«ۇيقىداعى» ۇيقىسىز ايەل

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مۋ­را­كاميدىڭ ەرەكشەلىگى – بار­لىق شىعارماسىن ءبىرىنشى جاقپەن جازىپ، ومىردەگى كەي ىستەردى قاز-قالپىندا سۋ­رەت­تەۋى. رومان سياقتى ۇلكەن جانر­عا نەبارى 29 جاسىندا قادام تاستاعان ول ءار تۋىندىسىن اسا بايىپپەن، ويمەن وقىرمانعا ۇسىنا ءبىلدى. سول ءۇشىن دە مۋ^­راكامي شىعارمالارى قا­زىرگى جاپون ادەبيەتىن شەتەل وقىرماندارىنا جاقىن­دا­تا العان كوپ وقىلىمدى تۋىندىلار ساناتىندا.

ونىڭ «ۇيقى» اتتى اڭگى­مە­سى ءتۇن بويى كوز شىرى­مىن المايتىن ايەل تۋرالى. اڭ­گىمەنى وقي كەلە الدىمەن ونىڭ ىشكى ويلارىمەن تانىسامىز، سودان كەيىن ونىڭ قازىرگى كۇيگە قالاي تۇسكە­نىن سەزىنەمىز. بۇل شىعار­ما­دا ايەل كەيىپكەردىڭ مۇلدە ۇيىق­تاي الماۋى باستى وقيعا رەتىندە سۋرەتتەلەدى. مەي­لى فانتاستيكالىق وقيعا رە­تىندە بولسىن، وقىر­مان سە­نۋگە ءماجبۇر. ءتىپتى بولماسا ونى باسقا نارسەنىڭ سيمۆولى رەتىندە تۇسىن­دى­رۋگە دە بولادى. ال باستى كەيىپكەردىڭ ۇيىقتاۋ مۇم­كىن­دىگىن جوعالتۋىنا سەبەپ بول­عان وقيعاعا قاتىستى الۋان ءتۇرلى بولجام جاساي الامىز. كوز شىرىمىن الا­يىن دەسە، توسەگىنىڭ جانىندا قۇ­مى­رامەن ونىڭ اياعىنا سۋ قۇيىپ جاتقان بەلگىسىز قارت كوز الدىنا كەلەدى. بۇل وقي­عا­دان كەيىن ايەلدىڭ مىنەز-قۇلقى كەنەتتەن وزگەرەدى. وسى شىعارماسىندا حارۋكي مۋرا­­كامي باستى كەيىپكەردىڭ ارە­كەتى ارقىلى قازىرگى ادام­دار مەن ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جات­قان قوعامنىڭ اراسىن باي­لانىستىرادى. كۇتپەگەن مۇم­كىن­دىكتەردىڭ ارقاسىندا ءۇي شارۋاسىنداعى ايەل ءوزىنىڭ تۇنگى ءومىرىن بەيتانىس كەڭىس­تىك اياسىندا وتكىزەدى. ءبىر قى­زى­عى، كۇندىزگىدەن مۇلدەم وزگە­شە الەمدە ول وتباسى، ءوزى تۋرالى ويلارعا باتادى، قالا بەردى ءولىمنىڭ ءمانى تۋرالى دا وي تەڭىزىنە شومادى.

 كەيىپكەر بىردە: «بۇل مەنىڭ ۇيقىسىز 17-ءشى ءتۇنىم»، دەيدى. ۇيقىسىز كۇيدە قاراڭعى ءساتتى وتكىزۋ ءۇشىن ايەل ءجاسوسپىرىم كەزىندە جاق­سى كورەتىن رومانىن قايتا پاراقتايدى، انىقتاپ ايت­قاندا، اتاقتى «اننا كارە­نينانى» وقىپ، ءوزىن جانە ۇيقىسىز ءتۇنىن الدايدى. تولستويدىڭ تارتىمدى رومانى مەن ءتاتتى شوكولاد ونىڭ ەرمەگىنە اينالادى. مۋراكامي ءبىر سۇحباتىندا: ء«مىنسىز جازۋ دەگەن بولمايدى. ءمىنسىز ۇمىتسىزدىك دەگەن بار»، دەيدى. انىق­تاپ وقىساڭىز، ول ءار شىعار­ماسىن ءمىنسىز جازۋعا ۇم­تىل­عان سىڭايلى. بىزگە وي سالىپ وتىرعان حارۋكي مۋرا­كا­مي­دىڭ بۇل اڭگىمەسى قوعام­نىڭ شەگىنەن شىعۋ تۋرالى سيۋر­رەاليستىك شىعارما. اڭگىمەدەگى ون جەتى ءتۇن ۇيىق­تا­ماۋ كورىنىسى ءبىز بىلەتىن ادەتتەگى ۇيقىسىزدىققا ۇقسا­ماي­­دى، ويتكەنى ونىڭ (كەيىپ­كەر­دىڭ) ويى ۇنەمى وياۋ. ول كۇ­يەۋىمەن جانە ۇلىمەن بىرگە تۇرادى. كۇندەلىكتى جۇ­مى­سىن دۇرىس ىستەيدى. ءتىپتى ۇي­قىسىزدىعى ءۇشىن دارى­گەرگە دە تەكسەرىلۋدەن باس تارتادى. وسى ارقىلى اۆتور­دىڭ كەيىپكەر ايەلدى ۇيقى­سىزدىققا دۋشار ەتۋى ارقى­لى قوعامنىڭ وياۋ بولۋىن ايتقىسى كەلگەنىن انىق تۇسى­نە­مىز.

«ۇيقىدا» وقيعالار ءبىر تۇندە قايتالاندى. كەيىپكەر قورقىنىشتى ءتۇس كورەدى، قايتا ويانادى، بىراق سال بول­عان­داي ءارى-بەرى جۇرە الماي قالادى. وقيعا ودان ءارى ونىڭ قوعامنان، وتباسىنان، دوستارىنان بولىنۋىنە جانە وزىنە تولىق كوڭىل بو­لۋى­نە جالعاسادى. كوركەم شى­عار­ما­دا ءسوز، سويلەمدەردى ورنىمەن قولدانۋ، تىلگە جەڭىل ءھام قاراپايىم جازۋ دا جازۋشى ءۇشىن شەبەرلىكتىڭ ءبىر ءتۇرى. بۇل قاسيەت مۋراكاميدە ءجيى كەزدەسەدى. مەيلى ونىڭ «نورۆەگيا ورمانىن» وقىڭىز، ءار جازعانىن جەر بەتىنىڭ ءاربىر وقىرمانى وڭاي تۇسىنە الادى. شەبەرلىك تۋرالى جازۋشى عابيدەن مۇستافين: «شەبەرلىك – ءسوزدىڭ ورنىن تابۋدا، مولشەرىن بىلۋدە. مۇنى بىلگەننىڭ ءار ءسوزى التىن. جالعاندا نە تەرەڭ؟ ءسوز تەرەڭ، نە سۇلۋ؟ ءسوز سۇلۋ. نە وتكىر؟ ءسوز وتكىر. ونىڭ بۇل قاسيەتتەرىن ادام ادام بولعالى بەرى پايدالا­نىپ كەلەدى. ءالى كۇنگە ەش­كىم شەگىنە جەتە العان جوق. دەمەك ءار جازۋشى ءوز تۇ­سىن­دا وزىندىك ءسوز ونەرىن كور­سەتۋىنە ابدەن بولادى. كور­سە­تە الماسا، كىنا وزىندە»، دەپ جازادى. شىنىندا سوز­دەن وتكىر ەشتەڭە جوق ەكە­نى راس. شەكسپير دە، گيۋگو مەن ديككەنس تە، تولستوي مەن دوستوەۆسكي، ءوزىمىزدىڭ اباي مەن اۋەزوۆ تە وزدەرى ءومىر سۇرگەن قوعامنىڭ بەت-بەي­نەسىن ءسوزدىڭ وتكىرلىگىمەن سال­ماق­تاپ وتىرعان. مۋراكامي شىعارماشىلىعىنداعى تەرەڭ وي­لىلىق الەم وقىر­مان­دا­رى­نىڭ نازارىنان تىس قال­عان جوق. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىر­عان «ۇيقى» شىعارماسى مۋ­را­­­كامي قالامىنىڭ ءوز تۇ­سىن، قوعامىن شاعىن عانا ەپيزودتارمەن سۋرەتتەگەنى شىندىق. مۋراكاميدىڭ قا­لا­مى بۇكىل ءومىر بويى ادام، قوعام، ماحاببات جانە ىزگى­لىك تاقىرىبىندا ءسوز قوزعا­عا­نى انىق بايقالادى. ونىڭ ۇمتىلىسى تولستويدى دا، ءوز جەرلەسى كوبو ابەنى دە قاي­تالامايدى. ونىڭ وقىر­مان­دارىنىڭ كوبى اقش تەرريتورياسىندا ەكەنىن ايتىلادى. دەمەك مۋراكامي شىعارماشىلىعى باتىستا الدەقاشان تانىلىپ ۇلگەرگەن ءمىنسىز تۋىندىلار بولماق. سول ءۇشىن دە مۋراكامي ءداۋىرى وقىرمان ءۇمىتىن سەلگە كە­تىرمەيتىن، نە جازسا دا شى­نايى جازاتىن قاسيەتى ار­قىلى قوعامعا تۇششىمدى جاۋاپ بەرە الاتىن ويدىڭ الەمى. «ۇيقىداعى» ۇيقىسىز ايەل اينالامىزدا بولىپ جاتقان ءارتۇرلى قوزعالىستىڭ بەينەسى، جاپون قوعامىنىڭ بۇگىنگى ءحالى دەۋگە دە ءتيىسپىز. شىعارما وزەگىندە ايەل – قوعام، ايەل – ءسوز، ايەل – مۇڭ مەن قاسىرەت، ايەل  ءۇمىت بولىپ جالعاسا بەرەدى. ەندەشە، ءسىز وسى تۋىندىداعى كەيىپكەردىڭ كوز ىلمەۋىن ءبىز ءومىر سۇرگەن قوعامنىڭ، ويدىڭ، سانانىڭ، قالا بەردى قيال مەن قالامنىڭ كوز ىلمەۋى دەپ ويلاي بەرىڭىز.