م.اشىمباەۆ سەناتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىنداعى جۇمىسىن قورىتىندىلادى

وندا دەپۋتاتتار، الدىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتىنىڭ سۋديالارىن سايلاۋ ماسەلەسىن قارادى. سەناتورلار مەملەكەت باسشىسىنىڭ گەرمان نۇرباەۆتى، ەربول ومىراليەۆتى جانە دانا توقمىرزينانى جوعارعى سوت سۋديالارى قىزمەتىنە سايلاۋ تۋرالى ۇسىنىمىنا ءبىراۋىزدان قولداۋ ءبىلدىردى.

سونداي-اق دەپۋتاتتار سەنات توراعاسىنىڭ ۇسىنىسىمەن نۇرلان نۇرجانوۆتى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋىن باقىلاۋ جونىندەگى ەسەپ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى قىزمەتىنە تاعايىندادى. ودان بولەك، وتىرىس بارىسىندا ەلىمىزدىڭ زاڭنامالارىن ءارى قاراي جاڭعىرتۋعا جانە ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا ارنالعان بىرقاتار زاڭدى قاراپ، قابىلدادى. سوعان سايكەس، ەندى اۋىلدىق، اۋداندىق جانە قالالىق بيلىك دەڭگەيلەرىنىڭ دەربەستىگى كەڭەيە تۇسپەك. ول ءۇشىن سالىقتار مەن تولەمدەردىڭ كەيبىر تۇرلەرى بيۋدجەتتىڭ ءتورتىنشى دەڭگەيىنە بەرىلەدى. ولار: بىرىڭعاي جەر سالىعى، جەر ۋچاسكەلەرىن پايدالانعانى ءۇشىن تولەم، جەر ۋچاسكەلەرىن ساتۋدان تۇسەتىن تۇسىمدەر جانە جەر ۋچاسكەلەرىن جالداۋ قۇقىعىن ساتقانى ءۇشىن تولەم. مۇنداي جاڭاشىلدىقتار «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە اۋداندىق، قالالىق جانە اۋىلدىق بيلىك دەڭگەيلەرىنىڭ دەربەستىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن كەڭەيتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىندا جازىلعان.

«قابىلدانعان زاڭ جەرگىلىكتى ماڭىزى بار مىندەتتەردى ءتيىمدى تۇردە شەشۋ ءۇشىن اۋىلدىق، اۋداندىق جانە قالالىق دەڭگەيدەگى بيلىككە جاڭا مۇمكىندىكتەر بەرەدى. ونىڭ ىشىندە بيىل جاڭادان سايلانعان ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ قۇقىقتارىن كەڭەيتەدى جانە ءماسليحاتتاردىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرەدى. الداعى ۋاقىتتا وسى وزگەرىستەر وڭىرلەردىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سەنەمىز»، دەدى ماۋلەن اشىمباەۆ.

سونىمەن قاتار وتىرىستا سەناتورلار «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە جەر قاتىناستارىن دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدى قاراپ، قابىلدادى. ەنگىزىلگەن جاڭا نورمالارعا سايكەس اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن ساتۋعا موراتوري 2026 جىلعى 31 جەلتوقسانعا دەيىن ۇزارتىلدى. جالعا الۋ تەك قازاقستان ازاماتتارى مەن شەتەلدىك قاتىسۋى جوق زاڭدى تۇلعالار ءۇشىن عانا قولجەتىمدى بولىپ قالا بەرەدى. ال، اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن سۋبارەنداعا بەرۋگە تىيىم سالىنادى. بۇل زاڭ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋ ماقساتىمەن جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيا جۇمىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ازىرلەندى.

«بۇل زاڭدا جەردi قورعاۋعا، ونى ۇتىمدى جانە ماقساتتى پايدالانۋعا ارنالعان جاڭا نورمالار قاراستىرىلعان. سوعان سايكەس قازاقستان ازاماتتارىنا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن جەكە مەنشىككە بەرۋ جونىندە جەر كودەكسىندەگى نورمالاردىڭ قولدانىلۋىنا موراتوري ۇزارتىلادى. قۇجاتقا جايىلىمدىق جەرلەردى پايدالانۋ ماسەلەلەرىن رەتتەيتىن، جەر ۋچاسكەلەرى بويىنشا اقپاراتتىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا نورمالار دا ەنگىزىلدى. ونىڭ ءبارى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە تولىعىمەن سايكەس كەلەدى»، دەدى سەنات توراعاسى.

سەناتورلار پالاتا وتىرىسىندا قاشىقتان جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاندىقتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ ماسەلەسىن دە تالقىلادى. بۇگىن قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك كودەكسىنە قاشىقتان جۇمىس ىستەۋدىڭ قۇقىقتىق رەتتەلۋىن جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدا وسى باعىتتاعى بارلىق ماسەلە قاراستىرىلعان. ەندى قىزمەتكەرلەر جۇمىس بەرۋشىنىڭ كەلىسىمىمەن قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ فورماتىنا كوشۋگە قۇقىلى. بۇل رەتتە جۇمىس بەرۋشى ءوز قىزمەتكەرلەرىن قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە كەرەكتى جابدىقپەن، ءتيىستى اقپاراتپەن، بايلانىس قىزمەتىمەن جانە وزگە دە قاجەتتى جاعدايمەن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. ەگەر قىزمەتكەر ەڭبەك شارتىندا كورسەتىلگەن جۇمىس كولەمىن ورىنداسا، قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ كەزىندەگى جالاقى تولىق مولشەردە تولەنۋگە ءتيىس. بۇل زاڭعا اتالعان ماسەلەنىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى زور ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، دەپۋتاتتار باستاماشى بولعانىن ايتا كەتكەن ءجون.

«قازىرگى تاڭدا قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ الەمدىك ترەندكە اينالىپ وتىر. بۇعان ارينە، پاندەميا دا ءوز اسەرىن تيگىزدى. ەلىمىزدە ازاماتتار قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ رەجيمىنە كوشكەن كەزدە ءتيىستى زاڭنامالىق رەتتەۋدىڭ جوقتىعى ەڭبەك قاتىناستارى سالاسىندا كەيبىر ماسەلەلەردى تۋعىزعانى بەلگىلى. وسى زاڭ قاشىقتان جۇمىس ىستەۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن ودان ءارى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان»، دەدى ماۋلەن اشىمباەۆ.

بۇگىن دەپۋتاتتاردىڭ باستاماشىلدىعىمەن ازىرلەنىپ، قابىلدانعان تاعى ءبىر زاڭ قازاقستاندىقتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى كوزدەيدى. جاڭا نورمالاردىڭ باستى مىندەتى – ازاماتتار مەن كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىنەن قورعاۋ. قۇجاتقا سايكەس كاسىپكەرلەرگە قاتىستى رەيدەرلىك فاكتىلەر ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيتىلەدى. بيزنەس پەن ازاماتتاردىڭ سانكتسيالانباعان تەكسەرۋلەر، ءتىنتۋ، الۋ، م ۇلىكتى ۋاقىتشا شەكتەۋ جانە باسقا دا ءىس-ارەكەتتەر بويىنشا شاعىمدارىن قاراۋ مەرزىمى ءۇش تاۋلىككە دەيىن قىسقارتىلادى.

بۇدان باسقا، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە رەيدەرلىككە قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋ، كاسىپكەرلىك قىزمەتتى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى ادامداردىڭ زاڭسىز ارالاسۋىنان قورعاۋ جانە باعالى مەتالداردىڭ زاڭسىز اينالىمىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن شارالاردى كۇشەيتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدا باعالى مەتالداردىڭ زاڭسىز اينالىمى ءۇشىن قابىلداناتىن شارالار كۇشەيتىلدى.

بۇگىنگى وتىرىس كەزىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ دا قارالىپ، قابىلداندى. ازاماتتاردىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىن قورعاۋعا ارنالعان بۇل زاڭعا دا پارلامەنت دەپۋتاتتارى باستاماشى بولدى. زاڭعا ەنگىزىلگەن جاڭاشىلدىقتاردىڭ ءبىرى – ەڭبەك سالاسىندا كەمسىتۋشىلىككە جول بەرگەن جۇمىس بەرۋشى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك بەلگىلەۋ. سونداي-اق، زاڭ جوباسى بويىنشا پروكۋروردىڭ قاۋلىلارىن ورىنداماعانى ءۇشىن دە جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. بۇل نورما، ەڭ الدىمەن، كاسىپكەرلەردى مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان مۇمكىن بولاتىن زاڭسىز ارەكەتتەردەن قورعاۋدى كوزدەيدى. وسىلايشا، بۇگىنگى سەنات وتىرىسىندا دەپۋتاتتار ماڭىزدى 5 زاڭدى قابىلدادى. ولاردىڭ ۇشەۋىنە وزدەرى باستاماشى بولدى.

ماۋلەن اشىمباەۆ سەناتتىڭ سەسسياداعى جۇمىسىن قورىتىندىلاپ، بىلتىرعى قىركۇيەك ايىنان بەرى دەپۋتاتتار بىرقاتار ماڭىزدى زاڭدارعا باستاماشى بولىپ قابىلداعانىن اتاپ ءوتتى.

«سەسسيا بارىسىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەلىمىزدى جاڭعىرتۋ باعدارىن زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلدى. پارلامەنت 63 زاڭ قابىلدادى. ولاردىڭ ىشىندە 15-ىنە دەپۋتاتتىق كورپۋس باستاماشىلدىق جاسادى. سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ باستاماشىلىعىمەن تاعى 14 زاڭ جوباسى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە»، دەدى سەنات سپيكەرى.

VII شاقىرىلىمداعى پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىندا ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا، جەر ماسەلەسىن شەشۋگە، سايلاۋ پروتسەستەرىن جاڭعىرتۋعا، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى جانە سوت-قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن دامىتۋعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەس پەن الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا جانە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋگە، سونداي-اق، تاعى باسقا ماڭىزدى سالالارعا ارنالعان اۋقىمدى زاڭدار توپتاماسى قابىلداندى.

«سەناتورلار وڭىرلەرگە بارىپ، حالىقپەن جانە ەڭبەك ۇجىمدارىمەن ءۇش جۇزگە جۋىق كەزدەسۋ وتكىزدى. بۇدان بولەك، تۇراقتى كوميتەتتەر 3 ۇكىمەت ساعاتى، 5 كوشپەلى وتىرىس، 40 دوڭگەلەك ۇستەل مەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىردى. سول ءىس-شارالاردىڭ اياسىندا پرەزيدەنت تاپسىرمالارىنىڭ، زاڭداردىڭ جانە مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ورىندالۋ بارىسى جان-جاقتى قارالدى. وسى جيىنداردا قابىلدانعان ۇسىنىمدار جاۋاپتى مەملەكەتتىك ورگاندارعا جىبەرىلدى. ونىڭ ءبارى سەناتتىڭ باقىلاۋىندا بولادى»، دەدى پالاتا توراعاسى.

سونىمەن بىرگە ماۋلەن اشىمباەۆ سەسسيا بارىسىندا سەنات دەپۋتاتتارى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ باعىتىندا دا اۋقىمدى جۇمىس اتقارعانىن ايتتى. وسى تاقىرىپقا ارنالعان پارلامەنتتىك تىڭداۋلار مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىرىلدى. بۇدان بولەك، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن سەنات «اشارشىلىق. گولود. 1928-1934. دەرەكتى حرونيكا» اتتى بىرەگەي قۇجاتتار جيناعىن دايىنداپ، كوپشىلىككە تانىستىردى. تاريحىمىزداعى الاپات قاسىرەتتى جان-جاقتى سيپاتتايتىن ءۇش تومدىق جيناق ەلىمىزدىڭ ارحيۆتەرى مەن كىتاپحانالارىنىڭ جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قورلارىنا تاراتىلدى.

وتىرىستى قورىتىندىلاي كەلە، ماۋلەن اشىمباەۆ سەسسيا بارىسىندا پرەزيدەنتتىڭ بارلىق رەفورماسىن زاڭنامالىق تۇرعىدان ساپالى قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان سەناتتىڭ قىزمەتى ناتيجەلى بولعانىنا نازار اۋداردى. سونداي-اق سەنات توراعاسى پالاتانىڭ كونستيتۋتسيالىق وكىلەتتىگىن ىسكە اسىرۋ جولىندا تابىستى جۇمىس ىستەگەن بارشا سەناتورعا العىس ءبىلدىردى. ودان بولەك، دەپۋتاتتاردىڭ وڭىرلەرگە جاسايتىن ساپارلارىنا، حالىقپەن كەزدەسۋلەرىنە ساتتىلىك تىلەدى.

ايتا كەتەيىك، سەناتورلار پارلامەنتتىك كانيكۋل كەزىندە جەرگىلىكتى جەرلەردەگى پروبلەمالاردى زەردەلەپ، سىندارلى ۇسىنىستار جيناقتايدى. ونىڭ بارلىعى الداعى دەپۋتاتتىق قىزمەتكە نەگىز بولاتىنى ءسوزسىز.