ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى اقتوبە وڭىرلىك كوميسسياسى حح عاسىردىڭ 20-30-جىلدارى جازىقسىز جازالانعان 455 ادامنىڭ ءتىزىمىن تۇگەندەدى. اتى-جوندەرى انىقتالعاندارعا قاتىستى بارلىق دەرەك ەندى رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا ۇسىنىلادى. ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريحشى عالىمدارىنان جاساقتالعان كوميسسيا وبلىستىق جانە ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى ارحيۆتەرىندەگى 1919-1930-جىلدارى قوزعالعان 328 قىلمىستىق ءىستى قاراپ شىقتى. كەڭەس وكىمەتىنە قارسى بولىپ، جازاعا تارتىلعاندار نەگىزىنەن رسفسر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 58، 59، 73، 79،109-باپتارىمەن ايىپتالعان.

سول جىلدارى «ساياسي سەنىمسىزدىكتەرى» ءۇشىن اقتوبە وكرۋگىنەن باقىلاۋعا الىنعان 1051 ادامنىڭ 216-سى كونتررەۆوليۋتسيالىق توپ قۇردى دەگەن ايىپپەن (58-باپ) قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ، بەسەۋى اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن ەكەن. ولار كەڭەس وكىمەتىنىڭ استىق، ەت تاپسىرۋ ساياساتىنا، ۇجىمداستىرۋعا، كولحوز قۇرىلىسىنا قارسى شىققاندار. سونداي-اق مەملەكەتتىك تارتىپكە قارسى تۇردى دەگەن ايىپپەن (59-باپ) سوتقا تارتىلعان 23 ادامنىڭ بىرەۋى اتىلعان. مەملەكەتتىك ۋاكىلدەرگە قارسىلىق كورسەتكەن 10 ادام 73-باپپەن ايىپتالىپ، ءبىر جىلدان كەم ەمەس مەرزىمگە باس بوستاندىقتارىنان ايىرىلعان. مەملەكەتتىك م ۇلىككە زيان كەلتىرگەنى ءۇشىن (79-باپ) 8 ادام، تاۋار باعاسىن كوتەرگەنى جانە جاسىرعانى ءۇشىن 67 ادام ايىپتالعان. مەملەكەتتىك قىزمەتتە قىلمىس جاساعانى ءۇشىن 109-باپپەن 43 ادام ۇزاق مەرزىمگە سوتتالعان.
كوميسسيا مۇشەسى، ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، تاريحشى داۋلەت ابەنوۆتىڭ حابارلاۋىنشا، تۇرمەگە ايدالىپ، جەر اۋدارىلىپ كەتكەن ادامداردىڭ ءارى قارايعى دەرەكتەرىن كورشىلەس وبلىستاردان ىزدەستىرۋ كەرەك. ويتكەنى سول جىلدارى اقتوبە وكرۋگىنىڭ اۋماعىنا قازىرگى قوستاناي، قىزىلوردا وبلىستارىنىڭ بىرنەشە اۋدانى كىرىپ، قايتادان ءبولىنىپ شىقسا، اقبۇلاق اۋدانى 1939 جىلى ورىنبور وبلىسىنا قاراتىلدى.
كوميسسيا توراعاسى، ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى راحىم بەكنازاروۆتىڭ ايتۋىنشا، كوميسسيا مۇشەلەرى قۇجاتتاردى رەت-رەتىمەن قاراي وتىرىپ، قۋعىنعا ۇشىراعان ادام تۋرالى بارلىق مالىمەتتى تولتىرۋعا تىرىسقان. ايىپتالعان ادامنىڭ اتى-ءجونى، الەۋمەتتىك جاعدايى (باي، مولدا، ورتاشا، كۋلاك)، تۋعان جىلى مەن تۇرعىلىقتى مەكەن-جايى، ايىپتالعان بابى مەن سوت ۇكىمىن كورسەتىپ، قاي جەردە جازاسىن وتەگەنىن تولتىرادى. بىراق وبلىستىق ارحيۆتەن الىنعان ىستەردە ايىپتالۋشىعا قاتىستى مالىمەت تولىق ەمەس. ونىڭ قانداي قىلمىسى ءۇشىن ايىپتالىپ وتىرعانى، سوتتالعان سوڭ جازاسىن قاي جاققا وتەۋگە جىبەرىلگەنى جازىلماعان. ءتىپتى كەي ىستە تەرگەۋشى مەن سۋديانىڭ اتى-ءجونى جوق. كەي پاپكىدە ءبىر بەتكە دە تولمايتىن قىلمىستىق ءىس كەزدەسسە، كەيبىر ءىس 200 بەتتەن دە اسىپ كەتەدى»، دەيدى كوميسسيا توراعاسى.
1920-1928 جىلدارى ايىپتالعاندار ەڭ اۋەلى حالىق سوتىنا تارتىلىپ، ودان سوڭ وكرۋگتىك سوتقا جىبەرىلگەن. وكرۋگتىك سوت ۇكىمىمەن كەلىسپەگەن ايىپتالۋشى جوعارعى سوتقا شاعىم تۇسىرگەندە، شەشىمدەر قايتا بۇزىلعان جاعدايلار ءجيى كەزدەسكەن. الايدا جوعارىدان وزگەرتىلگەن شەشىم باستاپقى ىسكە تىركەلمەيدى. سوندىقتان دا ءىستىڭ باسى بار دا، اياعى جوق بولىپ وتىرادى. تاريحشى عالىمدار اقتاۋعا جاتاتىن ىستەر بويىنشا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇيەلەۋدى جالعاستىرۋدا.
قۋدالانعان ءدىن وكىلدەرى
قازاقستاندا ءدىن وكىلدەرىن قۋدالاۋ 1919 جىلدىڭ سوڭىنان باستالدى. ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ جانىنان ۋاعىز-ناسيحات ءبولىمى قۇرىلعان سوڭ ەلدە دىنمەن كۇرەس مىقتاپ قولعا الىندى. ەڭ الدىمەن جەر-جەردە مەشىت سالۋعا، جاس بالالاردىڭ مەدرەسەلەردە ءبىلىم الۋىنا تىيىم سالىندى. مەدرەسەلەردە 18 جاستان اسقاندار عانا ءبىلىم الاتىن بولدى. وسى جىلدان باستاپ ءدىن وكىلدەرىن ءبىر-بىرىنە قارسى قويۋ ساياساتى كۇشەيدى.
1927 جىلدىڭ 15 قاڭتارىندا قكپ (ب) ورتالىق كوميتەتى «داۋىس بەرۋ قۇقىعىنان ايىرۋ» تۋرالى قاۋلى قابىلداپ، ءدىن وكىلدەرىنىڭ سايلاۋدا داۋىس بەرۋىنە تىيىم سالدى. قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى وڭىرلىك كوميسسيانىڭ مۇشەسى – داۋرەن سايىموۆ 1927-1933 جىلدارى اقتوبە وكرۋگى بويىنشا سايلاۋ قۇقىعىنان ايىرىلعان 500-گە جۋىق ءدىني قىزمەتكەردىڭ ءتىزىمىن تاپتى. توتە جازۋمەن جازىلعان وسى قۇجاتتا يشان، مولدا، احۋن، حازىرەتتەردىڭ بارلىق دەرەگى، ءدىني ءبىلىم العان وقۋ ورنى مەن مەشىت ۇستاعان جەرى دە جازىلعان. بىراق بۇل سول ۋاقىتتا ءومىر سۇرگەن يشان، مولدا، حازىرەت، احۋنداردىڭ تولىق ءتىزىمى ەمەس. وڭىردەگى ءدىن ادامدارىنا قاتىستى قىلمىستىق ىستەر ءبىر قوردا جيناقتالماعاندىقتان، ولاردى ءار پاپكىدەن ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى. راحىم بەكنازاروۆ وڭىردە مەشىت-مەدرەسە ۇستاعان يشان-مولدالاردى الداعى ۋاقىتتا قازاق شەجىرەسىمەن، مەشىتتەر تاريحىمەن بايلانىستىرا زەرتتەۋ كەرەك دەگەن پىكىردە. ويتكەنى «كونە مەشىتتەردى تۇگەندەگەنىمىزدە، وسى قۇرىلىستاردى سالعان، مەدرەسەدە بالا وقىتىپ، مەشىت ۇستاعان اياۋلى جانداردى ۇمىتىپ كەتەمىز. كوميسسيا مۇشەلەرى مۇسىلمان ءدىن وكىلدەرىن عانا ەمەس، قۋعىنعا تۇسكەن باسقا ءدىن وكىلدەرىن دە قوسا زەرتتەپ كەلەدى. ويتكەنى 1927-1928 جىلدارى وڭىردەگى يشان، يمام، حازىرەتتەرمەن بىرگە پروتەستانت، يۋدايزم، باپتيست، ادۆەنتيستەر دە قۋدالاندى»، دەيدى ول.
بايلاردى تاركىلەۋ
1927 جىلدىڭ سوڭىندا پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتى قابىلداعان ءۇش قۇجات تاركىلەۋ ساياساتىن جەدەلدەتىپ قانا قويماي، ەل ىشىندەگى وكىمەتكە دەگەن قارسىلىقتى كۇشەيتتى. 1927 جىلدىڭ 14 جەلتوقسانىندا پارتيا استىق ساياساتىن تەزدەتۋ تۋرالى جاڭا نۇسقاۋلىق جاريالايدى. وسى قۇجات بويىنشا جەكە ادامدار ءۇشىن استىق سالىعى بىرنەشە ەسە ءوسىرىلىپ، شارۋالارعا تولەمدى ءۇش ايدان كەشىكتىرمەۋ مىندەتتەلدى. ەكىنشىسى – 1928 جىلدىڭ 5 قاڭتارىندا قابىلدانعان استىق دايىنداۋدى جولعا قويۋدىڭ شەكتىك مەرزىمى تۋرالى نۇسقاۋلىق. بۇل شارۋانىڭ قامباسىنداعى بيدايدى كۇشتەپ تارتىپ الۋعا جول اشقان قۇجات ەدى. ەندى مەملەكەتتىڭ استىق جانە تۇقىم قورى ءۇشىن ءار وتباسى قىسقا مەرزىم ىشىندە تولەم جۇرگىزۋگە ءتيىس. 1927 جىلى مەملەكەت شارۋالاردىڭ بيدايىن نارىق باعاسىنان 40 پايىزعا تومەن ساتىپ الدى. سول جىلدارى ەڭ قاجەتتى تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ تاپشىلىعى تۋىنداپ، ينفلياتسيا كۇشەيىپ، شارۋالار قامباسىنداعى استىعىن مەملەكەتكە ساتۋدان باس تارتادى. الايدا 1928 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان ارتىق استىعىن مەملەكەت باعاسىمەن بەرۋدەن باس تارتقاندار رسفسر قك 107-بابىمەن جازالانا باستادى. قامباداعى استىعىن ارزانعا ساتقىسى كەلمەگەندەرگە ءستاليننىڭ ء«بىزدىڭ يندۋستريامىزعا قۇرال-جابدىقتار اكەلۋ مەن وعان بولىنگەن ۆاليۋتانى جۇمساماي، كۋلاكتى قىسىپ، ودان استىقتىڭ ارتىق مولشەرىن سىعىپ العان دۇرىس...» ساياساتى كۇشىنە ءمىندى.
تاريحشى داۋلەت ابەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، 1928 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندەگى اقتوبە وكرۋگتىك بيۋروسىنىڭ جابىق ماجىلىسىندە 2-سانات بويىنشا مال-مۇلكى مەملەكەت ەسەبىنە الىنۋعا ءتيىس 59 بايدىڭ ءتىزىمى جاساقتالىپ، تاركىلەۋ كوميسسياسى قۇرىلادى. ىلە-شالا اقتوبە وكرۋگىنەن 278 ادام باسقا وڭىرلەرگە جەر اۋدارىلعان. بىرنەشە وتباسى قىزىلورداعا قامىس شابۋعا جىبەرىلگەن. بىراق وسى ادامداردىڭ كەتۋى جونىندە قۇجات بار دا، ءارى قارايعى تاعدىرى بەلگىسىز. وكرۋگىشىلىك جەر اۋدارۋ بويىنشا اقبۇلاق اۋدانىنداعى 3-ساناتتاعى بىرنەشە اۋقاتتى وتباسى تەمىر، التىقاراسۋ، ىرعىز، شالقار اۋدانىنا كوشىرىلگەن. جەر اۋدارۋ شىعىنى بايدىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلعان ءارى ولارعا كەتەردە مال-مۇلكى، ءۇي جابدىقتارىنان ەشتەڭە الۋعا رۇقسات بەرىلمەگەن. ارحيۆ قۇجاتتارىندا تاركىلەنگەن مۇلىكتىڭ 25 پايىزى اۋىلداعى كەدەيلەرگە، 75 پايىزى كەڭەستىك شارۋاشىلىققا وتكىزىلگەنى جازىلعان. وسىلايشا اۋقاتتىلاردان تارتىپ الىنعان مالدىڭ ەسەبىنەن شارۋاشىلىقتار قۇرىلدى. قارا تىزىمگە ىلىككەن كەيبىر جاندار بارىن كەڭەس وكىمەتىنە وتكىزىپ، تەك تۋعان جەرىندە قالدىرۋدى عانا ءوتىنىش ەتكەن. جەر-جەردە وتكەن حالىق جينالىستارىندا اۋىلداستارى بايلاردىڭ اشتىق، سوعىس، تارشىلىق ۋاقىتتاردا قارا حالىققا كومەك بەرگەنىن ايتىپ، ولاردى قورعاۋعا تىرىسقان. سول كەزەڭدە قازاقستاندا استىق دايىنداۋعا بايلانىستى 34 مىڭ ادامنىڭ سوتتالعانى تۋرالى 1989 جىلدىڭ 14 قاڭتارىندا «كازاحستانسكايا پراۆدادا» جازىلدى. قيىن كۇندەردە ەلدە استىق دايىنداۋدىڭ بار اۋىرتپالىعى ورتا شارۋا مەن كەدەيدىڭ موينىنا ءتۇستى. مالمەن عانا كۇن كورەتىن اۋىلدار دا استىق سالىعىنان باس كوتەرە الماي قالدى.
1919-1929 جىلدارى اقتوبە وكرۋگى بويىنشا قوزعالعان 328 قىلمىستىق ىسكە 455 ادام تارتىلعان. وسى تىزىمدە 13 باي، 38 كۋلاك، 60 شارۋا، 77 جۇمىسشى، 101 قىزمەتكەر جانە الەۋمەتتىك جاعدايى كورسەتىلمەگەن 166 ادام بار. سوڭعىلارى بايلار مەن كۋلاكتار، ءدىن وكىلدەرىنىڭ وتباسى مۇشەلەرى بولۋى مۇمكىن. ايىپتالعانداردىڭ اراسىندا الاش پارتياسىنا مۇشە بولعان ازاماتتاردىڭ دا ەسىمدەرى ۇشىراسادى. ماسەلەن، 1928 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە وتكەن اقتوبە وكرۋگتىك بيۋروسىنىڭ جابىق ماجىلىسىندە تەمىر اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ەسەنعۇلوۆ (بۇرىنعى ۋاقىتشا ۇكىمەت كوميسسارى) پەن جۇندىباەۆتىڭ (الاش پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىن جاساۋعا قاتىسقان) پارتيانىڭ استىق جيناۋ ساياساتىنا قارسى شىققانى تۋرالى ايتىلادى.
قازاق ازامات سوعىسىن باستان وتكەردى
قوس ءارحيۆتىڭ «اسا قۇپيالى» قۇجاتتارىنىڭ ءبىرى – جۇرتتىڭ جاپپاي كوشۋى. 1930 جىلدارى تابىن اۋدانىنىڭ (قازىرگى بايعانين) بىرنەشە اۋىلى كامپەسكەلەۋدەن قاشىپ، اۋعانستانعا، قاراقالپاقستانعا قاراي جاسىرىن ءوتىپ كەتەدى. كەتىپ بارا جاتقاندا ۇستالىپ قالعانداردى بيلىك وكىلدەرى اياۋسىز جازالاپ، مۇنداي وقيعالار كوبىنە ادام ولىمىمەن اياقتالعان. كوشتىڭ الدىنان شىعىپ، ادامداردى كەرى قايتارماقشى بولعان ميليتسيانى ءولتىرىپ تاستاعان جانداردىڭ تەرگەۋ ىستەرىن وقىدىق دەيدى راحىم بەكنازاروۆ. «ميليتسيونەر ەلگە قايت دەيدى. بىراق جۇرتتىڭ كەرى ورالعىسى جوق. تەكەتىرەس جانجال، توبەلەسكە ۇلاسادى. ارادا كىسى ءولىمى دە بولعان. كوبىنەسە قىلمىستىق ىستەر وگپۋ قىزمەتكەرىنىڭ ءولىمى بويىنشا قوزعالعان. جازاتايىم وقيعا بولسا دا، ايىپتالۋشى قىلمىس جاساعان ادامنىڭ ءجوندى قارۋى دا بولماعان. بالا-شاعاسىن الىپ، امالسىزدان ەلدەن كەتىپ بارا جاتقان بەيباقتىڭ جازىقتى ەمەس ەكەنىن سەزەسىڭ، بىراق اقتاۋعا بولا ما دەگەن تۇسىنا تاريحشى رەتىندە نە جازارىڭدى بىلمەيسىڭ. سەبەبى، كىسى ءولىمى بولعان. سول ۋاقىتتىڭ قۇجاتتارىن وقىساڭىز، ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ءبىرى ارىز جازىپ، جاعالاسىپ جۇرگەن ىلعي اعايىن-تۋىستار. وسى كەزەڭدە قازاق ازاماتتىق سوعىستىڭ ءبىر ءتۇرىن باستان وتكەردى دەپ ايتۋعا بولادى. قاراپايىم ادامعا كوممۋنيستىك بيلىكتىڭ كەرەگى دە جوق. وعان بالا-شاعاسىن اسىراۋ كەرەك. بىراق ونىڭ جاعدايىن ويلاپ جاتقان بيلىك جوق. مارقۇمداردىڭ ىستەرىن اقتارىپ وتىرىپ، ەكى ساياسي لاگەردىڭ قاراپايىم ادامداردىڭ تاعدىرىنا قالاي اسەر ەتكەنىن كورەسىڭ دە، جۇرەگىڭ اۋىرادى. ءارى قاراي قولىڭ ەشتەڭەگە بارمايدى. پاپكىدە اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن ادامنىڭ فوتوسۋرەتىنەن باستاپ، بۇكىل قۇجاتى ءجۇر، ءتىپتى اتىلعان كەزدەگى شالبارىنىڭ قيىندىسى دا زاتتاي ايعاق رەتىندە ساقتالعان. ءبىر شىرىك ماتەريال 2021 جىلعا جەتىپ تۇر، بىراق ادامنان ءىز قالعان جوق. بۇعان نە دەۋگە بولادى؟ قيىن. مورالدىق تۇرعىدان قيىن».
جۇرتتىڭ مالىن، قويماسىنا تىققان سوڭعى ازىعىن تارتىپ الىپ، ءۇي-ءۇيدى ارالاپ جۇرگەن بەلسەندى كومسومولدار – 17-18-دەگى جاس جىگىتتەر. 1920-1930 جىلدارى كومسومول جاستار كوپ ولگەن. ءىىد ارحيۆىندەگى اقتاۋعا جاتپايتىن 66 ءىستىڭ ءبارى دە كىسى ولىمىمەن اياقتالعاندار. ماسەلەن، ايجارقىن مۇقاتايدىڭ (ايجارىق حان) «قاراقشىلىق» توبىمەن ايىپتالىپ، ءولىم جازاسىنا كەسىلگەندەردىڭ قاتارىندا ازىرباەۆ ابدۋلعازيز كىشەكباي ۇلى (1903 جىلى تۋعان)، قۇلتاسوۆ ءابىش (1899 جىلى تۋعان)، وتەباەۆ يسماعۇل (1893 جىلى تۋعان)، ۇكىباەۆ بالشىقباي (1862 جىلى تۋعان، ىرعىز اۋدانى №2 اۋىلدان)، وتارباەۆ ءراتجان (1906 جىلى تۋعان، ىرعىز اۋدانى №16 اۋىلدان) بار. بالشىقباي ۇكىباەۆ 1930 جىلدىڭ ناۋرىزىندا ۇلى ماقانالىمەن بىرگە ايجارقىن «بانداسىنا» قوسىلعانى ءۇشىن 1931 جىلدىڭ ناۋرىزىندا ۇستالعان.
1926-1929 جىلدارى اقتوبە وكرۋگىندە 9 كوتەرىلىس وشاعى تىركەلسە، قارسىلىقتىڭ ەڭ كوبى ىرعىز، ويىل، قوبدا، كليۋچەۆوي اۋداندارىندا بولدى. 1926-1929 جىلى تەمىر اۋدانىنىڭ اۋماعىندا كەڭەس وكىمەتىنىڭ ۇجىمداستىرۋ ساياساتىنا قارسى كوتەرىلگەن «جەكەي-نازار» توبىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى – قۇلباتىر جانسۇگىروۆ (1875 جىلى تۋعان، تەمىر اۋدانى №16 اۋىلىنىڭ بايى) پەن ءجانادىلوۆ ەش (1874 جىلى تۋعان، تەمىر اۋدانى №29 اۋىلىنىڭ مولداسى) بىرگە سوتتالعان. بۇل كىسىلەردىڭ كەيىنگى تاعدىرى بەلگىسىز. 1930 جىلى قاراقۇمعا قاراي كوشۋگە جۇرتتى ۇگىتتەگەن ىرعىز اۋدانى №13 اۋىلىنىڭ اۋقاتتىسى تولەباەۆ حايرۋللانى (1882 جىلى تۋعان) ارال اۋدانىندا جاسىرىنىپ جۇرگەن جەرىنەن 1931 جىلى وگپۋ ۇستاپ العان. كەڭەس وكىمەتىنىڭ ۇجىمداستىرۋ ساياساتىنا قارسى كوتەرىلگەن ءابدى، ارىنعازيەۆ-اققوشقاروۆ، بيجانوۆ رىسپاننىڭ توپتارىنداعى 51 ادام قاتاڭ جازاعا ىلىككەن. «ارىنعازيەۆ – اققوشقاروۆ توبىنىڭ» مۇشەسى رەتىندە ايىپتالعان ىرعىز اۋدانى №15 اۋىلىنىڭ ادامى –
شولتىقوۆ ساندىباي (1872 جىلى تۋعان). كليۋچەۆوي اۋدانى كوسەم اۋىلىنىڭ ادامى ءابدىروۆ امانباي (1869 ج.) كونتررەۆوليۋتسيالىق ماقساتتاعى ء«ابدى» توبىن ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن 1937 جىلدىڭ 3 جەلتوقسانىندا اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. ال ويىل اۋدانىنىڭ №22 اۋىلىندا «پانيسلامدىق، كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇيىم» قۇرعانى ءۇشىن اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن باي-مولدا توقماعامبەتوۆ جاقياعا (1878 جىلى تۋعان) قاتىستى ۇكىمنىڭ قاي جىلى، قاي جەردە ورىندالعانى تۋرالى دەرەك جوق.
جەر اۋدارىلعان پولياكتار
اقتوبە وبلىسىندا 1940-1946 جىلدارى ساياسي سەنىمسىز، جەر اۋدارىلعاندارعا ارنالعان گۋلاگ-تىڭ ءۇش لاگەرى بولدى. ولار قازىرگى حرومتاۋ اۋدانى ءدوڭ ەلدى مەكەنىندە، كەمپىرسايدا جانە اقتوبە قالاسىندا ورنالاستى. 1943 جىلى وسى ءۇش لاگەردە 15 مىڭ ادام جازاسىن وتەدى. ساياسي سەنىمسىزدىگى ءۇشىن اقتوبەگە جەر اۋدارىلعان پولياكتاردىڭ دەنى باتىس ۋكراينا مەن بەسسارابيادان ەدى. ولار «ريببەنتروپ-مولوتوۆ» كەلىسىمىنىڭ قۇرباندارى. 1939 جىلى باتىس ۋكراينا مەن مولداۆيا كەڭەس وكىمەتىنىڭ قۇرامىنا كىرگەنىمەن، 1941 جىلى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىسىمەن ناتسيستىك گەرمانيا باسىپ العانى تاريحتان ءمالىم. بۇل جىگىتتەر فاشيستەردىڭ قولاستىندا جۇمىس ىستەيدى. سوعىس اياقتالعان سوڭ وسى جەرلەر قايتادان كەڭەستەر وداعىنا وتكەندە، ەندى «نەمىسكە قىزمەت ەتكەندەر» دەپ ايىپتالعان مىڭداعان ادام قازاقستانعا جەر اۋدارىلادى. سونىڭ ىشىندە كاتوليك شىركەۋىن ۇستاعاندار كوپ قۋدالانعان. اقتوبەگە جىبەرىلگەن تۇتقىنداردىڭ قۇجاتتارىنا قاراساڭىز، كوپشىلىگى 16-17-دەگى ورىمدەي جاستار. وسى بايعۇستار ازاپتىڭ نەشە ءتۇرىن باستان وتكەرىپ ءجۇرىپ، جالاڭاش قولدارىمەن قالاداعى كوپ قۇرىلىستى تۇرعىزدى، كەن ءوندىردى. قازىرگى اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتىنىڭ پەشتەرىن سالعاندار دا سولار»، دەيدى راحىم بەكنازاروۆ. وڭىرلىك كوميسسيا گۋلاگ-تىڭ اقتوبەدەگى تۇرمەلەرىندە جازاسىن وتەگەن پولياك، نەمىستەردىڭ ءتىزىمىن تۇگەندەپ، ءومىرباياندارىن قالپىنا كەلتىرىپ جاتىر. وسى جۇمىستان حاباردار بولعان پولياك تاريحشىلارى اقتوبەلىك ارىپتەستەرىنە بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە ۇسىنىس جىبەرگەن.
ستالينگراد شايقاسىندا قولعا تۇسكەن گيتلەر ارمياسىنىڭ جاۋىنگەرلەرى دە اقتوبەدەگى فەرروقورىتپا زاۋىتىنىڭ دومنا پەشتەرىن، پارتيا-كەڭەس قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن تۇرعىن ءۇي قالاشىعىن تۇرعىزدى، كىرپىش زاۋىتىن سالدى. سوعىس تۇتقىندارىنىڭ كوپشىلىگى اۋىر جۇمىستا ءجۇرىپ قايتىس بولدى.
قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ كوميسسياسىندا ق. جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستر-دوكتورانتارىمەن قوسا العاندا 25 تاريحشى ەڭبەكتەنۋدە. جۇمىس اۋقىمى وتە كوپ، ءبىر جىلدىڭ كولەمىندە بىتەتىن شارۋا ەمەس دەيدى ماماندار. الداعى ۋاقىتتا ەلگە بەلگىسىز بولىپ كەلگەن وسى ىستەر بويىنشا ديسسەرتاتسيا تاقىرىپتارىن بەكىتۋ دە جوبالانىپ وتىر.
الماتىداعى 3 جولايرىقتىڭ قۇرىلىسى كەلەسى جىلى اياقتالادى
ايماقتار • كەشە
«استراحان-ماڭعىستاۋ» سۋ قۇبىرى كۇردەلى جوندەۋدى تالاپ ەتەدى
ايماقتار • كەشە
ماڭعىستاۋدا 10 مەكتەپتىڭ ديرەكتورى ايىپپۇل تولەدى
ايماقتار • كەشە
«اق قاۋىرسىن» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى انىقتالدى
ايماقتار • كەشە
ءتورت جاسار بالانىڭ وكپەسىنەن 8 سانتيمەترلىك ەحينوكوكك قۇرتى الىندى
مەديتسينا • كەشە
رەفەرەندۋم بارىسىن 39 حالىقارالىق بايقاۋشى قاداعالايدى
رەفەرەندۋم-2022 • كەشە
الماتى مەتروسىندا سەيسميكالىق ستانتسيالار ورناتىلدى
ايماقتار • كەشە
پرەزيدەنت قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
«توبىلدىڭ» جاڭا باس باپكەرى تاعايىندالدى
فۋتبول • كەشە
بيىل اتىراۋدا 185 بالانى كۇيىك شالعان
ايماقتار • كەشە
قاراعاندى وبلىسىنداعى تاس جولدا براكونەر ۇستالدى
ايماقتار • كەشە
ەلوردادا Ulttyq Onim كورمەسى اشىلدى
ەلوردا • كەشە
قازاقستانعا ومبى وبلىسىنىڭ بيزنەس دەلەگاتسياسى كەلدى
بيزنەس • كەشە
قارجى • كەشە
بۇگىن قازاقستاندىق حوككەيشىلەر سلوۆاكياعا قارسى وينايدى
حوككەي • كەشە
بىزگە اتوم ەلەكتر ستانساسى كەرەك - ەنەرگەتيكا ءمينيسترى
قازاقستان • كەشە
اقجايىق رەزەرۆاتىنىڭ اۋماعىندا ءورت بولدى
قازاقستان • كەشە
عىلىم ساراپشىلارى رەفەرەندۋمنىڭ ماڭىزدىلىعىن تالقىلادى
رەفەرەندۋم-2022 • كەشە
مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى راسىمدەۋ ۋاقىتى قىسقارادى
قوعام • كەشە
ددۇ قىتايدىڭ COVID-19-عا قارسى ءۇشىنشى ۆاكتسيناسىن ماقۇلدادى
كوروناۆيرۋس • كەشە
ءبىر تاۋلىكتە 263 مىڭ ادام ينفەكتسيا جۇقتىرعان
الەم • كەشە
اۋىل مەكتەپتەرى زاماناۋي جابدىقتارمەن قامتىلادى
ءبىلىم • كەشە
ماينينگ فەرمالار ۇلتتىق ەلەكتر جۇيەسىنەن ءبولىنۋى مۇمكىن
قازاقستان • كەشە
ۇكىمەت 717 ينۆەستيتسيالىق جوبانىڭ پۋلىن قۇردى
قازاقستان • كەشە
GAP قارجى پيراميداسىنا قاتىستى تەرگەۋ باستالدى
ايماقتار • كەشە
ەرلان قارين قازاقستان ساياساتتانۋشىلارىنىڭ ح كونگرەسىنە قاتىستى
قازاقستان • كەشە
اقتوبەدە جول اپاتىنان ەكى ادام قازا تاپتى
ايماقتار • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار