قۇنانباي مەشىتىنىڭ ايشىعى قىتاي اسىپ كەتە جازدادى

ال ەندى، وسى مەشىت مۇنارا­سىنىڭ ۇشار باسىنداعى اي­شىقتى وتكەن عاسىردىڭ 20-شى جىلدارىنىڭ اياعىنا تامان قى­زىل وكىمەتتىڭ يماش دەگەن بەلسەندىسى اتىپ ءتۇسىرىپتى. مۇنى وسى وقيعاعا كۋا بولعان قاپاش جولدىبالا ۇلى دەگەن كىسى بالالارىنا ايتىپ كەتكەن ەكەن. قاپاش اقساقالدىڭ قىزى قادانبانۋ ەسىمدى كەيۋانا جەرگىلىكتى ول­كەتانۋشى ەرلان مۇستافينگە بولعان جايتتى بىلايشا بايانداپ بەرگەن: «كەڭەس وكىمەتى كەزىندە دىن­گە قارسى جاپپاي ناۋقان ۇيىم­داستىرىلدى عوي. سودان ءبىر كۇنى قۇنانباي قاجى مەشىتىنىڭ ايىن قۇلاتۋ تۋرالى پارمەن ءتۇسىپتى. بىرنەشە ادام مىلتىقپەن اتقان ەكەن، ىشىندە بىرەۋىنىڭ عانا وعى دارىعان. سول كەزدە وسىنىڭ ءبارىن كورىپ تۇرعان جۇرت تىلسىم جايتتىڭ كۋاسى بولىپتى. الگى وعىن ايشىققا ءدال تيگىزگەن ادام تۇرعان ورنىندا بۇكتەتىلە قۇلاپ، سول مەزەتتە جان تاپسىرعان. ونى «اق بەيىت» قورىمىنا اپارىپ جەرلەپتى...».

ەندى، اتىپ تۇسىرىلگەن اي­شىق­­تىڭ تاعدىرىنا كەلەيىك. جەرگە قۇلاپ تۇسكەن قۇندى زات­تى باسىن بايگەگە تىگىپ، سا­دۋا­­قاس شارىپقاجى ۇلى دەگەن قار­قارالىنىڭ تۇرعىنى ۇيىنە الىپ كەتىپ، تىعىپ تاستاعان كو­رىنەدى.

مۇنى مارقۇم اقساقالدىڭ نەمەرەسى مۇرات سادۋاقاسوۆ راس­تاپ وتىر. ول ولكەتانۋشى ەر­لان مۇس­تافينگە ايشىقتىڭ اتا­سىنىڭ جاستىعىنىڭ استىندا جاتاتىنىن ايتقان.

سادۋاقاس شارىپقاجى ۇلى 1974 جىلى ومىردەن وتكەننەن كەيىن، جادىگەر سول ۇيدە تۇرعان ءاسيا ەسىمدى كىسىنىڭ قولىندا قال­عان. ودان كەيىن كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە اتاقتى عالىم اقجان ءما­شانيدىڭ اتىنان كەلگەن ءبىر كىسى ايشىقتى سۇراتىپ العان ەكەن. ءسىرا، سول كەزدە قايتادان اشىلماق بولعان مەشىت مۇناراسىنا ور­ناتقىلارى كەلگەن بولۋ كەرەك. الايدا، بەل­گىسىز ءبىر سەبەپتەرمەن اي­شىق قۇت­تى ورنىنا قويىلماي، سول بەتى ءىزىم-عايىم جوعالىپ كەت­كەن...

تاياۋدا، ولكەتانۋشى ەرلان مۇستافين تۇرعىنداردىڭ ءبىرىنىڭ سارايىندا ءۇيىلىپ جاتقان تەمىر-تەرسەكتىڭ اراسىنان تات باسقان سول ايشىقتى تاۋىپ العانىن سۇيىن­­­شىلەپ حابارلادى. ەندى بول­­­ما­عاندا، جادىگەر مەتالل سىنىق­تارى­مەن بىرگە بۇگىن-ەرتەڭ قىتاي­عا جونەلتىلمەكشى ەكەن...

«قازىر ايشىق مەنىڭ قو­لىم­دا. مۇنى مەن ءوزىمنىڭ ولكە­تا­نۋشىلىق قىزمەتىمدەگى ورىن­دالعان ەڭ ماڭىزدى ميسسيامنىڭ ءبىرى دەپ سانايمىن»، دەيدى ماقتا­نىشپەن ەرلان مۇستافين.

اڭگىمە بارىسىندا ولكە­تانۋشى وتكەن عاسىردىڭ 90-جىل­­­دارى ءتۇس كورگەنىن، وندا ءبىر قا­ريانىڭ قارسى جولىعىپ، تايا­­عىنىڭ ۇشىنداعى ايشىقپەن مۇ­نىڭ كوزىن سيپاعانداي يشارا جاساعانىن ايتادى. «ول كەزدە مەن ايشىقتىڭ تاعدىرىنان، ونىڭ تاريحىنان مۇلدە حابارسىز ەدىم. ەندى مىنە، سول ايشىق مەنىڭ قولىمدا تۇر. بۇل دا ءبىر جۇمباعىن ءبىز بىلمەيتىن تىلسىم دۇنيە شىعار دەپ ءوزىم ويلايمىن»،  دەيدى ول.

ولكەتانۋشى ايشىقتىڭ ەندىگى تاعدىرىنىڭ قانداي بولماعى تۋرالى سۇراعانىمىزدا، قۇندى جا­دى­گەردى مەشىتكە تاپسىرماق ويى بار ەكەنىن ايتتى.

ەندى، ايشىقتى تاۋىپ العان ەرلان مۇستافين تۋرالى ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز. قارقارالىعا قاتىستى تاريح­تىڭ بۇگە-شۇگەسىن بەس ساۋس­ا­عىنداي بىلەتىن بۇل ازامات قۇنان­باي قاجى مەشىتىنىڭ العاشقى يمامى حاسان احۋنعا ارناپ ءۇش كىتاپ جازعان. سونىمەن بىرگە ول «قۇنانباي قاجى مەشىتى» دەپ اتالاتىن دەرەكتى كىتاپتىڭ اۆتورى. قازىرگى ۋاقىتتا قالامگەر تاريحشى «قۇنانباي قاجى مەشىتىنىڭ يمامدارى» دەپ اتالاتىن كىتاپ جازۋ ۇستىندە. بۇل ەڭبەكتە ول 1851 جىلدان باستاپ 1930 جىلعا دەيىنگى يمامداردىڭ تاعدىرىن قام­­تۋدى الدىنا ماقسات ەتىپ قوي­عان ەكەن. ايتا كەتكەن ءجون بولار: جازىلىپ جاتقان بۇل تۋىندى ولكە­تانۋشىنىڭ قارقارالى تاريحىنا قاتىستى قالام تەربەگەن 13-ءشى كىتابى بولماقشى.