وتىز ەكىنشى قارا سوزىندە: «...عىلىمدى، اقىلدى، ساقتايتۇعىن مىنەز دەگەن ساۋىت بولادى. سول مىنەز بۇزىلماسىن! كورسەقىزارلىقپەن، جەڭىلدىكپەن، يا بىرەۋدىڭ ورىنسىز سوزىنە، يا ءبىر كەز كەلگەن قىزىققا شايقالىپ قالا بەرسەڭ، مىنەزدىڭ بەرىكتىگى بۇزىلادى»، دەپ اباي ايتپاقشى، اقىل ساۋىتىن سەرىك ەتىپ، سەنىم دەگەن باعدارعا قاتال قادام باسقان، ادامدىق قالىبىنان تانباعان ءبىر ادام بولسا، ول – پروفەسسور ءادىل احمەتوۆ اعا بولۋى كەرەك.

ءيا، ءحانتاڭىردىڭ باۋرايىن قونىس ەتكەن قالىڭ جۇرتتان تاربيە تاعىلىمىن، رۋحاني قۋات، ءتىل ءنارىن، ءسوز اسىلىن بويىنا دارىتقان ءادىل اعا – سوعىستان كەيىنگى سۇرقاي تىرلىكتە شىڭدالىپ، شىمىرلانعان ورەن جاس ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، ءورشىل ارماننىڭ جەلكەنىن كەرىپ، جوعارى بىلىمگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن الماتىنى بەتكە الادى. بۇرىنعى قازپي-ءدىڭ شەت تىلدەرى فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ۇزدىك بىتىرەدى. دالادان قالاعا كەلگەندە اعىلشىن ءتىلىن بىلاي قويعاندا، ورىس تىلىنە شورقاق جاستىڭ العىرلىعى ۇستازدارىن كوپتەن باۋراپ جۇرەتىن. توپ جارعان تۇلەكتى وقۋ ورنىنىڭ باسشىلارى قولدان شىعارماي، وقىتۋشىلىق قىزمەتكە قالدىرادى. وسى تۇستا فاكۋلتەت الماتى شەت تىلدەرى ينستيتۋتى بولىپ، شاڭىراق كوتەرگەن ەدى. ول كەزدە ءتىل ماماندارى از بولاتىن. مۇنداي قۇرمەتكە جارى داريعا تاتەمىز دە يە بولادى. تەل تورىداي قاتارلاس ءجۇرىپ، ەكەۋى دە عىلىم الەمىنە قۇلاش ۇرادى، 1963 جىلدان 1998 جىلعا دەيىن ارالىقتا سول ءبىلىم ورداسىندا قىزمەت ەتەدى.
ۇلت ۇرپاعىنىڭ كەلەشەگى قايتسە كەمەل بولادى دەپ اتقارعان ءىسى، ۇستەمدىكتەن ارىلا الماعان يمپەريانىڭ ءومىرىن ۇزارتۋعا ەمەس، كورىندە تۇنشىقتىرۋدىڭ باسى بولعان 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە تەرىسكە شىعارىلىپ، جالا جابىلدى. ازۋى التى قارىس پارتيا شوقپارى «پراۆدا»، حالىقتىڭ ەمەس، بيلىكتىڭ تىلەۋىن تىلەيتىن «يزۆەستيا» باسىلىمدارى، وزگە دە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قازاق زيالىلارى شىرماۋىقتاي شىرمالىپ قالعان دەگەن داقپىرتپەن قارالاپ باقتى. سوندا ءادىل قۇرمانجان ۇلى تايسالماي تۇرىپ پارتيا «جوقشىسى» بولا قالعان كوماروۆ دەگەن قاتار جۇرگەن «ارىپتەسىنە»: «ساباڭىزعا ءتۇسىڭىز، دميتري ۆاسيلەۆيچ... ءبىز وزىڭىزبەن ءبىر ۇيدە كورشى تۇرامىز عوي. ءسىزدىڭ ءوز ۇلىڭىز دا الگى ستۋدەنتتەرمەن جاستى ەمەس پە؟ سوندا قالاي، بۇل وقيعانى ۇلىڭىزدىڭ زامانداستارى ۇيىمداستىردى دەگەنگە شىنىمەن-اق سەنەسىز بە؟» دەپ كىناسىز جاستاردىڭ وقۋىن ۇزبەي جالعاۋىن تالاپ ەتتى. بىراق سەنگەنى بارلار ولەرمەندىككە سالىنىپ باقتى. قالا باسشىسى (شۋلى شۋليكو)، وقۋ مەن تاربيە ىسىنە جاۋاپتى باسشى ەكەنىن قاداپ ايتىپ، «جولداس احمەتوۆ... قازاقستان كوپۇلتتى ەمەس پە؟ نەگە ستۋدەنتتەردىڭ 75 پايىزى – قازاق؟» دەيدى. ىركىلمەي تۇرىپ سۇراققا دايەك كەلتىرەدى. وعان بيۋرو ارقىلى «بۇيرالاپ»، تاۋبەگە كەلتىرۋدى ويلاستىرعاندار، امالسىز رايلارىنان قايتىپ، احمەتوۆتى پارتيادان شىعارىپ، جۇمىستان قۋ «جازاسىن» پارتيادا قالدىرىپ، سوگىس بەرۋمەن شەكتەلەدى. توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ۇردا-جىق ساياساتىنا وسىلاي توتەپ بەرگەنى بار.
وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ باسىندا ەل ازاماتتارى شەگەسى بوساپ، سىقىرلاي باستاعان ماسكەۋدىڭ جەتەگىندە جۇرە بەرمەي، وركەنيەتتى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا بەت بۇرعانى بەلگىلى. سونىڭ دالەلىندەي، الماتى مەن اقش-تىڭ اريزونا شتاتىنداعى تۋسون باۋىرلاس قالالار اتانىپ، وندا ارنايى وكىلدىك اشىلادى. ۋاكىلدىك قىزمەت ءادىل قۇرمانجان ۇلىنا جۇكتەلىپ، تۋسون قالاسىندا تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى. باۋىرلاس قالاعا بارىس-كەلىس تەك الماتى قالاسىمەن شەكتەلمەي، ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىنىڭ ازاماتتارىنا دا جاعداي جاسالادى. ۇتقىر ۇيىمداستىرۋدىڭ ناتيجەسىندە بارىپ-كەلىپ جاتقانداردىڭ سانى ارتادى. سولاردىڭ ءبىرى – ۇلت پەداگوگيكاسىنىڭ ايتۋلى وكىلى، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى قانيپا بىتىباەۆا تۋسون قالاسىنا بارعانىندا ونداعى ءوز ارىپتەستەرىمەن پىكىر الماسىپ، اڭگىمەلەرى جاراسقانىن ەسكە الىپ: «ونىڭ باسىندا يناباتتى ازامات ءادىل قۇرمانجان ۇلى تۇردى. مەن سول جولى تۋسون قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاندىم»، دەيتىن ماقتانىشپەن. سول قاتاردا تۋسون قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتانعان ءادىل اعا مەن داريعا تاتەمىزدىڭ بۇل ساپارى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن تورتكۇل دۇنيەنى شارلاپ، مەملەكەتتەر اراسىنداعى دانەكەرلىك قىزمەتتى اتقارۋعا نەگىز بولعان باياندى قادام ەدى.
ءادىل اعا 1992 جىلى ءوزى قانات قاعىپ، قاتارعا قوسىلعان ينستيتۋتقا رەكتور بولىپ تاعايىندالدى. بۇل وتانىمىزدىڭ ىرگەسىن سان سالادا بەكىتۋ ىزدەنىستەرى سارالانىپ جاتقان كەزەڭ ەدى. مەملەكەت بولعان سوڭ وزگە ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ، ديپلوماتيالىق قىزمەتتى جەتىلدىرۋ، ونى ءمىنسىز اتقاراتىن بىلىكتى كادرلار دايارلاۋ مىندەتى تۇردى. ءادىل قۇرمانجان ۇلى مۇنى تەرەڭنەن ويلاستىرىپ، ينستيتۋتتى ۋاقىت تالابىن ەسكەرىپ، حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەت رەتىندە قايتا قۇرۋ جۇمىسىنا كىرىستى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇيىتقى بولدى. بۇرىننان بار ماماندىقتارعا قوسا، تۇرىك، پارسى، پولياك، اراب جانە باسقا تىلدەر بويىنشا ارنايى بولىمدەر اشىلدى. ءبىلىم ورداسىنىڭ عيماراتى دا كەڭەيتىلە باستادى.
جالپى، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاقستان ەلشىلىكتەرىنە قاجەت كادرلاردى دايارلاۋ ءىسىنىڭ نەگىزىن ءادىل احمەتوۆ قالادى دەسەك، قاتەلەسپەسپىز. كەيىن بۇل ابىرويلى جۇمىستى قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جالعاستىردى.
تاياۋدا ءبىز سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولعان مارعۇلان بايمۇحانمەن سويلەسكەنىمىزدە ول: ء«ادىل قۇرمانجان ۇلى ءبىزدىڭ ستۋدەنت كەزىمىزدە «سەندەر تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاق ەلشىسى بولاسىڭدار، مەملەكەتتىڭ بەدەلىن كوتەرەتىندەر – ەلشى مەن ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى. سەندەرگە جۇكتەلەر سەنىم ولشەۋسىز» دەگەنى ەسىمدە. ءوز باسىم قازاقستاننىڭ پولشاداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولعانىمدا ۇستازىمىزدىڭ سول ءسوزىن ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارعان ەمەسپىن»، دەگەن ەدى. سول ازامات جاقىندا قازاقستاننىڭ بەلگيا كورولدىگىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى لاۋازىمىنا، ەۋروپا وداعىنىڭ جانىنداعى جانە سولتۇستىك اتلانت شارتى ۇيىمىنداعى (ناتو) قازاقستان رەسپۋبليكاسى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى لاۋازىمىنا تاعايىندالدى. ءادىل اعانىڭ مارعۇلان سىندى لايىقتى ءىزباسارلارى جۇزدەپ سانالادى. بۇل ۇستاز ءۇمىتىنىڭ اقتالعاندىعىنىڭ ايعاعى.
ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز تۇركى تىلدەرىندەگى تابۋ مەن ەۆفەميزمدەردى دوكتورلىق زەرتتەۋگە ارقاۋ ەتىپ الدى. وسى تاقىرىپتا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىندا ديسسەرتاتسيا قورعادى. قازاق ءتىل عىلىمىنىڭ بىلگىرى، اكادەميك ءابدۋالي قايداروۆ كومەسكىلەنىپ بارا جاتقان ۇلتتىق ۇعىمداردى جاڭعىرتقان عىلىمي جۇمىستى ەرەكشە باعالادى.
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءبىلىم بەرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىنە تاعايىندالعاندا ءادىل قۇرمانجان ۇلى وتاندىق ءبىلىمدى تاۋەلسىز ەلدىڭ تالابىنا ساي ەتىپ ۇيىمداستىرۋدى، الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە شىعۋعا تالپىنعاندا ۇلتتىق مەنتاليتەتتى ەستەن شىعارماۋدى ماقسات ەتتى. ءار ەلدىڭ وزىندىك ءبىلىم جۇيەسى قاشاندا ناتيجەلى بولاتىنىن ارىپتەستەرىمەن بىرگە جۇمىلا ويلاستىرىپ، جوعارى ءبىلىمدى دامىتۋدىڭ ستراتەگياسىن جاساعان ەدى. وسى تۋرالى ارنايى كىتاپ تا شىعاردى.
ارادا ەكى جىل وتكەندە ەلباسى ءادىل احمەتوۆتى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ەتىپ تاعايىندادى. بۇل قىزمەتىندە ول ءوزى ءبىلىم بەرىپ، تاربيە ۇيرەتكەن ونداعان ءىزباسارىن ديپلوماتيالىق جۇمىسقا تارتىپ، بالاپانداي باۋلىعانىنان حاباردارمىز. سول كەزدە وزىنە اعىلشىن ءتىلىنىڭ پايداسى ەرەكشە تيگەنى دە ءسوزسىز. الەمدىك سىرتقى ساياساتتىڭ قىرى مەن سىرىن تانۋعا دا مول مۇمكىندىك تۋدى. ول دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدەگى قايراتكەرلەردىڭ سۇبەلى ەڭبەكتەرىن وقي وتىرىپ، وي قورىتىپ، سول ارقىلى وتاندىق ديپلوماتياعا سەپتىگىن تيگىزۋدى ازاماتتىق بورىشىم دەپ ءبىلدى.
ال ءادىل احمەتوۆتىڭ قازاق ەلىنىڭ ۇلىبريتانيا كورولدىگى مەن سولتۇستىك يرلانديا قۇراما كورولدىگىندەگى، نورۆەگيا، شۆەتسيا كورولدىكتەرىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتىنە جىبەرىلۋى – تاجىريبەسى تولىسقان ازاماتقا جۇكتەلگەن زور سەنىم ەدى. ول ۇلىبريتانيا پاتشايىمىنا سەنىم گراموتاسىن تاپسىرۋ كەزىندەگى مىنا ءبىر تاعىلىمدى ءار كەز ۇلگى رەتىندە ايتىپ وتىراتىنى بار. ەجەلدەن قالىپتاسقان، قانشا ءداۋىر الماسسا دا سەنىم گراموتاسىن تاپسىرۋ ءۇشىن سالتانات سارايىنا ەلشىنىڭ كۇيمەمەن بارۋ ءۇردىسى ەش بۇزىلماعان. اتا سالتىنان، ۇلتتىڭ قالىبىنان، ەجەلدەن ورنىققان مەملەكەتتىك داستۇردەن اۋىتقىماۋ كورىنىسى — كىمدى دە بولسا سۇيىندىرمەي قويمايدى. سەنىم گراموتاسىن تاپسىرۋ راسىمىندە قازاق ەلى ەلشىسىنىڭ دە، زايىبىنىڭ دا اعىلشىن تىلىندە ساۋاتتى سويلەگەنىن اڭعارعان ەليزاۆەتا II اعىنان جارىلىپ، ريزالىعىن ءبىلدىرىپتى. بۇل دا ابىروي ەكەنى ءسوزسىز.
تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ ۇلىبريتانياعا ساپارى كەزىندە جوعارى ءبىلىم بەرۋ ءىسى تالقىلانىپ، ەكى ەل باسشىلارى الدىن الا جۇرگىزىلگەن جۇمىستاردىڭ قورىتىندىسىنا ساي، قازاق ەلىندە قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىن اشۋعا ۋاعدالاسقان ەدى. كوپ كەشىكپەي بۇل جوعارى وقۋ ورنى الماتىداعى بۇرىنعى پارلامەنت ءۇيىنىڭ ەڭسەلى عيماراتىندا 2001 جىلى شاڭىراق كوتەردى. ءوزى ۇيىتقى بولعان يگىلىكتى جۇمىستى ۇيلەستىرىپ، دىتتەگەن مەجەگە جەتكىزۋ ءۇشىن تۇڭعىش رەكتورلىق قىزمەتكە ءادىل قۇرمانجان ۇلى تاعايىندالدى.
تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باستى باعىتى – ەلدىڭ ەرتەڭى سانالاتىن دارىندى جاستارعا ۋاقىت تالابىنا جاۋاپ بەرەتىن تەحنيكالىق، ناقتىلاي تۇسسەك، ەنەرگەتيكا، مۇناي-گاز، تاۋ-كەن، حالىقارالىق قارجى مەن ەكونوميكا، تاعى باسقا ماماندىقتاردى اعىلشىن تىلىمەن بىرگە مەڭگەرتۋ ەدى. ونىڭ وڭ ناتيجەسىن وسى كۇندەرى كورىپ-ءبىلىپ وتىرمىز. ۇلكەن ماقسات جولىندا قۇرىلعان ءبىلىم ورداسىنان جيىرما جىل ىشىندە جۇزدەگەن ەمەس، مىڭداعان مامان دايارلانىپ، قازىر وتاندىق وندىرىستە قىزمەت ەتىپ ءجۇر. شىنىندا، بۇل – ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ جەمىسى.
ءادىل قۇرمانجان ۇلى – ءوز حالقىن تانىتۋمەن بىرگە، بارعان ەلىنىڭ بۇكىل بولمىسىنا، تاريحىنا زەيىن سالۋدى ماڭىزدى ماقسات دەپ بىلەتىن ازامات. ماسەلەن، «جاڭا دۇنيە» ءھام «امەريكا» اتتى قۇرلىق تۋرالى نەبىر قايشى پىكىرلەرگە دەن قويىپ، اقيقاتتى ايتا العان عالىمداردىڭ تۇجىرىمدارىن تارازىلاپ، مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» تەك تامىرىنا ءۇڭىلىپ قانا قويماي، ولاردىڭ شىققان جەرىن انىقتاۋعا كۇش سالدى. كولۋمب پەن امەريگو ۆەسپۋچي تۋرالى زەرتتەۋلەردى سۇزگىدەن وتكىزىپ، تۇيىنىندە «امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» التايلىق تەگى» اتتى ىرگەلى مونوگرافياسىن جاريالادى. تۇيىنىندە «...ايتىلعانداردى قورىتا كەلە، العاشقى امەريكالىقتاردىڭ ارعى تەگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ولاردىڭ عاسىرلار بويى تۇرعىزىپ كەلگەن قورعاندارىنىڭ سىرى دا ازيامەن، ەۋرازيامەن، ورتا ازيامەن دە تىكەلەي ساباقتاسىپ جاتىر دەگەن باتىل تۇجىرىم جاساۋعا بولادى»، دەيدى.
«ۇندىستەردىڭ» توتەمدىك نانىم-سەنىمدەرى، وعان قاتىستى تىيىمدارى تۇركى حالىقتارىنا ءتان توتەمدەر مەن تىيىمدارعا قاتتى ۇقسايتىنىنا ناقتى مىسالدار كەلتىرەدى. «بۇل ماسەلەگە عىلىمنىڭ قاي تۇرعىسىنان كەلسەك تە، امەريكالىق قورعانداردىڭ توركىنىن ەڭ اۋەلى ازيادان ىزدەۋگە باعىت سىلتەيدى. سەبەبى ازيا، ونىڭ ىشىندە التاي – بايىرعى زامانداردا امەريكاعا بەرينگيا جەرمويناعى ارقىلى قونىس اۋدارعان العاشقى امەريكالىقتاردىڭ («ۇندىستەردىڭ») تاريحي وتانى» دەيدى عالىم.
ءادىل اعا قازاقستان ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ەقىۇ) توراعالىق ەتكەن تۇستا ءوزىن الەمدىك دەڭگەيدەگى قايراتكەر رەتىندە كورسەتتى. پاراساتتى ازامات، ءبىلىمدار وقىمىستى ساياسات شەڭبەرىندەگى كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋدە زور بەدەلگە يە بولدى. ءتىل ءبىلۋىنىڭ ارقاسىندا استانا ءسامميتىن وتكىزۋ اياسىندا كوپتەگەن مەملەكەتتەگى القالى جيىندارعا ىركىلمەي قاتىسىپ، نەلەر قيىن تۇيىندەردى بۇكپەسىز تالقىعا ۇسىندى. ەقىۇ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، ەقىۇ-نىڭ ءىس باسىنداعى توراعاسىنىڭ مۇسىلمانداردى كەمسىتۋمەن كۇرەس جونىندەگى جەكە ۋاكىلى رەتىندە نەبىر تارتىستى تالقىلاۋلاردا ويىن اشىق ايتىپ، قاي جۇرتتىڭ دا مۇددەسى ەسكەرۋسىز قالماي، ءادىل شەشىلۋى كەرەكتىگىن العا تارتىپ وتىردى. «بۇل – ەۋروپا ءتورىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى» دەدى.
كورنەكتى عالىم، ورەسى بيىك ينتەلليگەنت، ۇلتتىق مادەنيەت مايەگىن كوكەيىنە قوندىرا العان، سابىردى سەرىك ەتىپ، اقىلدى ايبىن ساناعان ءادىل اعانىڭ ءسوز قادىرىن بىلگەن قالامگەرلىگى دە ۇلگى بولارلىق. تورتكۇل دۇنيەگە تانىمال تارلانداردىڭ ەڭبەكتەرى تۋرالى قازاق تىلىندە مايدان قىل سۋىرعانداي ەتىپ، مولدىرەتىپ ماقالالار جازۋ كەز كەلگەن عالىمنىڭ، نە ساياسات سالاسىندا جۇرگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سونىڭ ءبىر دالەلى – 2019 جىلى وقىرمان قولىنا تيگەن «عاسىر عيبراتى» كىتابى. اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، بۇل تانىمدىق ءارى عىلىمي-پۋبليتسيستيكالىق مونوگرافيا. جاھاندىق اقتاڭداقتار، مۇسىلمان الەمى، وعان قاتىستى ون بەسكە تارتا عىلىمي-ساراپتاما ماقالالار، قازاق زيالىلارى، قالامگەرلەرى تۋرالى، باسقا دا تاقىرىپتاردى قامتىعان دۇنيەلەر وقىلىمدى. ءبىر دايەككە زەيىن سالساق، اقش-تىڭ مەملەكەتتىك قايراتكەرى گ.كيسسيندجەردىڭ جازعان ەڭبەكتەرىنە («ديپلوماتيا»، «الەمدىك ءتارتىپ»، «قىتاي تۋرالى»، «امەريكاعا سىرتقى ساياسات قاجەت پە؟») تەرەڭدەپ بارىپ، تاعىلىم الار تۇستى، ۇيرەنەر ءۇردىستى قىسقا دا نۇسقا العا تارتادى. گ. كيسسيندجەر قىتايدىڭ «سىرتقا قاشقانداردىڭ سوڭىنان قۋما، ءوز بەتىمەن كەلىپ قوسىلام دەگەندەردىڭ بەتىنەن قاقپا»، دەگەن قاعيداسىنىڭ استارىنا ءۇڭىلتتى. قىتاي وركەنيەتى ۇلى ويشىل كونفۋتسيدىڭ فيلوسوفياسى مەن رۋحاني مۇرالارىنان ءنار الىپ وتىرعانىن دا، ىلگەرى باسۋ بارىسىندا دا ونى ءدايىم باسشىلىققا الاتىنان ايتىپتى.
ال بريتاندىق كاسىبي جۋرناليست ءارى گەوساياساتكەر پول مەيسوننىڭ الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە جارىق كورگەن «پوستكاپيتاليزم» كىتابىنداعى بايلامداردى، كاپيتاليستىك جۇيەنىڭ بىردەن بايقالا قويمايتىن كەمشىلىكتەرى مەن كولەڭكەلى كورىنىستەرى، بىردە قۇلدىراپ، ۇنەمى قۇبىلىپ وتىراتىنى تۋرالى ايتقاندارىن العا تارتادى. ول سول جۇيەدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامزات قاۋىمداستىعىنىڭ بولمىسى دا وزگەرە بەرەتىنىن اتاپتى. سول سەكىلدى سۇڭعىلا ساياساتكەر تەحنولوگيالاردىڭ ورىستەۋ ديناميكاسى كاسىبي ەڭبەك ادامىنا دەگەن سۇرانىستى قۇلدىراتىپ، جۇمىس پەن بوس ۋاقىتتىڭ شەكاراسىن مۇلدە جويىپ جىبەرگەنىمەن قويماي، جۇمىس پەن ەڭبەكاقىنىڭ بايلانىسىن تىم السىرەتەتىنىن، اقپاراتتاندىرۋ مەن روبوتتاندىرۋ ميلليونداعان جۇمىسشىنى كۇنكورىس كوزىنەن مۇلدە ايىرىپ تاستاۋ قاۋىپىن كۇشەيتكەنىن، باعانى قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگىن مۇلدە ازايتقانىن، بۇگىنگى كاپيتاليستىك قوعامنىڭ داعدارىستان شىعۋ جولى ءالى ايقىندالا قويماعانىن دا اتاپ وتكەن. بولاشاقتا قازاق جۋرناليستەرى اراسىنان دا وسىنداي مىقتى شىعاتىنىنا سەنىم بىلدىرەدى.
اۆتور ءوز كىتابىن قالىڭ وقىرمانعا ارناي وتىرىپ، ساياساتكەرلەر مەن جۋرناليستەردىڭ مۇنداي قۇندىلىقتارى تاعىلىم الۋ ءۇشىن وتانداستارىمىزعا قاجەت ەكەنىن، اسىرەسە شەتەل تىلدەرىن بىلەتىن ازاماتتارىمىز دا قوعام دامۋىن زەردەلەۋى قاجەتتىگىن العا تارتىپ، اق-قارانى انىق ايتاتىن قازاق ساياسي قايراتكەرلەرىن قالىپتاسۋ كەرەكتىگىن مەڭزەيدى. ال ءوزى تالداعان ماقالا يەلەرى دە كوكتەن تۇسپەگەنىن، بىرتىندەپ جەتىلگەن قايراتكەرلەر ەكەنىن نازارعا سالادى. كۇنى ەرتەڭ گ.كيسسيندجەر، ز.بزەجينسكي، ا.گور، لي كۋان يۋ، تاعى باسقالارداي قاسقايىپ تۇراتىن قازاق جاستارىنىڭ قالىپتاساتىنىنا اباي ايتقان الدىڭعى تولقىن اعا رەتىندە ءۇمىت ارتادى.
كوركەم ويدى كوركەم تىلمەن كەستەلەۋگە قابىلەتتى قالامگەر ءوز «ولقىلىعىن» اۋدارمامەن تولىقتىرعانداي. وعان دەتەكتيۆ جانرىنىڭ اسقان شەبەرى، اعىلشىن جازۋشىسى اگاتا كريستيدىڭ اڭگىمەلەرىن تۇپنۇسقادان اۋدارىپ، قازاق جۇرتىنا جەتكىزۋى دەر ەدىك. بۇل كىتاپ 2003 جىلى وقىرماندار سۇرانىسىنا وراي، «عايىپ بولعان ميلليون» دەگەن اتپەن باسىلدى.
ءيا، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، تانىمال تۇركولوگ، رەسەي جانە قازاقستان حالىقارالىق جوعارى مەكتەپ عىلىم اكادەميالارىنىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قالامگەر ءادىل احمەتوۆ اعامىز بۇگىندە ساناۋلى ۇلت زيالىلارىنىڭ قاتارىندا كەلە جاتىر. ونىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى، مونوگرافيالارى، پۋبليتسيستيكاسى ۇلت رۋحانياتىنا قوسىلعان ۇلكەن ولجا دەپ بىلەمىز. ون بەسكە جۋىق كىتاپتىڭ اۆتورى سانالاتىن عالىمنىڭ ەڭبەكتەرى شەت تىلدەرگە اۋدارىلىپ، جوعارى باعالانعان. ءساتىن سالسا، بيىل پروفەسسوردىڭ 600 بەتتىك «تۇركى الەمىنىڭ ىرىم-تىيىمدارى» اتتى مونوگرافياسى، «كولۋمب داۋىرىنەن بۇرىنعى امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» التايلىق تەگى» (تۇرىك تىلىندە) اتتى كىتابى جۇرت قولىنا ءتيۋى ءتيىس. تانىمال تۇلعانىڭ تۇركى كەڭەسى جانىنداعى تۇركى الەمى اقساقالدارى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولۋى دا زاڭدىلىق. ول تۋرالى اكادەميك رىمعالي نۇرعالي: ء«ا.احمەتوۆ – تاعىلىمى ماعىنالى عالىم»، دەگەن ەكەن. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور باۋىرجان ومار ۇلى: «اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن قازاقتىڭ قوعامداعى بەينەسى ءادىل احمەتوۆتەي بولۋى كەرەك»، دەيدى. حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى دارحان قىدىرالى: ء«ادىل احمەتوۆ – الەمدىك اۋقىمعا شىعىپ، ادامزاتتىق عىلىمعا ۇلەس قوسقان ەلىمىزدەگى ساناۋلى عالىمنىڭ ءبىرى»، دەيدى. الەم مۇسىلماندارىنىڭ ماسەلەسىنە مۇرىندىق بولىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ باتىلدىعى جايلى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى قۋانىش سۇلتانوۆ اعامىز: «اقش-تاعى مۇسىلمانداردى كەمسىتۋمەن بايلانىستى جاي-كۇيدى اتالعان ەلدىڭ كونگرەسى اياسىندا جۇمىس ىستەيتىن ادام قۇقىقتارى جونىندەگى حەلسينكي كوميسسياسى مىنبەرىنەن بايانداعان بولاتىن»، دەپ جازعان ەدى.
بۇل كۇندە قازاقتا ابايدان اسقان دانا جوق. قىتاي جۇرتى كونفۋتسي مۇراسىمەن، فيلوسوفيالىق وي-تانىمدارىمەن قانشاما عاسىردان بەرى ءومىر ءسۇرىپ، دامىپ وتىرسا، ءبىز دە اباي دانالىعىن قارۋ ەتسەك، قاپى قالمايمىز. بۇلاي دەۋىمىزگە سەبەپ، وقىمىستى ءادىل اعامىز ءار كەز اباي الەمىنە وي جىبەرىپ، بوي تۇزەيتىن ۋاقىت جەتكەنىن ايتۋداي ايتىپ كەلەدى. سول دارا دانىشپان ون توعىزىنشى سوزىندە: «ادام اتا-انادان تۋعاندا ەستى بولمايدى: ەستىپ، كورىپ، ۇستاپ، تاتىپ ەسكەرسە، دۇنيەدەگى جاقسى-جاماندى تانيدى-داعى، سوندايدان بىلگەنى، كورگەنى كوپ بولعان ادام ءبىلىمدى بولادى. ەستىلەردىڭ ايتقان سوزدەرىن ەسكەرىپ جۇرگەن كىسى ءوزى دە ەستى بولادى»، دەپتى. وسىنى ويىنا ءتۇيىپ، ساناسىنا ءسىڭىرىپ، بيىك دارەجەگە جەتكەن، ءبىر ءوزى ءبىر الەمگە اينالعان ءادىل احمەتوۆ اعامىز بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىعىپ، توقساننىڭ شىڭىنا كوز سالىپ وتىر. بۇل – حانتاڭىردەن قانات قاققان قايراتكەرگە بۇيىرعان باق.
باتىس قازاقستانداعى رەپرەسسيا زاردابى
ايماقتار • بۇگىن، 15:03
كانن فەستيۆالىنىڭ جەڭىمپازى انىقتالدى
ونەر • بۇگىن، 14:23
اقتاۋدا ەكى ەسىرتكى زەرتحاناسى انىقتالدى
وقيعا • بۇگىن، 13:43
پاۆلودار وبلىسىندا كۇنباعىس مايى تيەلگەن جۇك كولىگى ورتەنىپ كەتتى
وقيعا • بۇگىن، 13:20
ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى ۇستالدى
ANTIKOR • بۇگىن، 13:15
ستەپنوگورسكتە ءيىسشىل يت ۇيگە جاسىرىلعان ەسىرتكىنى تاپتى
ايماقتار • بۇگىن، 12:50
پاۆلودار وبلىسىندا ۋلانعان التىنشى ادام قايتىس بولدى
وقيعا • بۇگىن، 12:10
2،5 ملن-عا جۋىق قازاقستاندىق تەگىن ءدارى-دارمەك الادى
مەديتسينا • بۇگىن، 11:47
«رەال مادريد» چەمپيوندار ليگاسىنىڭ جەڭىمپازى اتاندى
فۋتبول • بۇگىن، 11:15
وتكەن تاۋلىكتە 8 ادام كۆي جۇقتىردى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 10:35
الەمنىڭ 33 ەلىندە بالالارعا جەدەل جۇعاتىن بەلگىسىز گەپاتيت انىقتالدى
الەم • بۇگىن، 10:20
2025 جىلعا دەيىن «وتباسىنىڭ تسيفرلىق كارتاسى» قولدانىسقا ەنەدى
قوعام • بۇگىن، 09:50
قازاقستاندىق 3 تاەكۆوندوشى پارا ازيا ويىندارىنا جولداما الدى
سپورت • بۇگىن، 09:22
ەلوردادا ءۇشىنشى سورعى-سۇزگى ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى
ەلوردا • بۇگىن، 09:09
باكۋدە بىرنەشە كىتاپتىڭ تانىستىرۋ ءراسىمى ءوتتى
الەم • كەشە
پاۆلوداردا 7 ادام بەلگىسىز زاتتان ۋلانىپ قالدى
ايماقتار • كەشە
اقمولا وبلىسىندا 47 جاستاعى ناۋقاس ەر ادام ىزدەستىرىلۋدە
ايماقتار • كەشە
مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى ماراپاتتالدى
ونەر • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار