ەلوردانىڭ دامۋ ديناميكاسى تۇراقتى

ەپيدەميالىق احۋال كۇردەلى

ىندەت قاۋپى تونگەن شاقتا ەڭ الدىمەن وسى نۇر-سۇلتان قالا­سىندا جەدەل شەشىمدەر قابىلدانىپ، ناقتى ءىس-شارالار قولعا الىنعانى بەلگىلى. ءدال قازىر ەلوردادا ەپيدەميالىق جاعداي ۋشىعىپ تۇر. كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا شتامى احۋالدى ودان سايىن كۇردەلەندىرىپ جىبەردى. سوعان سايكەس دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى ايتارلىقتاي جاڭعىرتىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن قولداۋعا قوماقتى قاراجات ءبولىندى. 14 ستاتسيو­نارداعى توسەكتىك ورىن سانى 2 مىڭعا جەتتى، ونىڭ 1 400-ىندە (75%) ناۋقاستار جاتىر. كۇن سا­يىن ستاتسيونارلارعا 200-گە جۋىق پاتسيەنت كەلىپ تۇسەدى. ال زەرتحانالار سانى 2-دەن 27-گە دەيىن ءوستى. تاۋلىگىنە 10 مىڭعا دەيىن زەرتتەۋ جۇرگىزىلەدى.
«قازىر ەپيدەميولوگيالىق جاعداي كۇردەلى كۇيىندە قالىپ وتىر. ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا اۋرۋ جۇقتىرۋ سانى تومەندەگەن ەدى، تاۋ­لىگىنە شامامەن 100-110 جاع­داي انىقتالاتىن جانە «قى­زىل ايماقتان» شىعۋىمىز كەرەك ەدى. بىراق «دەلتا» شتامى پاي­دا بولىپ، قازىر اۋرۋ كۇرت وس­كەنىن بايقاپ وتىرمىز. بۇگىن 678 جاعداي تىركەلىپ وتىر. سانيتارلىق دارىگەرلەر قوسىمشا شەكتەۋ شارالارىن قابىلدادى. بۇل – ءماجبۇرلى شارا. بۇگىندە ۆاكتسينالاۋ بەلسەندى ءجۇرىپ جاتىر. وزدەرى كەلىپ، ۆاكتسينا العان سانالى ازاماتتارعا العىس ايتامىن، بۇل قوسىمشا ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قالىپتاستىرادى جانە ءبىرىنشى كەزەكتە ازاماتتاردىڭ وزدەرىن جانە باسقالاردى قورعايدى. بارلىق ەمحانادا، جەكە جانە مەملەكەتتىك امبۋلاتوريالىق مەكەمەلەردە ۆاكتسينالاۋ پۋنكتتەرى اشىلدى. ءىرى ساۋدا ورتالىقتارىندا ۆاكتسينالاۋ پۋنكتتەرى جۇمىس ىستەيدى. وسى ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ كاسىپ­كەرلەرىنە، باسشىلارى مەن قۇ­رىل­تايشىلارىنا العىس ايتقىم كەلەدى. ادامداردى ۆاكتسينا­لاۋعا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن باعالى سىي­لىق­تار ۇسىنىلدى. كۆي-مەن كۇ­رەسۋدىڭ ۆاكتسينالاۋدان باسقا جولى جوق. مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ 90%-دان استامى، كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ 70%-دان استامى ۆاكتسينا سالدىردى»، دەدى ا.كولگىنوۆ.

بيىل 10 مىڭ الەۋمەتتىك پاتەر سالىنادى

نۇر-سۇلتان قالاسىندا سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي سانى 5،5 ەسەدەي ۇلعايدى. قالا اكىمى قولجەتىمدى باسپانا قۇرىلىسىنىڭ قارقىنى، تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ جانە قاتىسۋشىلار ساناتىن كەڭەيتۋ تۋرالى اتاپ ءوتتى.
«قالا تۇرعىندارىنىڭ ما­ڭىز­دى جانە وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – تۇرعىن ءۇي. مەملەكەت باس­شىسىنىڭ تاپسىرماسى بو­يىنشا قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى كولەمىن ۇلعايتۋدى جۇيەلى جۇرگىزىپ جاتىرمىز. مىسالى، 2018 جىلى 1 800 الەۋمەتتىك پاتەر، ال 2019 جىلى 2 900 الەۋمەتتىك پاتەر سالىنسا، 2020 جىلى وسىنداي 7 مىڭنان اسا پاتەر سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. بيىل بۇل كورسەتكىشتى 10 مىڭعا جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جاقىندا الەۋمەتتىك از قامتىلعاندار اراسىندا كەزەكتە تۇرعان وتباسىلارعا 400-گە جۋىق پاتەر كىلتى بەرىلەدى. الەۋمەتتىك تۇرعىن ۇيلەر قۇرى­لىسى قالانىڭ بارلىق اۋدانىندا جۇرگىزىلىپ جاتىر. مىسالى، وتاۋ، جاعالاۋ شاعىن اۋداندارىندا، پريگورودنىي ەلدى مەكەنى، ش.قۇدايبەردى ۇلى، ر.قوشقارباەۆ كوشەلەرىندە، جاڭا ۆوكزال اۋدانىندا سالىنىپ جاتقان ۇيلەر بارشىلىق»، دەدى ا.كولگىنوۆ.
بۇعان قوسا نۇر-سۇلتان اكى­مىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا تۇر­عىن ءۇي سەرتيفيكاتىنىڭ سوماسى 1 ملن تەڭگەدەن 1،5 ملن تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى. قازاقستاندىق تۇرعىن ءۇي كومپانياسىنىڭ (قيك) باعدارلاماسى بويىنشا قاتىسۋشىلار ساناتى كەڭەيتىلدى. ەندى بۇل يگى باستاماعا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى، پەداگوگتەر، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر، ءورت سون­دىرۋشىلەر، ءتارتىپ ساقشىلارى، مادەنيەت جانە سپورت قايراتكەرلەرى قاتىسا الادى.
سونداي-اق ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «جۇمىس ىستەيتىن جاستارعا ارنالعان ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز جالعا بەرىلەتىن» باعدارلاماسى بيىل دا جالعاسادى. وسى باعدارلاما اياسىندا جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 1 مىڭنان اسا جاس باسپانالى بولادى. وسى مىڭ پاتەردەن بولەك بيىل جىل باسىندا 350 جاسقا پاتەر كىلتى تاپسىرىلعان ەدى. سول سياقتى 2021 جىلى جاستار ءۇشىن ارنايى تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى (الەۋمەتتىك كرەديتتەۋ) ىسكە قوسىلادى.
سونىمەن قاتار 2021 جىلى قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان ۇي­لەر سانى 57-گە قىسقارادى. پروب­لەمالى كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كە­شەن­دەرىنىڭ ماسەلەسى شەشىلىپ، كوپ­تەن كۇتكەن پاتەر كىلتىن 7 مىڭنان اسا ۇلەسكەر الادى. وسىلايشا، ەكى جىل­دىڭ ىشىندە «ساقالدى» قۇ­­رى­­­لىس سانى ەكى ەسەدەن كوپ قىس­قارا­دى.

15 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلەدى

نۇر-سۇلتاندا قالا تۇرعىن­دا­رى­نىڭ جىل سايىنعى ءوسۋى ەسكە­رىلە وتىرىپ، ءىرى مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. بيىل 15 مەكتەپ سالىنادى. وسى­لايشا 40 مىڭنان اسا وقۋشى جاڭا ءبىلىم وشاعىندا وقيدى. بۇل 2020 جىلمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسە، ال 2019 جىلدان ءتورت ەسە كوپ.
«ەلوردادا جىل سايىن ىشكى كوشى-قون ەسەبىنەن دە، تۋ كورسەت­كىشى ەسەبىنەن دە قالا تۇرعىن­دارىنىڭ سانى ءوسىپ كەلەدى. مى­سالعا 2010 جىلى قالا مەكتەپ­تەرىندە 74 مىڭ وقۋشى ءبىلىم السا، قازىر 193 مىڭ وقۋشى ءبىلىم الۋدا. جىل سايىن 1-سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ سانى ءوسىپ كەلەدى. 2019 جىلى 5،5 مىڭ­نان اسا تۇلەك مەكتەپ بىتىرسە، 1-سىنىپقا 24،5 مىڭعا جۋىق بالدىرعان كەلدى. ال 2020 جىلى 6،6 مىڭ تۇلەك بولسا، 1-سىنىپقا 21 مىڭ­نان اسا بالا كەلدى. 2030 جىلعا قاراي نۇر-سۇلتاندا 400 مىڭعا جۋىق وقۋشى بولادى دەپ ويلاپ وتىر­مىز. ارينە، بۇل تاماشا كور­سەتكىش، تيىسىنشە مەكتەپتەردىڭ كو­بىرەك اشىلۋىن تالاپ ەتەدى. ءبىز ءىرى مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسىنا كوشتىك. ءبىلىم مەكەمەلەرى قالانىڭ بارلىق اۋدانىندا، سونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي ماسسيۆتەرىندە سالىنىپ جاتىر. قاجەتتىلىگى بار اۋداندارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى»، دەدى اكىم.
الداعى بەس جىلعا ەلوردادا 67 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانىپ وتىر. وقۋ ورىندارىنىڭ قۇرىلىسى جەكە ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ەسەبىنەن دە جۇرگىزىلۋدە. ەلوردا اكىمىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بولاشاق پەداگوگتەردى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا گرانتتار سانى ۇلعايتىلدى. جىل سايىن ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارىندا وقۋعا كەمىندە 800 گرانت، ال جوعارى ءبىلىم الۋعا تاعى 300 گرانت ءبولۋ جوسپارلانىپ وتىر.

143 مىڭ تۇرعىن گازعا قوسىلادى

ەلوردادا گاز تاراتۋ جەلى­لە­رىنىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋدا. بيىل نۇر-سۇلتاندا تاعى 143 مىڭ تۇرعىن ءۇشىن گاز قولجەتىمدى بو­لادى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىس­تىرعاندا ءۇش ەسە كوپ.
«گازداندىرۋ – ەلباسىنىڭ اۋقىمدى جوباسى. بۇل جوبا ەكولوگيانى ەداۋىر جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ويتكەنى جەكە سەكتور تۇرعىندارى ءۇيىن كو­مىرمەن جىلىتپايدى، ناتي­جەسىندە قاۋىپسىزدىك ارتادى، قالا تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاع­دايى جاقسارادى. مىسالى، وسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا كوكتال-1 تۇرعىن الابى گازعا قوسىلدى، وسىلايشا تاعى 2 600 ءۇي كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتىلدى. ءبىز سىرتقى جەلىلەردى جۇرگىزگەننەن كەيىن تۇرعىندار ونى ءۇيدىڭ ىشىنە وتكىزۋى كەرەك. سونىمەن قاتار ءبىز وڭتۇستىك-شىعىس تۇرعىن الاپتارىنا، اگروقالاشىق (2020 جىلى قوسىلماعان بولىك)، پرو­مىشلەننىي اۋداندارىنا گاز تاراتۋ جەلىلەرىن سالۋدى جال­عاس­تىرامىز. سونداي-اق «قازترانسگاز ايماق» اق كۇيگەنجار، ميچۋ­رينو، ينتەر­ناتسيونالنىي ەلدى مە­كەندەرىندە گازبەن جابدىقتاۋ جەلىلەرىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋدە. بيىل تاعى 317 شاقىرىم گاز تارا­تۋ جەلىسىن سالامىز، ونىڭ 200 شاقىرىمى ءبىرىنشى جارتى­جىل­دىقتا سالىندى. وسىلايشا جاڭا جىلىتۋ ماۋسىمىندا تاعى 7 تۇرعىن ءۇي الابى گازعا قوسىلۋعا مۇمكىندىك الادى. مىسالى، وتكەن جىلى 43 مىڭ تۇرعىن گازعا قوسىلدى. گاز­دان­دىرۋ پروتسەسى مەملەكەت باس­شىسىنىڭ باقىلاۋىندا»، دەدى اكى­مى ا.كولگىنوۆ.
سونداي-اق وتكەن جىلى گاز ءتاريفى تومەندەتىلدى. گازدىڭ ءبىر تەكشە مەترىنىڭ باعاسى 45 تەڭگەدەن 34،6 تەڭگەگە دەيىن تومەندەدى. بۇرىن ءبىر تەكشە مەتر ءۇشىن 60 تەڭگە باعاسىن بەلگىلەۋ بولجانعان.
بۇدان باسقا جىلۋ ەلەكتر ورتا­لىقتارىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جال­عاسۋدا. جەو-1 جانە جەو-2-دەگى ءتورت سۋ جىلىتۋ قازاندىعى گاز­عا اۋىستىرىلدى، قالعان قازان­دىق­تار وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن گازعا كوشىرىلەدى.