كريپتوۆاليۋتا تۋرالى ايتىلىپ جۇرگەنىنە بىرنەشە جىل بولدى. دەگەنمەن پاندەميا كەزىندە بيتكوين تۋرالى جاڭالىقتار جيىلەپ كەتتى. ال قازىر بيتكوين باعاسىنىڭ قانشالىقتى وسكەنىن قاداعالاۋ ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالعانداي. بىرەۋلەر مۇنى قارجى پيراميداسىنا بالاسا، ءبىرى تابىس كوزىنە اينالدىرىپ ۇلگەردى. بيتكويندى ادامزات ويلاپ تاپقان ەڭ ۇلكەن جاڭالىقتاردىڭ قاتارىنا قوساتىندار دا از ەمەس.

اۆتورى ءالى بەلگىسىز
كريپتوۆاليۋتا – قولمەن ۇستاپ كورۋگە بولمايتىن، تەك قانا كريپتوگرافيالىق تاسىلدەرگە سۇيەنىپ جاسالعان ەلەكتروندى ۆاليۋتا ەكەنى بەلگىلى. ونىڭ ەرەكشەلىگى – ەشقانداي قۇرىلىمعا باعىنىشتى بولماۋىندا. ياعني ۆاليۋتانى ورتالىق جۇيە، بانكتەر باسقارمايدى. ءبىز ايتايىن دەپ وتىرعان بيتكوين – كريپتوۆاليۋتانىڭ ءبىر ءتۇرى.
بيتكوين 2008 جىلى 9 بەتتىك قۇجات رەتىندە پايدا بولدى. قۇجاتتا اۆتور رەتىندە ساكوشي نوكاموتو دەگەن كىسى كورسەتىلگەن. دەگەنمەن جاڭالىق يەسى تۋرالى ناقتى اقپارات جوق، ال بار اقپاراتتىڭ ءوزى انىق ەمەس. مۇنىڭ جەكە تۇلعا نە بۇركەنشىك ەسىم ارتىنداعى توپ ەكەنى ءالى بەيمالىم. تەحنولوگيا سالاسىندا تاڭعالدىرۋدان جالىقپايتىن يلون ماسك بولۋى مۇمكىن دەگەن دە بولجام بار. 2009 جىلى العاشقى 50 بيتكوين ساتىلىمعا شىقتى.
«بيتكوين: ادامنان ادامعا ەلەكتروندى اقشا جۇيەسى» دەپ اتالاتىن قۇجاتتىڭ ماقساتى – ەركىندىك. قارجى سالاسى قۇرىلىمعا باعىنىشتى. ياعني سالانى رەتتەيتىن، باقىلاپ، قاداعالايتىن ۇلتتىق بانك، قارجى جانە ەكونوميكا مينيسترلىكتەرى بار. ال كريپتوۆاليۋتا اۆتورىنىڭ يدەياسى – ادامدار اراسىندا اقشانىڭ ەركىن ءجۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ءسىز جاساعان ءار وپەراتسيا اقشانى ەمەس، پلاتفورمانى قاجەت ەتەدى. سول پلاتفورمادا ءار ءىسىڭىز جازىلىپ، قاراجاتتىڭ كولەمى ساقتالادى.
بارىنە ورتاق جۇيە
بۇل دەگەنىمىز – ءار اۋدارىلعان بيتكوين، ياكي اقشا تۋرالى اقپارات ادامزات بالاسىنىڭ بارلىعىنا قولجەتىمدى بولادى. نەبارى 145 گيگابايتتىق قۇجاتتى كومپيۋتەرىڭىزگە جۇكتەپ الىپ، قاراپ وتىراسىز. ونىڭ قولجەتىمدى بولۋى «بۇل قانشالىقتى قاۋىپسىز؟» دەگەن سۇراق تا تۋدىرادى. جۇيەنىڭ سەنىمدى بولۋى – ونىڭ بارلىعىنا اشىق بولۋىندا. جۇيەدە جازبا قالدىرعان ەكى تاراپ تا وزگەرىس ەنگىزىپ، جاڭا جازبا تىركەي الادى. اقشا اۋدارۋشىنىڭ، تولەمدى العان ادامنىڭ جانە قانشا اۋدارعانى تۋرالى جازبا تىركەلەدى. البەتتە، ەڭ الدىمەن جەكە ەسەپشوت كەرەك. مۇنى «ەلەكتروندى ءاميان» دەسەك، تۇسىنىكتىرەك بولار. بۇل ءامياندا اقشا ەمەس، بيتكوينداردىڭ سىزگە تيەسىلى ەكەنىن راستايتىن كىلتتەر بولادى. كىلتتى جوعالتساڭىز، بيتكوينداردان دا ايىرىلاسىز دەگەن ءسوز.
ءامياننىڭ ەكى كىلتى بولادى: ءبىرى – جەكە، ەكىنشىسى – ورتاق. وپەراتسيالار جاساۋ ءۇشىن جەكە كىلت قولدانىلادى. ورتاق كىلت – ەسەپشوت ءنومىرى، ال جەكە كىلت وپەراتسيالاردى راستاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ءداستۇرلى CVV كودىنىڭ بالاماسى ىسپەتتى. ال جالپى اقپاراتتى باقىلاۋعا ورتاق كىلت تە جەتىپ جاتىر. تاۋار يەسى ساتىپ الۋشىعا ورتاق، اشىق كىلتتى جىبەرەدى. ساتىپ الۋشى جەكە كىلتىمەن راستاپ، اقشا اۋدارادى. بۇل ءبىر تىزبەك رەتىندە جۇيەگە ساقتالادى. وسىعان قاتىستى باسقا دا وپەراتسيا تىزبەككە تىزىلەدى. «بلوكچەين» وسىلاي قالىپتاسادى.
ماينەر
بيتكوين يەلەنۋدىڭ ەڭ قاراپايىم ءتاسىلى – ساتىپ الۋ. 26 مامىرداعى دەرەككە نازار سالساق، 1 بيتكوين 17 380 122،94 تەڭگە تۇرادى. ودان بولەك، ءوزىڭىز ۇسىناتىن قىزمەت نە تاۋارعا اقى رەتىندە الا الاسىز.
ءيا، تاۋارىڭىزدى بيتكوينعا ساتامىن دەپ كورسەتۋدىڭ قازىر ەش ابەستىگى جوق. دەگەنمەن بيتكوينمەن تولەۋ ەلىمىزدىڭ زاڭىنا قايشى ەكەنىن ەسكەرىڭىز. ويتكەنى اتا زاڭدا تولەم قۇرالى رەتىندە تەڭگە كورسەتىلگەن. بولماسا، ماينينگ ۇردىسىنە قاتىسىپ، جۇمىسىڭىزدىڭ وتەمى ءۇشىن بيتكوين الىپ وتىرۋ مۇمكىندىگى بار. ەڭبەك نارىعىنداعى جاڭا ماماندىق – ماينەر.
ماينەرلەر جوعارىدا ايتىپ كەتكەن بلوكچەيندەردى باقىلاۋمەن اينالىسادى. تىزبەكتەر الەمىنە بويلاعىسى كەلەتىن كەز كەلگەن ادام ماينەر بولا الادى. ول ءۇشىن قۋاتى كۇشتى قۇرىلعى قاجەت. ويتكەنى بۇگىندە بۇل سالادا دا ءوزىن قالىپتاستىرىپ ۇلگەرگەن مايتالماندار جەتىپ ارتىلادى. ماينەرلەر ترانزاكتسيالاردى راستاپ وتىرادى. ال تىزبەكتى تەكسەرىپ، راستاۋ ءۇشىن مىقتى سەرۆەر مەن گرافيكالىق كارتا قاجەت. مىقتى قۇرىلعى قاجەت جىلدامدىقپەن قامتاماسىز ەتە الادى. باسقاراتىن ورتالىق نە قۇرىلىم بولماعاندىقتان، مۇندا كىم جىلدام بولسا – ترانزاكتسيا سونىكى. اقپاراتتى ءبىرىنشى بولىپ راستاعان ماينەر بيتكوينعا يە بولادى.
ماينەرلەردىڭ كوبى قىتايدا تۇرادى ەكەن. كريپتوۆاليۋتا نارىعىنىڭ 65 پايىزىن قىتايلىقتار باقىلايدى. بۇل باقىلاۋ رەتتەۋ نەمەسە پارمەن بەرۋ ەمەسىن تاعى ەسكە سالامىز. ولار ترانزاكتسيالاردى اڭدىپ، ولاردى راستاپ وتىرادى. ودان كەيىن اقش، رەسەي، قازاقستان، يران مەن مالايزيادا ماينەرلەر كوپ ەكەن. قازاقستاننىڭ كوشتەن قالماي، الەمدىك ترەندتەن ازىق تاپقانىن باقىلاۋشىلاردىڭ 6 پايىزى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تۇراتىنىنان تۇسىنۋگە بولادى. ال بۇل سالادا اقش-تىڭ ۇلەسى – 7 پايىز. ماينەرلەردىڭ كوپ بولۋى ەلدەگى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ارزان بولۋىنا بايلانىستى-مىس. ويتكەنى كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى بۇل جۇمىس ءۇشىن جىلىنا 120 تۆت قاجەت ەكەنىن ەسەپتەگەن. ال بۇل ءبىر ەلدىڭ جىلدىق تۇتىنىسىنان دا كوپ.
بيتكويننىڭ بولاشاعى
Bridgewater Associates ينۆەستيتسيا كومپانياسىنىڭ باسشىسى، ميللياردەر رەي داليو بيتكوين مەملەكەتتىڭ قارجى باقىلاۋىن ۋىسىنان شىعارىپ الۋىنا اكەلۋى مۇمكىن دەگەن وي ايتتى. «ازاماتتار قاراجاتىن كريپتوۆاليۋتاعا اينالدىرعان سايىن مەملەكەتتىڭ حالىقتىڭ كاپيتالىن باسقارۋ الەۋەتى ازايادى. ال ونىڭ كۇن ساناپ قىمباتتاۋى مەن ادامدار اراسىندا سۇرانىسقا يە بولۋى ۇكىمەتتەردىڭ دە بۇل سالاعا نازار اۋدارۋىنا الىپ كەلمەك. ال ۇكىمەتتەر بۇل سالانى دا قاداعالاۋعا تىرىسۋى مۇمكىن. دەگەنمەن بيتكوين ءالى دە قارقىندى داميدى»، دەيدى ينۆەستور.
جوعارىداعى سوزدەن بيتكويندى تەك تولەۋ قۇرالى ەمەس، ينۆەستيتسيا كوزى رەتىندە دە قاراستىرۋعا بولادى. اقشاسى ارتىلعاندار التىن ساتىپ الاتىنىن بىلەمىز. بيتكويننىڭ «كريپتوالتىن» دەگەن بەيرەسمي اتى بار. ايتپاقشى، اقش-تا ءححى عاسىردىڭ باسىندا التىن ساتىپ الۋ بەلەڭ العاندا ۇكىمەت كاپيتالدى قولدان جىبەرىپ الامىز دەگەن ويمەن التىن ساتىپ الۋعا تىيىم سالعان-دى.
بيتكوين كۇندەلىكتى قولدانىسقا ەنسە، ءبىر مينۋت ىشىندە قانشا وپەراتسيا ورىندالاتىنىن كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندا تىركەۋ جۇرگىزىلەتىن پلاتفورما جايى قالاي بولادى دەسەڭىز، ماينەرلەردى ەسكە الىڭىز.
قۇبىلمالى ۆاليۋتا
كريپتوۆاليۋتانىڭ التكوين، ەفيريۋم، ريپپل، داش، نەم سىندى باسقا دا ءتۇرى بار. بۇلار – بيتكوين كودىنا وزگەرىس ەنگىزۋ ناتيجەسىندە پايدا بولعان ۆاليۋتالار. ارقايسىسىنىڭ باعاسى دا ءارتۇرلى.
بيتكوين سانى شەكتەۋلى ەكەنىن دە ايتىپ وتكەن ءجون. الەمدە 21 ملن بيتكوين بار. قازىر 90 پايىزعا جۋىعى تابىلعان دەسەدى. ال قالعان 10 پايىزىن تابۋعا تاعى 120 جىل قاجەت ەكەن. بيتكويننىڭ اشىق ءارى ساتىپ الىناتىنىن ەسكەرسەك، 120 جىل دەگەن كوپ. الايدا بيتكوين كودىنا شەكتەۋ ەنگىزىلگەن. ياعني بەلگىلى ءبىر شەككە جەتكەندە ۆاليۋتانىڭ باعاسى ودان ءارى وسپەيدى. وعان قوسا، ءار ءتورت جىل سايىن ماينەرلەردىڭ جۇمىسى ەكى ەسە قىسقارىپ وتىرادى ەكەن.
بيتكوينگە قاتىستى ماسەلەگە ەلىمىزدە ۇلتتىق بانك جاۋاپتى. دەگەنمەن ۆەدومستۆو بۇگىنگە دەيىن بۇعان قاتىستى ناقتى اقپارات نە تۇسىنىكتەمە بەرگەن جوق.
ارينە، بۇل سالادا دا وپىق جەۋگە بولاتىنىن ەسكەرگەن ابزال. ويتكەنى ەلەكتروندى ۆاليۋتا باعاسى قۇبىلمالى. ۆاليۋتا باعالاۋدىڭ ەرەجەلەرى مەن سۇيەنەتىن نەگىزى جوق. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ول – قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس تولەم قۇرالى جانە ينۆەستيتسيالاۋ وبەكتىسى ەمەس. سوندىقتان بۇل – ءار ازاماتتىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگىندە. ال ەڭ قىزىعى – الاياقتار بۇل سالاعا دا قول سالىپ ۇلگەرگەن. كريپتوۆاليۋتا پلاتفورماسى مەن بيرجالاردى بۇزۋ دەرەكتەرى بىرنەشە رەت تىركەلگەن. وعان قوسا، ءاميان يەسى دە كىلتسوزدى ۇمىتىپ قالۋى مۇمكىن. سوڭعى ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، بۇگىنگە دەيىن تابىلعان بيتكويننىڭ 20 پايىزى سول سەبەپپەن «جوعالىپ كەتكەن». ال ول 140 ملرد اقش دوللارىنىڭ «جەلگە ۇشقانىن» بىلدىرەدى.
قارىمتا كەزدەسۋدە قاۋقار كورسەتە الار ما ەكەن؟
سپورت • كەشە
جۇرت كوڭىلىن اۋلاعان مەكتەپ جارمەڭكەسى
قوعام • كەشە
الەم • كەشە
ەلەكتروندى شىلىمعا شىرمالعاندار
قوعام • كەشە
الەم • كەشە
رۋحانيات • كەشە
تۇركيا-رەسەي: گاز ماسەلەسىندە كەلىسىمگە كەلدى
الەم • كەشە
قوعام • كەشە
رۋحانيات • كەشە
رۋحانيات • كەشە
رۋحانيات • كەشە
سپورت • كەشە
قوعام • كەشە
رۋحانيات • كەشە
قازاقستان • كەشە
قازاقستان • كەشە
«استانا وپەرا»: تاڭعالدىراتىن دۇكەندەر اشادى
ەلوردا • كەشە
تانىم • كەشە
بىرنەشە وڭىردە اۋا رايىنا بايلانىستى ەسكەرتۋ جاريالاندى
قازاقستان • كەشە
وسكەمەن تۇرعىنىنان ەسىرتكى تاركىلەندى
وقيعا • كەشە
ريناتا سۇلتانوۆا تۇركيادا تاعى ءبىر التىن يەلەندى
سپورت • كەشە
يزرايل ارمياسى گازانى اتقىلاپ جاتىر
الەم • كەشە
اقتاۋلىق بالا جاعالاۋداعى شۇڭقىرعا قۇلاپ كەتتى
وقيعا • كەشە
قازاقستاندىق كاسىپقوي بوكسشىلاردىڭ رەيتينگىسى جاڭاردى
كاسىپقوي بوكس • كەشە
جالعان قۇجاتپەن قوعامدىق كولىكتى باسقارعان جۇرگىزۋشى ۇستالدى
ايماقتار • كەشە
شىمكەنتتە 9 جاستاعى بالا توققا ءتۇسىپ قالدى
وقيعا • كەشە
كۋبانىڭ مۇناي ساقتاۋ قويماسىندا جويقىن جارىلىس بولدى
وقيعا • كەشە
ەلوردادا بەس اۆتوبۋستىڭ باعىتى وزگەردى
ەلوردا • كەشە
ىستىقكولدە جوعالىپ كەتكەن سپورتشى تابىلدى
وقيعا • كەشە
7 تامىزعا ارنالعان ۆاليۋتا باعامى
قارجى • كەشە
2652 ادام كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنان جازىلىپ شىقتى
مەديتسينا • كەشە
كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان 9 پاتسيەنتتىڭ جاعدايى ناشار
كوروناۆيرۋس • كەشە
پاۆلوداردا ساموكات تەپكەن بالانى كولىك قاعىپ كەتتى
وقيعا • كەشە
ورالدا ستاديوننان ادامنىڭ دەنەسى تابىلدى
وقيعا • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار