ادەبيەت • 12 قاراشا، 2021

ءداۋىتالىنىڭ داۋىسى

140 رەت كورسەتىلدى

ولەڭنىڭ اسپانى – ماڭگىلىك اسپان. بۇل ءسوزدى كەسىپ ايتۋىمىزعا ولمەس جىرلار جازعان اقىنداردىڭ ولەڭدەرى سەبەپكەر بولدى. ادەبيەت ايدىنى ءسوز بەن ويدىڭ، تەرەڭ فيلوسوفيانىڭ، تۇڭعيىق سىردىڭ مەكەنى. ولەڭ عۇمىرلى بولماسا، ۇلى شەكسپيردىڭ، بايروننىڭ، گەتەنىڭ جىرلارىن عاسىرلار ۇزىگى بىزگە جەتكىزبەس تە ەدى. دەمەك، ويدىڭ ەلشىسى بولعان ولەڭنىڭ جۇگى ارقاشان اۋىر ءھام سالماقتى بولعانى.

ءبىزدىڭ دە ولەڭ اسپانىمىزدا جارقىراپ جانعان شوق جۇلدىزدار كوپ. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – ءداۋىتالى ستامبەكوۆ. ونىڭ ۇلت پوەزياسىنداعى داۋىسى وقشاۋ، دارا شىقتى. ءداۋىتالى قالامى قاي تاقىرىپقا بولسىن ويدىم-ويدىم ءىز قالدىرىپ، كوركەم ءسوزدىڭ مەرەيىن اسىرىپ وتىرادى. شەگەندەلگەن شەبەر سۋرەتتىڭ سۇلباسى ساناڭدا قاتىپ قالاتىن ءسات تە ونىڭ جىرلارىنان كوپ كەزدەسەدى.

«كىپ-كىشكەنە بولتىرىكتى ۇرادان؟

الىپ كەلدى ءبىزدىڭ ۇيگە ءبىر ادام.

سىيعا تارتتى شىن قىزىقتى بىزدەرگە،

سول سىيلىعى بارىمىزگە ۇناعان.

 

بىرتە-بىرتە بولتىرىكتە ءوزىنىڭ،

كەتتى ۇمىتىپ بورىلىك ءبىر سەزىمىن.

ءشوپ قورادا ويناپ ءجۇرىپ ءبىر كۇنى،

كوزى ءتۇستى جانارىنا قوزىنىڭ.

 

و، عاجاپ-اي، تۇرىپ قالدى تاڭدانىپ،

ەسى كەتىپ،

كوزى جانىپ،

جاندانىپ!

سودان كەيىن جالت بۇرىلىپ، جوق بولدى،

بۇل قورادا جۇرگەنىنە ارلانىپ».

ءۇش-اق شۋماققا سىيعان تىلسىم ءسوزدىڭ قۇدىرەتىنە تاڭعالماي كور. نامىستىڭ وتى جانىعان مىنا سوزدەر كەنەت ءوزىڭدى سان ءتۇرلى سەزىمگە بولەيدى. قورادا جورتقان بولتىرىكتىڭ «ويلانۋى» – ادامنىڭ ءوز تەگىن ىزدەپ مۇڭعا باتۋى ەمەس پە دەۋگە شاماڭ كەلمەي، ناليسىڭ. ءبارى جوعارىداعى جىردىڭ ساناعا تۇسىرگەن سالماعى. قايتا وقىساڭ، تاعى سول ار تۋرالى ءىلىمنىڭ اششى اقيقاتى ويىڭا ورالادى.

«ۇمتىلىس بار،

جىلجۋ بار،

جۇگىرىس بار،

كەدەرگى بار،

توسقاۋىل،

كىدىرىس بار.

ەشتەڭە جوق دەگەننىڭ وزىندە دە،

اينالامىز تولعان ءبىر قۇبىلىستار.

وزەن،

اعاش،

قۇم،

ءشوبىڭ تىلدەسىپ ءبىر،

جاپسارىندا جارتاستىڭ گۇل دە ءوسىپ تۇر.

قيىلىسپاي تۇرعاننىڭ وزىندە دە،

اينالانىڭ بارلىعى ۇندەسىپ تۇر.

 

نەنى بىزدەر قىرانعا تەڭگەرەمىز،

جىلانىڭدى بارىنەن كەم كورەمىز.

شاققانىنان ءبىز سونىڭ ولە جازداپ،

ءدارى جاساپ ۋىمەن ەمدەلەمىز».

بۇل ولەڭنىڭ ايتارىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءومىردى ءتۇسىنۋ قاجەت سىندى. «عالامعا تۇسكەن جا­رى­لىستىڭ ءاربىر جارقىشاعى ەڭ الدىمەن اقىننىڭ جۇرەگىنەن وتەدى» دەگەن گەتە­نىڭ ءسوزى وسى ولەڭنىڭ جازىلۋ شىندىعىن راستاپ تۇرعانداي. ياعني اقىن ءومىردى، اينالاداعى قۇبىلىستاردى سەزىندى، سوسىن جازدى. تىرشىلىكتەگى كەيبىر ۇندەسپەيتىن دۇنيەلەردىڭ ءوزى كەيدە اقىن ءۇشىن ۇندەسىپ تۇراتىنداي.

ء«يا، ءيا، ارانىڭ ءومىرى – بال،

جىلاننىڭ دا اسپانعا كوڭىلى – زار.

ءدان سۇيرەتكەن كىشكەنتاي قۇمىرسقانىڭ،

تابيعاتتا پىلدەي ءبىر ورىنى بار.

 

ال قاسقىردىڭ قويلاردى جاعالاۋى –

تاتتىلىگىن ەتىنىڭ باعالاۋى.

ءوزى سولاي جاساعان جاراتىلىس:

قوي بولماسا،

قاسقىر دا جوعالادى».

اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت «بالا مىنەز ءداۋىت­الى» اتتى ەستەلىگىندە ونىڭ ولەڭگە دە­گەن كوزقاراسى تۋرالى مىنا دەرەكتى ۇسى­نادى: «مەنىڭ بايقاۋىمشا، بۇگىنگى پوەزيا ەكى ءتۇرلى باعىتپەن دامىپ كەلەدى، ءبىرى – ازاماتتىق ليريكا، ەكىنشىسى – نəزىك ليريكا. ازاماتتىق ليريكانىڭ نەگىزىن سالعان – ماياكوۆسكي، نəزىك ليريكانىڭ باستاۋى – ەسەنين. ءبىز وسى ەكى جولدىڭ قايسىسىن تاڭ­داۋىمىز كەرەك؟ مەنىڭشە، ەگەر الدا-جالدا وسى كەڭەس وكىمەتى قۇلاي قالسا – ماياكوۆسكي قوسا قۇلايدى. وسى قوعاممەن بىرگە كۇنى بىتەدى. سوندىقتان ونىڭ جولى – ۋاقىت­شا. ال ەسەنيننىڭ پوەزياسى – مəڭگىلىك. ويتكەنى قوعام ولگەنمەن تابيعات ولمەيدى، ما­حاببات ولمەيدى».

سول كەزدىڭ وزىندە ۇلى ونەر حاقىندا وسىنداي تولعام ايتقان اقىننىڭ وقىعانى مەن تۇيگەنى مول ەكەنىن مويىنداماۋعا شاراسىزبىز. بۇل كۇندەرى ءداۋىتالىنىڭ ولەڭدەرى وقىرمان ساناسىنان وشكەن جوق. ماڭگىلىك جىردىڭ اسپانى ونى كوزگە وقشاۋ كورىنەتىن ءبىر جۇلدىزىنا بالايدى. ولەڭ ولكەسىنە كەلگەن ءار جاس بۋىن ءداۋىتالىنىڭ داۋىسىن ەستىمەي قالمايدى. ول داۋىس تازا ءدىلدىڭ، تۇنىق ويدىڭ، كەمەل اقىلدىڭ داۋىسى سياقتى اسقاق قالپىندا قالاتىنى انىق.

ۇقساس جاڭالىقتار