مەملەكەت قازىناسى

سالت جۇرگەندەرگە دە سالىق مىندەتتەلگەن

1991-1993 جىلدارى اينالىم سالىعىنىڭ ورنىنا قۇن سالىعىنىڭ ەنگىزىلۋى ەلەۋلى جاڭالىق بولدى. بۇل سول كەزدە رەسپۋبليكا بيۋدجەتىن جەتكىلىكتى تۇردە كەپىلدەندىرىلگەن تابىس كوزىمەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. وسىلايشا، اكتسيزدەردى قوسا العاندا، جاناما سالىقتاردىڭ ۇلەسى شامامەن 40 پايىزدى قۇرادى.

تاريحقا ۇڭىلسەك، ءتۇرلى مەملەكەتتىك بەتبۇرىستارعا، ونىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنا بايلانىستى سالىق جۇيەسى دە وزگەرىپ وتىرعان. مىسالى، ۇلى وتان سوعىسى كەزەڭىندە سوعىس سالىعى دەگەن بولعان. ءتىپتى  بويداق جۇرگەندەرگە دە، بالاسى از شاعىن وتباسىلارعا دا سالىق سالىنعان. بەرتىندە دە بويداقتارعا سالىناتىن سالىقتى قايتا قولدانىسقا ەنگىزۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىستار ايتىلعانى ەلدىڭ ەسىندە بولار؟ اسىرەسە دەموگراف-عالىمدار مۇنداي سالىق ءتۇرى ەل دەموگرافياسىنا اسەر ەتىپ، سالت جۇرگەندەردىڭ سانىن ازايتادى دەگەن پىكىرىن العا تارتتى.  كەيىن الەۋمەتتىك نارازىلىققا بايلانىستى بۇل ماسەلە «جابۋلى كۇيىندە» قالدى.

60-جىلدارى قارجى ورگاندارى سالىقتىق  تىزىمدەردى قولدان جاساپ، وندا سالىق تولەۋشىلەر تۋرالى اقپارات جەكە جيناقتالعان. ءار تۇرعىننىڭ اتىندا قانداي مۇلكى، قانشا تابىسى بارى ەسەپكە الىنىپ، سا­لىقتى قولمەن جيناعان. ول كەزدە سا­­لىقشىلاردىڭ قىزمەتىن جالاقى تولەيتىن كاسىپورىندار مەن ۇيىمدار
اتقارعان.

«ال قايتا قۇرۋ كەزەڭىندە (1985-1991جج.) سالىق جۇيەسى تولىقتاي وز­گەر­تىلىپ، ءوزىن ءوزى قارجىلاندىراتىن جانە شارۋاشىلىق ەسەپتەگى كاسىپ­ورىنداردىڭ ماڭىزى وسكەن. نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشە باستاعان ۋاقىتتا كاسىپ­كەرلىكپەن اينالىسۋعا نيەت بىلدىر­گەن ازاماتتاردىڭ وسۋىنە بايلانىستى ولاردى ىنتالاندىرۋدىڭ جاڭا سالىق­تىق شارالارى ازىرلەنە باستاعان. سول ۋاقىتتا جەكە كاسىپكەرلىكپەن اي­نا­ل­ىسۋ قۇقىعىن بەرەتىن پاتەنت ءۇشىن تولەم بەلگىلەنىپ، ەڭ العاش رەت كاسىپ­كەرلىكپەن اينالىسۋعا رۇقسات قۇجاتى بەرىلە باستاعان. بۇل رەتتە سالىناتىن سالىق مولشەرى كاسىپكەردىڭ تابىسىنا جانە قوعامدىق مۇددەلەرگە بايلانىستى بەلگىلەنگەن، ال پاتەنت قۇنىن تولەگەن ازاماتتار تابىس سالىعىنان بوسا­تىلعان. ماسەلەن، كاسىپكەرلەرگە سالى­ناتىن تابىس سالىعىنىڭ مولشەر­لەمەسى 35 پايىز بولسا، باسقا تابىستاردان جانە قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىنان ۇستالاتىن تابىس سالىعىنىڭ مولشەر­لەمەسى 50 پايىز بولعان. وسىنىڭ بارلىعى سول كەزدە ەلدەگى داعدارىسپەن، بيۋدجەت تاپشىلىعىمەن، كاسىپورىنداردىڭ جارتىسى دەرلىك بانكروتتىققا ۇشىراۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى»، دەيدى قارجى مينيستر­لىگى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى ءالي التىنباەۆ.

جالپى، 1990-جىلدارى نارىق­تىق ەكونوميكا نەگىزدەرىن قۇرۋ ماقساتىن­دا بىرقاتار زاڭ قابىلدانىپ، ونىڭ ىشىندە وداقتىڭ قۇرامىنا ەنگەن رەس­پۋبليكالاردىڭ بيۋدجەت جانە سالىق سالاسىنداعى قۇزىرەتىن ارتتىراتىن زاڭدار قابىلداندى. بۇل زاڭدار وداقتاس ەلدەردە دەربەس رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردى قالىپتاستىردى جانە وسىعان دەيىن قولدانىستا بولعان ەسكىرگەن ورتاق جۇيەنى بىرتىندەپ جويا باستادى. قازاق ەلى دە ەگەمەندىگىن العان­نان كەيىن 1991-1995 جىلدار ارالى­عىندا بىرقاتار زاڭ قابىلداپ، سونىڭ نەگىزىندە جاڭا سالىق جۇيەسى قالىپتاستى.

جاس مەملەكەتتىڭ جاڭا قادامدارى

1991 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانىنان باس­تاپ ەلىمىزدە سالىق جۇيەسى جۇمىس ىستەي باستادى. ول «قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنداعى سالىق جۇيەسى تۋرالى» زاڭعا نەگىزدەلدى. بۇل زاڭ سالىق جۇيەسىن قۇرۋدىڭ قاعيداتتارىن، سالىقتار مەن الىمداردىڭ تۇرلەرىن، ولاردىڭ بيۋدجەتكە ءتۇسۋ ءتارتىبىن بەلگىلەگەن العاشقى قۇجات ەدى. وسى زاڭعا سايكەس قازاقستاندا 1992 جىلعى قاڭتاردىڭ 1-نەن باستاپ 13 جالپى مەملەكەتتىك سالىق،18 جەرگىلىكتى سالىق مەن الىم ەنگىزدى.

– تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋى جىلدارىندا جاس مەملەكەتتىڭ الدىندا تۇرعان سىناقتار از بولعان جوق. بۇل ەكونوميكالىق كوللاپس ەدى جانە ءبىر كەزدەرى ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىس­تىك­تى قۇرعان سۋبەكتىلەر اراسىن­دا­عى بايلانىستاردىڭ ۇزىلۋىنەن تۋىن­داعان داعدارىس بولدى. وسىلايشا، ەكونوميكامىزدىڭ نارىقتىق جۇيەگە كوشۋ كەزەڭىندە باسقارۋدىڭ بارلىق جۇكتەمەسى سالىق قىزمەتىنە ءتۇستى. وداق­تان مۇراعا قالعان سالىق جۇيەسى، ارينە، بيۋدجەتتى قالىپتاستىرۋ جانە مەم­لەكەتتىڭ سالىق تولەۋشىلەرمەن قارىم-قاتىناسىن رەتتەۋ فۋنكتسيالارىن تولىق ورىنداي العان جوق. وسىعان بايلانىستى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 1991 جىلدىڭ 9 شىلدەسىندە «قازاق كسر مەملەكەتتىك سالىق قىزمەتىن قۇرۋ تۋرالى» №380 جارلىق قابىلدا­دى. بۇل شەشىم نارىقتىق جۇيەنىڭ ەكونوميكالىق تەتىگىن قالىپتاستىراتىن مەملەكەتتىك ورگاندى قۇرۋ تۋرالى دەر كەزىندە قابىل­دانعان ەدى، – دەيدى ءا.التىنباەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ وسى جارلىعىنىڭ نەگىزىندە ەل ۇكىمەتى ەكى اي ىشىندە «قازاق كسر مەملەكەتتىك سالىق قىزمەتىنىڭ ماسەلەلەرى» دەگەن قاۋ­لىنى ازىرلەپ، قابىلداعان. جاڭا­دان قۇرىلعان سالىق قىزمەتى مەم­لەكەتتىك ورگان رەتىندە قۇرىلىپ، مەم­لەكەتتىك باس سالىق ينسپەكتسياسى دەپ اتال­دى. ء«تيىمدى سالىق جۇيەسىن قالىپتاس­تىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن، جاڭا سالىق زاڭ­نا­ماسىن ازىرلەۋ قاجەت بولدى. ول ءۇشىن سالىقتاندىرۋدىڭ حالىقارالىق تاجى­ريبەسى مۇقيات زەرتتەلدى. زەرتتەۋ جۇ­مىس­تارىنا ءتۇرلى حالىقارالىق ۇيىم­دار كومەكتەسكەنىن اتاپ ءوتۋ قاجەت. ولار­­دىڭ ىشىندە حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى، حالىقارالىق سالىق قورى، ەكونو­ميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى، سونداي-اق سالىق ماسەلەلەرى بويىنشا بەدەلدى حالىقارالىق ماماندار، تاعى باسقالار بار. جاڭا زاڭنامانى ازىرلەۋ جۇمىستارىنىڭ بارىسىن سول كەزدە قازاقستاندا قىزمەتىن جۇزەگە اسى­رىپ وتىرعان شەتەلدىك ينۆەستورلار باقى­لاپ وتىردى»، دەيدى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى.

ارينە قىسقا مەرزىم ىشىندە مەملە­كەت­تىڭ دامۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن سالىق جۇيەسىنە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ەن­گىزۋ وڭاي ەمەس. دەگەنمەن سالىق جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا سول كەزدەگى بارلىق مۇمكىن شارالار قولعا الىنعان.

«1995 جىلدىڭ باسىندا سالىق زاڭ­نا­ماسى قازاقستان پرە­زي­دەنتىنىڭ ءۇش جارلىعىنان جانە 45 زاڭنان تۇردى. وسى زاڭنامالىق اكتى­لەردىڭ 18-ءى سالىق قاتىناستارىنىڭ جۇ­يە­سىن، سالىق تۇرلەرى مەن سالىق سالۋ ءتارتىبىن، 11-ءى بيۋدجەتتەن تىس قور­لار­دىڭ قىزمەت ەتۋ ءتارتىبىن جانە ولار­­داعى قاتىناستاردى، قالعاندارى سالىق جەڭىلدىكتەرىن قولدانۋدى رەتتەۋ ءۇشىن قابىلداندى. الايدا بۇل وزگە­رىس­تەردىڭ ءبارىن «سالىقتىق رەفور­ما» دەپ ايتۋعا بولمايتىن، سەبەبى زاڭنا­ما­لىق بازا نەگىزىنەن سوتسياليستىك ەكونو­ميكا پرينتسيپتەرىن قايتالايتىن. سا­لىق جۇيەسىنىڭ كۇردەلىلىگى، سالىق ستاۆ­كا­لارىنىڭ تىم جوعارى بولۋى قا­جەت­تى ەكونوميكالىق وزگەرىستەرگە كەدەر­گى كەلتىردى. سول سەبەپتى سالىق زاڭ­نا­­­ما­سىن وزگەرتۋ قاجەت بولدى. ول زا­مان­­عا بەيىمدەلگەن، قاراپايىم، بىرە­گەي، ەكو­نوميكالىق بەيتاراپقا ساي­كەس كەلە­تىندەي بولۋى شارت ەدى. مىنە، وسى­عان بايلانىستى قازاقستان پرە­زيدەنتىنىڭ «سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەم­دەر تۋرالى» (1995 جىلعى 1 شىلدە) جار­لى­عى ازىرلەنىپ، قابىلداندى. وندا سا­­لىق تولەۋشىلەردىڭ سالىق جۇكتە­مەسى تو­مەن­دەتىلىپ، 43 سالىق­تىڭ ورنىنا 11 سالىق بەلگىلەندى»، دەيدى ءالي ساپارعالي ۇلى.

حالىقارالىق تاجىريبەنى زەردەلەگەن ماماندار 2000 جىلداردىڭ باسىندا سالىق جۇيەسىنە نەبىر جاڭاشىلدىق ەنگىزگەن. ەگەمەندى ەلدىڭ جاڭا اقپاراتتىق سالىق جۇيەسى ءتۇزىلىپ، سالىق تولەۋشىلەر مىندەتتى تولەمدەرىن بانك قىزمەتتەرى ارقىلى تولەۋگە مۇمكىندىك الدى. بيزنەس-پروتسەستەرى دە اۆتوماتتاندىرىلدى. ال 2002-2008 جىلدارى قازاقستان رەسپۋب­لي­كاسىنىڭ زاڭناماسىنا العاشقى كودي­فيكاتسيالانعان اكتىلەردىڭ ءبىرى بولىپ سالىق كودەكسى قابىلداندى. «قازاق­ستان تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە العاش­قى بو­لىپ سالىق كودەكسىن قابىلداعانىن اتاپ وتكەن ءجون. سالىق كودەكسى ەڭ الدى­مەن بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاع­داي تۋعىزىپ، مەملەكەت پەن سالىق تولەۋشى­لەردىڭ مۇددەلەرىن وڭتايلى ۇيلەستىرۋگە باعىتتالدى»، دەيدى كوميتەت توراعاسى.

بيۋدجەتتى قالىپتاستىرۋدىڭ قۋاتتى قۇرالى

 قازاقستاندا قازىر سالىقتىڭ 11 ءتۇرى بار: كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعى; جەكە تابىس سالىعى; قوسىلعان قۇن سالىعى; اكتسيزدەر; ەكسپورتقا رەنتا سالىعى; جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردىڭ ارناۋلى تولەمدەرى مەن سالىقتارى; الەۋمەتتىك سالىق; كولىككە سالىناتىن سالىق; جەر سالىعى; م ۇلىك سالىعى جانە ويىن بيزنەسى سالىعى.

سالىقتاردان بولەك، م ۇلىكتەردى نەمەسە ارەكەتتەردى تىركەۋ بارىسىندا بيۋدجەتكە تولەنۋگە ءتيىستى تىركەۋ الىمدارى، باج الىمدارى مەن تولەماقىلار بار. ولاردىڭ بيۋدجەتكە ءتۇسۋىن وسى تىركەۋ جۇمىستارىمەن اينالىساتىن ۋاكىلەتتى ورگاندار قامتاماسىز ەتەدى.

«سالىق جانە كەدەن قىزمەتتەرى جىلدان-جىلعا دامىپ، فيسكالدىق ورگاننان بيۋدجەتتى قالىپتاستىرۋدىڭ جانە مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپ­­سىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ قۋات­تى قۇ­رالىنا اينالدى. دامۋ جولىندا وتاندىق كاسىپورىندار ءۇشىن دە، شەتەل­دىك كاسىپورىندار ءۇشىن دە قولاي­لى ينۆەستيتسيالىق احۋال قالىپتاستىرۋ ماق­ساتىندا سالىق جانە كەدەن زاڭناماسى جەتىلدىرىلدى. ونىڭ ىشىندە سالىق جۇيەسى 2008-2017 جىلدارى قايتا قارالىپ، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ، كولەڭكەلى ەكونوميكانى تومەندەتۋ شارالارى، جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلارعا سالىق جۇكتەمەسىن ۇلعايتۋ جانە شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورعا سالىق مولشەرلەمەلەرىن تومەندەتۋ شارالارى جۇرگىزىلدى»، دەيدى ءا.التىنباەۆ.

قازىر ەلىمىزدە ءۇشىنشى سالىق كودەكسى قولدانىستا. ول 2017 جىلدان باستاپ ەنگىزىلگەن. بۇل زاڭناما مەملەكەتتىك اپپارات پەن بيزنەستىڭ ليبەرالدى سالىق سالۋمەن بىرلەسكەن جۇمىسىنىڭ ناتي­جەسى، دەيدى ماماندار. سالىق كودەكسىندە شاعىن بيزنەستى سالىقتىق رەت­تەۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان بىر­قاتار پروگرەسسيۆتى شارا كوزدەلگەن. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى – شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە، شارۋا قوجا­لىقتارىنا، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىم­دەرىن ءوندىرۋشى زاڭدى تۇلعالارعا بەرىلگەن سالىق جەڭىلدىكتەرى ەكەن.

قولدانىستاعى سالىق زاڭناماسى، ءبىر جاعىنان، سالىق تولەۋشىلەردى سالىق ءتارتىبىن ساقتاۋعا شاقىرسا، ەكىنشى جاعىنان، سالىق جۇيەسىن نەعۇرلىم اشىق ەتۋگە، سالىق جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن ادىلدىگىنە دەگەن ازاماتتاردىڭ سەنىمىن ۇيالاتۋعا نەگىزدەلگەن. ناتيجەسىندە، سالىق تولەۋشى مەن مەملەكەت مۇددەلەرىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاپ، بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جۇيە قالىپتاستى.

جالپى، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان بەرى سالىق تۇسىمدەرىنىڭ وڭ ديناميكاسى بايقالعان. مەملە­كەت­تىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندا 1998 جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تۇسكەن تۇسىمدەر 216 ملرد تەڭگەنى قۇراعان. ال 2000 جىلى – 524 ملرد تەڭگە، 2010 جىلى – 5،2 ترلن تەڭگە، 2020 جىلى – 10 ترلن تەڭگە ەل قازىناسىنا تۇسكەن.

اتالعان كەزەڭدە سالىقتىق جانە كەدەندىك تۇسىمدەردىڭ 50 ەسەگە دەيىن وسكەنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل – ەل ەكو­نوميكاسىنىڭ قارىشتاپ دامۋى مەن سالىق سالىناتىن بازانىڭ وسكەنىنىڭ دالەلى.

بۇگىندە مەملەكەتتىك كىرىستەر ورگاندارى تسيفرلاندىرۋعا دا دەن قويا باس­تادى. وسى سالادا ەلەكتروندى تۇردە كور­سەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ سانى جىلدان­جىلعا ءوسىپ كەلەدى. ماسەلەن، ءبىر جىلدا كورسەتىلگەن 15 ملن قىزمەتتىڭ 98 پايىزعا جۋىعى ەلەكتروندى تۇردە كورسەتىلگەن.

قازىرگى ۋاقىتتا كەدەن دەكلاراتسيا­لارىنىڭ – 100 پايىزى، سالىق دەك­لا­را­تسيالارىنىڭ 99 پايىزى ەلەكترون­دى تۇردە تاپسىرىلادى. ال 2020-2021 جىلدارى قىزمەتتەردىڭ بىرقاتارى مەم­­لەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ ءموبيل­­دى قوسىمشالارى ارقىلى كورسەتىلە باس­تادى.

سالىق جۇيەسىن تسيفرلاندىرۋدىڭ ەڭ جەمىستى تەتىكتەرىنىڭ ءبىرى – «ەلەكتروندى شوت-فاكتۋرالار» اقپاراتتىق جۇيەسى. مۇندا شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىنىڭ بارلىق مامىلەسى تىركەلىپ وتىرادى.

بۇل جۇيەدە كاسىپورىندار ءارتۇرلى بۋحگالتەرلىك قۇجاتتاردى ەلەكترون­دى تۇردە راسىمدەي الادى. جۇيە كاسىپ­كەر­لەردىڭ قاعاز قۇجاتتارىن جۇرگىزۋ­گە بايلانىستى جۇمسالاتىن ءبىراز شىعىن­دارىن قىسقارتتى، دەيدى ماماندار. اسىرەسە لوكداۋن كەزىندە سالىق تولەۋشىلەر اراسىندا اتالعان سەرۆيس­تىڭ كولدانۋشىلارى كۇرت ءوستى. كاسىپ­كەرلەرگە ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن جۇيەنىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسى دا ازىرلەنىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىر.

بۇگىندە «ەشف» اقپاراتتىق جۇيە­سىندە 665 مىڭ قولدانۋشى تىركەلىپ، 762 ملن-نان اسا ەلەكتروندى شوت-فاكتۋرا وڭدەلگەن. ء«بىز بۇرىن تاۋاردى جەتكىزۋشى مەن ساتىپ الۋشى اراسىنداعى مامىلەنى ەسەپتى كەزەڭ بىتكەندە عانا كورەتىنبىز، ال قازىر «ەشف» جۇيەسىنىڭ ارقاسىندا ونلاين رەجىمدە بارلىعى قولجەتىمدى. جۇيە ەنگىزىلگەن جىلى قوسىلعان قۇن سالىعىنان قازىناعا تۇسكەن تۇسىمدەر 1،5 ەسە وسكەن. ياعني ققس بويىنشا اكىم­شىلەندىرۋدە قول جەتكىزىلگەن ۇلكەن ناتيجە رەتىندە تاۋارسىز مامىلەلەردى جاساۋدى، سالىق تولەۋدەن جالتارىپ جۇرگەن كاسىپورىنداردى ونلاين انىقتاۋعا مۇمكىندىك العانىمىزدى اتاپ وتەر ەدىك»، دەيدى كوميتەت توراعاسى

ەلەكتروندى شوت-فاكتۋرالاردان بولەك، مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىندە 14 ملرد-تان استام تسيفرلى قۇجات وڭدەلگەن. ونىڭ ىشىندە باقىلاۋ-كاسسا ماشينالارىنىڭ تۇبىرتەكتەرى، ءۇشىنشى تۇلعالاردان الىناتىن 15 دەرەكتەر قورى، سالىق ەسەپتىلىگى مەن كەدەندىك دەكلاراتسيالار دا بار.

ءار وتباسى ءوز بيۋدجەتىنە، تابىسى­نا قاراي كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىگىن، ءجۇرىس-تۇرىسىن جوسپارلايتىنى بەل­گىلى. مەملەكەت تە سول سياقتى. سالىق تۇسىم­دەرى مەن تولەمدەرى ەلدىڭ ءارى قاراي دامۋى­نا اسەر ەتەدى. بىردە-ءبىر مەملەكەت ەكونو­ميكالىق مۇددەلەرىن قورعاماي، سالىق جانە كەدەن زاڭناماسىنىڭ ساقتالۋىن باقىلاماي جانە بيۋدجەت ءتۇسىمىن قام­تاماسىز ەتپەي، ءومىر سۇرە المايدى. وسى تۇرعىدان العاندا مەملەكەتتىك كىرىس­تەر ورگاندارىنا ميلليونداعان قازاق­ستاندىقتىڭ ءال-اۋقاتى ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلىپ وتىر. ەل تۇرعىندارى دا ۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپتى. سوندىقتان سالىقتى ۋاقتىلى تولەۋ – ازاماتتاردىڭ دا ماڭىزدى مىندەتى.