنتسيا­دا عا­­لىم ەڭبەكتەرىنىڭ ماڭىزى مەن وتان تا­ري­­­حى­نىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى تالقى­لان­دى.

كەڭەستىك كەزەڭنىڭ اۋىرتپالىعىن حال­قى­مەن بىرگە كوتەرگەن اكادەميك ماناش قوزى­باەۆ قوعامدىق-ساياسي وقيعالاردى باسى­نان وتكەرە وتىرىپ، تۇلعالىق تۇرعى­دان قالىپتاستى. تاريحشى ماماندار وسى وقي­عالاردىڭ بارلىعى عالىمنىڭ ەڭبەكتەرىندە تەرەڭ زەرتتەلگەندىگىن ايتا­دى. عالىمنىڭ جازبالارىندا اكەسى مەن اناسىنا، تۋىستارى جانە ۇستازدارىنا دەگەن زور ءىلتيپات بايقالادى. قانشاما دا­رىن­دى جولداستارىنىڭ جوقشىلىق­تىڭ تاۋقىمەتىنە ۇشىراپ، ومىردەن ەرتە ءوتىپ كەت­كەندىگىنە قاتتى كۇيزەلەدى. ماناش قو­­زى­باەۆ تاريحشى عانا ەمەس، ارداقتى ادامداردىڭ جاقسىلىعىن ەڭبەكتەرىنە ارقاۋ ەتە وتىرىپ، جالىندى پۋبليتسيست، جانكەشتى قايراتكەر رەتىندە تانىلدى. ۇلت ۇلاعاتىنىڭ جارشىسى رەتىندە، تا­ريح­­تىڭ اقيقاتىن اق قاعاز بەتىنە ءتۇسى­رىپ، ۇعى­نىقتى تىلمەن جەتكىزە بىلگەن عى­لىمي ءستيلى ارقىلى وقىرمانىن جاقىن تارتا ءبىلدى.

القالى جيىن بارىسىندا تاريحناما، دەرەكتانۋ جانە زاماناۋي مەتودولوگيا كابينەتىنە اكادەميك م.قوزىباەۆتىڭ ەسىمى بەرىلدى. كابينەتتىڭ اشىلۋىنا ەلى­مىزدىڭ بەلگىلى تاريحشىلارى، سونى­مەن بىرگە اكادەميك دوسمۇحامەد كىشى­بەكوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوك­تورى ساعىمباي قوزىباەۆ، ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى ەردەن قاجىبەك، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءىلياس قوزىباەۆ جانە ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرى قاتىستى.

ءىس-شاراعا يزرايلدەن تاريح عىلىم­­دا­رىنىڭ كانديداتى ي.ماليار، وزبەك­ستاننان تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى د.اليموۆا، گەرمانيانىڭ شتۋتگارت قالاسىنداعى Steinbeis ۋنيۆەرسيتەتىندە دۋالدى ءبىلىم بەرۋ جوباسىنىڭ جەتەكشىسى ءا.بالاپانوۆا، اكادەميك ب.كومەكوۆ، مەم­لەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ە.ءابىل، ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى ق.الداجۇمانوۆ، اكادەميك ح.ءابجانوۆ، ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى م.ابۋسەيىتوۆا، تاعى باسقا عالىم­دار قاتىسىپ، عالىمنىڭ ءومىر جولى، زەرتتەۋلەرى حاقىندا وي قوزعادى.

ەڭبەك جولىن قوستاناي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنان باستاعان عالىم ش.ءۋالي­حانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينس­تيتۋتىندا ديرەكتورلىق قىزمەتتە بول­­­دى. سانالى عۇمىرىن عىلىمعا ارناعان اكا­­دەميك كەڭەستىك كەزەڭدە ءىى دۇنيەجۇزىلىك سو­عىس جىلدارىنداعى قازاقستان تاريحىن زەرت­تەدى. وسى ورايدا عالىم­نىڭ « ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى قا­زاق­­ستان كومپارتياسى»، «قازاقستان – ماي­­دان ارسەنالى» ەڭبەكتەرىن عىلىمي قا­ۋىمداستىق جوعارى باعالاعانى بەلگىلى.

سوتسياليستىك جۇيەنىڭ جويىلۋىنا باي­لانىستى قازاقستاندىق تاريح عىلى­مىنىڭ تەوريالىق-مەتودولوگيالىق ماسەل­ەلەرىن قايتا قاراپ، جاڭا تاريحي تا­نىم قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگى تۋىن­داعان كەزەڭدە تاريحتى جازۋدا، زەرت­تەۋدە وزەكتى ماسەلەلەرگە جاڭا كوز­قاراستار تۇرعىسىنان قاراپ، دەربەس، تىڭ وي-پىكىرلەر مەن تۇجىرىمدار تۇيىن­دەۋ مىندەتى تۇردى. الايدا تاۋەلسىز، سونى تۇجىرىمدار جاساۋ كوپتەگەن قيىن­دىققا سوقتىردى. جاڭا باعىتتا ءتول تاريحىمىزدى جازۋ، تاۋەلسىز ادىستەمەنى قالىپتاستىرۋ ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلدى. وسى تۇستا تاريحشىلارعا وي سالىپ، عى­لىمي ارنانىڭ اعىسىن وبەكتيۆتى جولعا بۇ­رۋعا ۇمتىلعان ءبىرلى-جارىم عا­لىم­داردىڭ قاتارىندا تىڭنان جول سالعان­داردىڭ ءبىرى اكادەميك ماناش قوزىباەۆ بولاتىن.

قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزگەننەن كەيىن بۇرىن عىلىمدا ءبىر­شاما كۇدىك تۋدىرىپ كەلگەن ماسەلەلەر قاي­تا زەرتتەلىپ، زەردەلەنە باستادى. ماسە­لەنى تاريحنامالىق تۇرعىدا تالداعان زەرتتەۋلەر دۇنيەگە كەلدى. قازاقستاننىڭ رە­سەي يمپەرياسى قۇرامىنا ەنۋى نەگىزى­نەن تاريحي وقيعالار مەن ۇردىستەر اۋقى­مىندا زەرتتەۋ قۇبىلىسى عىلىمنان كورىنىس تاپتى. قازاقستاننىڭ رەسەي بودان­دىعىن قابىلداۋى شىنايى تۇردە، تا­ريحي وقيعالاردىڭ ساباقتاستىعى تۇر­عىسىندا تالداندى. سونىمەن قاتار جاڭا تا­ريحي تانىم مەن شىندىق نەگىزىندە قاي­تا قاراپ، جاريالانعان زەرتتەۋلەردە كوش­پەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى قازاق شا­رۋالارىن وتىرىقشىلىققا كوشىرۋ كۇش­پەن ءىس-جۇ­زىنە اسىرىلعاندىعى، ونىڭ بارىسىندا كوپ­تەگەن قاتەلىك پەن بۇرمالاۋشىلىققا، اسىرا سىل­تەۋ­گە جول بەرىلگەندىگى، سالدارى اشار­شىلىق پەن جات ولكەگە قونىس اۋدا­رۋعا اكەلىپ تىرەگەندىگى اشىق ايتىل­دى. كەڭەس داۋىرىندە بانديتتىك، قاراق­شىلىق دەپ ايدار تاعىلىپ، تاڭبا باسى­لىپ كەلگەن حالىقتىق باس كوتەرۋلەر مەن «ب ۇلىك­تەردىڭ» شىنايى سيپاتى انىقتالدى.

عالىمنىڭ تاباندى ەڭبەگىنىڭ ناتي­جەسىندە تاريح عىلىمىندا تىڭ تاقىرىپ­تار اشىلىپ، زەرتتەۋلەر جاسالدى. بۇل ەڭبەكتەر بۇگىندە ەل تاۋەلسىزدىگىنە ارنال­عان تاريحي ءھام رۋحاني مۇرا رەتىندە قۇندى. سانالى عۇمىرىن ۇلتتىڭ قامى مەن بولاشاعىنا ارناعان اكادەميكتىڭ ارتىندا 800-دەن استام سۇبەلى ەڭبەك قالدى. بۇگىندە جەكە عىلىمي مەكتەبى قا­لىپتاسقان عالىمنىڭ ەلىمىزبەن قاتار قىتاي، موڭعوليا، وزبەكستان، رەسەيدە جۇزگە جۋىق شاكىرتى جەمىستى ەڭبەك ەتىپ ءجۇر.

الماتى