حانتاڭىردەن قانات قاققان قايراتكەر

ءيا، ءحانتاڭىردىڭ باۋرايىن قونىس ەتكەن قالىڭ جۇرتتان تاربيە تاعىلىمىن، رۋحاني قۋات، ءتىل ءنارىن، ءسوز اسىلىن بويىنا دارىتقان ءادىل اعا – سوعىستان كەيىنگى سۇرقاي تىرلىكتە شىڭدالىپ، شىمىرلانعان ورەن جاس ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، ءورشىل ارماننىڭ جەلكەنىن كەرىپ، جوعارى بىلىمگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن الماتىنى بەتكە الادى. بۇرىنعى قازپي-ءدىڭ شەت تىلدەرى فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ۇزدىك  بىتىرەدى. دالادان قا­لاعا كەلگەندە اعىلشىن ءتىلىن بىلاي قويعاندا، ورىس تىلىنە شورقاق جاستىڭ العىرلىعى ۇستازدارىن كوپتەن باۋراپ جۇرەتىن. توپ جارعان تۇلەكتى وقۋ ورنىنىڭ باسشىلارى قولدان شىعارماي، وقىتۋشىلىق قىزمەتكە قالدىرادى. وسى تۇستا فاكۋلتەت الماتى شەت تىلدەرى ينس­تيتۋتى بولىپ، شاڭىراق كوتەرگەن ەدى. ول كەزدە ءتىل ماماندارى از بولاتىن.  مۇنداي قۇرمەتكە جارى داريعا تاتەمىز دە يە بولادى. تەل تورىداي قاتارلاس ءجۇرىپ، ەكەۋى دە عىلىم الەمىنە قۇلاش ۇرادى، 1963 جىلدان 1998 جىلعا دەيىن ارا­لىقتا سول ءبىلىم ورداسىندا قىزمەت ەتەدى.

ۇلت ۇرپاعىنىڭ كەلەشەگى قايتسە كەمەل بولادى دەپ اتقارعان ءىسى، ۇستەمدىكتەن ارىلا الماعان يمپەريانىڭ ءومىرىن ۇزارتۋعا ەمەس، كورىندە تۇنشىقتىرۋدىڭ باسى بولعان 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە تەرىسكە شىعارىلىپ، جالا جابىلدى. ازۋى التى قارىس پارتيا شوقپارى «پراۆدا»، حالىقتىڭ ەمەس، بيلىكتىڭ تىلەۋىن تىلەيتىن «يزۆەستيا» باسىلىمدارى، وزگە دە بۇقارالىق اق­پارات قۇرالدارى قازاق زيالىلارى شىر­­ماۋىقتاي شىرمالىپ قالعان دەگەن داقپىرتپەن قارالاپ باقتى. سوندا ءادىل قۇرمانجان ۇلى تايسالماي تۇرىپ پارتيا «جوقشىسى» بولا قالعان كوماروۆ دەگەن قاتار جۇرگەن «ارىپتەسىنە»: «ساباڭىزعا ءتۇسىڭىز، دميتري ۆاسيلەۆيچ... ءبىز وزىڭىزبەن ءبىر ۇيدە كورشى تۇرامىز عوي. ءسىزدىڭ ءوز ۇلىڭىز دا الگى ستۋدەنتتەرمەن جاستى ەمەس پە؟ سوندا قالاي، بۇل وقيعانى ۇلىڭىزدىڭ زامانداستارى ۇيىمداستىردى دەگەنگە شىنىمەن-اق سەنەسىز بە؟» دەپ كىناسىز جاستاردىڭ وقۋىن ۇزبەي جالعاۋىن تالاپ ەتتى. بى­راق سەنگەنى بارلار ولەرمەندىككە سالى­نىپ باقتى. قالا باسشىسى (شۋلى شۋليكو)، وقۋ مەن تاربيە ىسىنە جاۋاپتى باسشى ەكەنىن قاداپ ايتىپ، «جولداس احمەتوۆ... قازاقستان كوپۇلتتى ەمەس پە؟ نەگە ستۋ­دەنتتەردىڭ  75 پايىزى – قازاق؟» دەيدى. ىركىل­مەي تۇرىپ سۇراققا دايەك كەلتىرەدى. وعان بيۋرو ارقىلى «بۇيرالاپ»، تاۋبەگە كەل­تىرۋدى ويلاستىرعاندار، امالسىز راي­لارىنان قايتىپ، احمەتوۆتى پارتيادان شىعارىپ، جۇمىستان قۋ «جازاسىن»  پار­تيادا قالدىرىپ، سوگىس بەرۋمەن شەك­تەلەدى. توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ۇردا-جىق ساياساتىنا وسىلاي توتەپ بەرگەنى بار.

وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ باسىندا ەل ازاماتتارى شەگەسى بوساپ، سى­قىر­لاي باستاعان ماسكەۋدىڭ جەتەگىندە جۇرە بەرمەي، وركەنيەتتى ەلدەرمەن قا­رىم-قاتىناستى دامىتۋعا بەت بۇرعانى بەل­گىلى. سونىڭ دالەلىندەي، الماتى مەن اقش-تىڭ اريزونا شتاتىنداعى تۋسون باۋىرلاس قالالار اتانىپ، وندا ارنايى وكىلدىك اشىلادى. ۋاكىلدىك قىزمەت ءادىل قۇرمانجان ۇلىنا جۇكتەلىپ، تۋسون قا­لاسىندا تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى. باۋىر­لاس قالاعا بارىس-كەلىس تەك الماتى قالاسىمەن شەكتەلمەي، ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىر­لەرىنىڭ ازاماتتارىنا دا جاعداي جاسالادى. ۇتقىر ۇيىمداستىرۋدىڭ ناتي­جەسىندە بارىپ-كەلىپ جاتقانداردىڭ سانى ارتادى. سولاردىڭ ءبىرى – ۇلت پەدا­گوگيكاسىنىڭ ايتۋلى وكىلى، كسرو مەم­لەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى قانيپا بىتىباەۆا تۋسون قالاسىنا بارعانىندا ونداعى ءوز ارىپتەستەرىمەن پىكىر الماسىپ، اڭگىمەلەرى جاراسقانىن ەسكە الىپ: «ونىڭ باسىندا يناباتتى ازامات ءادىل قۇرمانجان ۇلى تۇردى. مەن سول جولى تۋسون قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاندىم»، دەيتىن ماقتانىشپەن. سول قاتاردا تۋسون قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتانعان ءادىل اعا مەن داريعا تاتەمىزدىڭ بۇل ساپارى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن  تورتكۇل دۇنيەنى شارلاپ، مەملەكەتتەر ارا­سىنداعى دانەكەرلىك قىزمەتتى ات­قارۋ­عا نەگىز بولعان باياندى قادام ەدى.

ءادىل اعا 1992 جىلى  ءوزى قانات قاعىپ، قاتارعا قوسىلعان ينستيتۋتقا رەكتور بولىپ تاعايىندالدى. بۇل وتانىمىزدىڭ  ىرگەسىن سان سالادا بەكىتۋ ىزدەنىستەرى سارالانىپ جاتقان كەزەڭ ەدى. مەملەكەت بولعان سوڭ وزگە ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى نى­عايتۋ، ديپلوماتيالىق قىزمەتتى جەتىلدىرۋ، ونى ءمىنسىز اتقاراتىن بىلىكتى كادر­لار دايارلاۋ مىندەتى تۇردى. ءادىل قۇرمانجان ۇلى مۇنى تەرەڭنەن ويلاس­تىرىپ، ينستيتۋتتى ۋاقىت تالابىن ەس­كەرىپ، حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەت رەتىندە قاي­تا قۇرۋ جۇمىسىنا كىرىستى. ەلباسى نۇر­سۇلتان نازارباەۆتىڭ تىكەلەي قول­داۋىمەن ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىق­ارالىق قاتىناستار جانە الەم تىل­دەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قالىپ­تا­سۋىنا ۇيىتقى بولدى. بۇرىننان بار مامان­دىقتارعا قوسا، تۇرىك، پارسى، پولياك، اراب جانە باسقا تىلدەر بويىنشا ارنايى بولىمدەر اشىلدى. ءبىلىم ورداسىنىڭ عيماراتى دا كەڭەيتىلە باستادى. 

جالپى، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاقستان ەلشىلىكتەرىنە قاجەت كادرلاردى دايارلاۋ ءىسىنىڭ نەگىزىن ءادىل اح­مەتوۆ قالادى دەسەك، قاتەلەسپەسپىز. كەيىن بۇل ابىرويلى جۇمىستى قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جالعاستىردى.

تاياۋدا ءبىز سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولعان مارعۇلان بايمۇحان­مەن سويلەسكەنىمىزدە ول: ء«ادىل قۇرمان­جان­ ۇلى ءبىزدىڭ ستۋدەنت كەزىمىزدە «سەندەر تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاق ەلشىسى بولا­سىڭدار، مەملەكەتتىڭ بەدەلىن كوتە­رەتىندەر – ەلشى مەن ەلشىلىك قىزمەت­كەرلەرى. سەندەرگە جۇكتەلەر سەنىم ول­شەۋسىز» دەگەنى ەسىمدە. ءوز باسىم قا­زاق­ستاننىڭ پولشاداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولعانىمدا ۇستا­زىمىزدىڭ سول ءسوزىن ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارعان ەمەسپىن»، دەگەن ەدى. سول ازامات جاقىندا قازاقستاننىڭ بەلگيا كو­رولدىگىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەل­شىسى لاۋازىمىنا، ەۋروپا وداعىنىڭ جانىنداعى جانە سولتۇستىك اتلانت شارتى ۇيىمىنداعى (ناتو) قازاقستان رەسپۋبليكاسى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى لاۋازىمىنا تاعايىندالدى. ءادىل اعانىڭ مارعۇلان سىندى لايىقتى ءىزباسارلارى جۇزدەپ سانالادى. بۇل ۇستاز ءۇمىتىنىڭ اق­تال­عاندىعىنىڭ ايعاعى.

ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز تۇركى تىلدەرىندەگى تابۋ مەن ەۆفەميزمدەردى دوكتورلىق زەرتتەۋگە ارقاۋ ەتىپ الدى. وسى تا­قى­رىپتا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىن­دا ديسسەرتاتسيا قورعادى. قازاق ءتىل عى­لى­مىنىڭ بىلگىرى، اكادەميك ءابدۋالي قاي­داروۆ كومەسكىلەنىپ بارا جاتقان ۇلت­تىق ۇعىمداردى جاڭعىرتقان عىلىمي جۇ­مىستى ەرەكشە باعالادى.

ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءبىلىم بەرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىنە تاعايىندالعاندا ءادىل قۇرمانجان ۇلى وتاندىق ءبىلىمدى  تاۋەلسىز ەلدىڭ تالابىنا ساي ەتىپ ۇيىمداستىرۋدى، الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە شىعۋعا تالپىنعاندا ۇلتتىق مەنتاليتەتتى ەستەن شىعارماۋدى ماقسات ەتتى. ءار ەلدىڭ وزىندىك ءبىلىم جۇيە­سى قاشاندا ناتيجەلى بولاتىنىن ارىپتەس­تەرىمەن بىرگە جۇمىلا ويلاستىرىپ، جوعارى ءبىلىمدى دامىتۋدىڭ ستراتەگيا­سىن جاساعان ەدى. وسى تۋرالى ارنايى كى­تاپ تا شىعاردى. 

ارادا ەكى جىل وتكەندە ەلباسى  ءادىل احمەتوۆتى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ەتىپ تاعايىندادى. بۇل قىزمەتىندە ول ءوزى ءبىلىم بەرىپ، تار­بيە ۇيرەتكەن ونداعان ءىزباسارىن ديپ­لوماتيالىق جۇمىسقا تارتىپ، بالاپانداي باۋلىعانىنان حاباردارمىز. سول كەز­دە وزىنە اعىلشىن ءتىلىنىڭ پايداسى ەرەك­شە تيگەنى دە ءسوزسىز. الەمدىك سىرتقى ساياساتتىڭ قىرى مەن سىرىن تانۋعا دا مول مۇمكىندىك تۋدى. ول دۇنيەجۇزىلىك دەڭ­گەيدەگى قايراتكەرلەردىڭ سۇبەلى ەڭ­بەكتەرىن وقي وتىرىپ، وي قورىتىپ، سول ارقىلى وتاندىق ديپلوماتياعا سەپتىگىن تيگىزۋدى ازاماتتىق بورىشىم دەپ ءبىلدى.

ال ءادىل احمەتوۆتىڭ  قازاق ەلىنىڭ ۇلىبريتانيا كورولدىگى مەن سولتۇستىك يرلانديا قۇراما كورولدىگىندەگى، نور­ۆەگيا، شۆەتسيا كورولدىكتەرىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتىنە جىبە­رىلۋى – تاجىريبەسى تولىسقان ازا­ماتقا جۇكتەلگەن زور سەنىم ەدى. ول ۇلى­بريتانيا پاتشايىمىنا سەنىم گرامو­تاسىن تاپسىرۋ كەزىندەگى مىنا ءبىر تاعى­لىمدى ءار كەز ۇلگى رەتىندە ايتىپ وتىراتىنى بار. ەجەلدەن قالىپتاسقان، قانشا ءداۋىر الماسسا دا سەنىم گراموتاسىن تاپسىرۋ ءۇشىن سالتانات سارايىنا ەلشىنىڭ كۇيمەمەن بارۋ ءۇردىسى ەش بۇزىلماعان. اتا سالتىنان، ۇلتتىڭ قالىبىنان، ەجەلدەن ورنىققان مەملەكەتتىك داستۇردەن اۋىت­قىماۋ كورىنىسى — كىمدى دە بولسا سۇيىندىرمەي قويمايدى. سەنىم گراموتاسىن تاپسىرۋ راسىمىندە قازاق ەلى ەلشىسىنىڭ دە، زايىبىنىڭ دا اعىلشىن تىلىندە ساۋاتتى سويلەگەنىن اڭعارعان ەليزاۆەتا II اعىنان جارىلىپ، ريزالىعىن ءبىلدىرىپتى. بۇل دا ابىروي ەكەنى ءسوزسىز.

تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ  ۇلىبري­تانياعا ساپارى كەزىندە جوعارى ءبىلىم بەرۋ ءىسى تالقىلانىپ، ەكى ەل باسشىلارى الدىن الا جۇرگىزىلگەن جۇمىستاردىڭ قو­رىتىندىسىنا ساي، قازاق ەلىندە قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىن اشۋعا ۋاعدالاسقان ەدى. كوپ كەشىكپەي بۇل جو­عارى وقۋ ورنى الماتىداعى بۇرىنعى پار­لامەنت ءۇيىنىڭ ەڭسەلى عيماراتىندا 2001 جىلى شاڭىراق كوتەردى. ءوزى ۇيىتقى بولعان يگىلىكتى جۇمىستى ۇيلەس­تىرىپ، دىتتەگەن مەجەگە جەتكىزۋ ءۇشىن تۇڭعىش رەكت­ورلىق قىزمەتكە ءادىل قۇرمان­جان­ ۇلى تاعايىندالدى. 

تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باس­تى باعىتى – ەلدىڭ ەرتەڭى سانالاتىن دارىندى جاستارعا ۋاقىت تالابىنا جاۋاپ بەرەتىن تەحنيكالىق، ناقتىلاي تۇس­سەك، ەنەرگەتيكا، مۇناي-گاز، تاۋ-كەن، حالىق­ارالىق قارجى مەن ەكونوميكا، تاعى باس­قا ماماندىقتاردى اعىلشىن تىلىمەن بىرگە مەڭگەرتۋ ەدى. ونىڭ وڭ ناتيجەسىن وسى كۇندەرى كورىپ-ءبىلىپ وتىرمىز. ۇلكەن ماقسات جولىندا قۇرىلعان ءبىلىم ورداسىنان جيىرما جىل ىشىندە جۇزدەگەن ەمەس، مىڭداعان مامان دايارلانىپ، قازىر وتاندىق وندىرىستە قىزمەت ەتىپ ءجۇر. شىنىندا، بۇل – ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ جەمىسى.

ءادىل قۇرمانجان ۇلى – ءوز حالقىن تا­نىتۋمەن بىرگە، بارعان ەلىنىڭ بۇكىل بولمىسىنا، تاريحىنا زەيىن سالۋدى ماڭىزدى ماقسات دەپ بىلەتىن ازامات.  ما­سەلەن،  «جاڭا دۇنيە» ءھام «امەريكا» ات­تى قۇرلىق تۋرالى نەبىر قايشى پى­كىر­لەرگە دەن قويىپ، اقيقاتتى ايتا ال­عان عالىمداردىڭ تۇجىرىمدارىن تا­را­زىلاپ، مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» تەك تامىرىنا ءۇڭىلىپ قانا قويماي، ولاردىڭ  شىققان جەرىن انىقتاۋعا كۇش سالدى. كولۋمب پەن امەريگو ۆەسپۋچي تۋرالى زەرتتەۋلەردى سۇز­گىدەن وتكىزىپ، تۇيىنىندە «امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» التايلىق تەگى» اتتى ىرگەلى مونوگرافياسىن جاريالادى.  تۇيىنىندە «...ايتىلعانداردى قورىتا كەلە، العاشقى امەريكالىقتاردىڭ ارعى تەگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ولاردىڭ عاسىرلار بويى تۇرعىزىپ كەلگەن قورعاندارىنىڭ سىرى دا ازيامەن، ەۋرازيامەن، ورتا ازيامەن دە تىكەلەي ساباقتاسىپ جاتىر دەگەن باتىل تۇجىرىم جاساۋعا بولادى»، دەيدى. 

«ۇندىستەردىڭ» توتەمدىك نانىم-سە­نىمدەرى، وعان قاتىستى تىيىمدارى تۇر­كى حالىقتارىنا ءتان توتەمدەر مەن تىيىم­دارعا قاتتى ۇقسايتىنىنا ناقتى مىسالدار كەلتىرەدى. «بۇل ماسەلەگە عىلىمنىڭ قاي تۇرعىسىنان كەلسەك تە، امەريكالىق قورعانداردىڭ توركىنىن ەڭ اۋەلى ازيادان ىزدەۋگە باعىت سىلتەيدى. سەبەبى ازيا، ونىڭ ىشىندە التاي – بايىرعى زاماندار­دا امەريكاعا بەرينگيا جەرمويناعى ارقىلى قونىس اۋدارعان العاشقى امە­ريكالىقتاردىڭ («ۇندىستەردىڭ») تاريحي وتانى» دەيدى عالىم. 

ءادىل اعا قازاقستان ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيى­مىنا (ەقىۇ) توراعالىق ەتكەن تۇستا ءوزىن الەمدىك دەڭگەيدەگى قايراتكەر رە­تىندە كورسەتتى. پاراساتتى ازامات، ءبىلىم­دار وقىمىستى ساياسات شەڭبەرىندەگى كۇر­دەلى ماسەلەلەردى شەشۋدە زور بەدەلگە يە بولدى. ءتىل ءبىلۋىنىڭ ارقاسىندا استانا ءسام­ميتىن وتكىزۋ اياسىندا كوپتەگەن مەم­لەكەتتەگى القالى جيىندارعا ىركىل­مەي قاتىسىپ، نەلەر قيىن تۇيىندەردى بۇك­پەسىز تالقىعا ۇسىندى.  ەقىۇ پار­لامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، ەقىۇ-نىڭ ءىس باسىنداعى توراعاسىنىڭ مۇسىلمانداردى كەمسىتۋمەن كۇرەس جونىندەگى جەكە ۋاكىلى رەتىندە نەبىر تارتىستى تالقىلاۋلاردا  ويىن اشىق ايتىپ، قاي جۇرتتىڭ دا مۇددەسى ەسكەرۋسىز قالماي، ءادىل شەشىلۋى كەرەكتىگىن العا تارتىپ وتىردى. «بۇل – ەۋروپا ءتورىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى» دەدى.

كورنەكتى عالىم، ورەسى بيىك ينتەلليگەنت، ۇلتتىق مادەنيەت مايەگىن كوكەيىنە قون­دىرا العان، سابىردى سەرىك ەتىپ، اقىل­دى ايبىن ساناعان  ءادىل اعانىڭ ءسوز قادىرىن بىلگەن قالامگەرلىگى دە ۇلگى بولار­لىق. تورتكۇل دۇنيەگە تانىمال تار­لانداردىڭ ەڭبەكتەرى تۋرالى قازاق تىلىندە مايدان قىل سۋىرعانداي ەتىپ، مولدىرەتىپ ماقالالار جازۋ كەز كەلگەن عالىمنىڭ، نە ساياسات سالاسىندا جۇر­گەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سونىڭ ءبىر دالەلى –  2019 جىلى وقىرمان قولىنا تيگەن «عاسىر عيبراتى» كىتابى. اۆتور­دىڭ ايتۋىنشا، بۇل تانىمدىق ءارى عىلىمي-پۋبليتسيستيكالىق مونو­گرافيا. جاھاندىق اقتاڭداقتار، مۇسىلمان  الە­مى، وعان قاتىستى ون بەسكە تارتا عى­لىمي-ساراپتاما ماقالالار، قازاق زيا­لى­لارى، قالامگەرلەرى تۋرالى، باسقا دا تاقىرىپتاردى قامتىعان دۇنيەلەر وقى­لىمدى. ءبىر دايەككە زەيىن سالساق، اقش-تىڭ مەملەكەتتىك قايراتكەرى گ.كيسسيندجەردىڭ جازعان ەڭبەكتەرىنە («ديپلوماتيا»، «الەمدىك ءتارتىپ»، «قىتاي تۋرالى»، «امەريكاعا سىرتقى ساياسات قاجەت پە؟») تەرەڭدەپ بارىپ، تاعىلىم الار تۇستى، ۇيرەنەر ءۇردىستى قىسقا دا نۇسقا العا تارتادى.  گ. كيسسيند­جەر قىتايدىڭ «سىرتقا قاش­قانداردىڭ سوڭىنان قۋما، ءوز بەتىمەن كەلىپ قوسىلام دەگەندەردىڭ بەتىنەن قاقپا»، دەگەن قا­عي­داسىنىڭ استارىنا ءۇڭىلتتى. قىتاي وركەنيەتى ۇلى ويشىل كونفۋتسيدىڭ في­لوسوفياسى مەن رۋحاني مۇرالارىنان ءنار الىپ وتىرعانىن دا، ىلگەرى باسۋ بارىسىندا دا ونى  ءدايىم باسشىلىققا الاتىنان  ايتىپتى.

ال بريتاندىق كاسىبي جۋرناليست ءارى گەو­ساياساتكەر پول مەيسوننىڭ الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە جارىق كورگەن «پوست­كاپيتاليزم» كىتابىنداعى بايلامدار­دى، كاپيتاليستىك جۇيەنىڭ بىردەن باي­قالا قويمايتىن كەمشىلىكتەرى مەن كو­لەڭ­كەلى كورىنىستەرى، بىردە قۇلدىراپ، ۇنەمى قۇبىلىپ وتىراتىنى تۋرالى ايت­قاندارىن العا تارتادى. ول سول جۇيەدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامزات قا­ۋىم­­داستىعىنىڭ بولمىسى دا وزگەرە بە­رەت­ىنىن اتاپتى. سول سەكىلدى سۇڭعىلا سايا­ساتكەر  تەحنولوگيالاردىڭ ورىستەۋ ديناميكاسى كاسىبي ەڭبەك ادامىنا دەگەن سۇرانىستى قۇلدىراتىپ، جۇمىس پەن بوس ۋاقىتتىڭ شەكاراسىن مۇلدە جويىپ جىبەرگەنىمەن قويماي، جۇمىس پەن ەڭبەكاقىنىڭ بايلانىسىن تىم السىرەتەتىنىن، اقپاراتتاندىرۋ مەن روبوتتاندىرۋ ميلليونداعان جۇمىسشىنى كۇنكورىس كوزىنەن مۇلدە ايىرىپ تاستاۋ قاۋىپىن كۇشەيتكەنىن،  باعانى قالىپ­تاستىرۋ مۇمكىندىگىن مۇلدە ازايتقانىن، بۇگىنگى كاپيتاليستىك قوعامنىڭ داع­دارىس­تان شىعۋ جولى ءالى ايقىندالا قويماعانىن دا اتاپ وتكەن. بولاشاقتا قازاق جۋرناليستەرى اراسىنان دا وسىنداي مىقتى شىعاتىنىنا سەنىم بىلدىرەدى.

اۆتور ءوز كىتابىن قالىڭ وقىرمانعا ارناي وتىرىپ، ساياساتكەرلەر مەن جۋر­ناليستەردىڭ مۇنداي قۇندىلىقتارى تا­عىلىم الۋ ءۇشىن وتانداستارىمىزعا قاجەت ەكەنىن، اسىرەسە شەتەل تىلدەرىن بىلەتىن ازاماتتارىمىز دا قوعام  دامۋىن زەردەلەۋى قاجەتتىگىن العا تارتىپ، اق-قارانى انىق ايتاتىن قازاق ساياسي قايراتكەرلەرىن قالىپتاسۋ كەرەكتىگىن مەڭزەيدى. ال ءوزى تالداعان ماقالا يەلەرى دە كوكتەن تۇسپەگەنىن، بىرتىندەپ جەتىلگەن قايراتكەرلەر ەكەنىن نازارعا سالادى. كۇنى ەرتەڭ گ.كيسسيندجەر، ز.بزەجينسكي، ا.گور، لي كۋان يۋ، تاعى باسقالارداي قاس­قايىپ تۇراتىن قازاق جاستارىنىڭ قالىپتاساتىنىنا اباي ايتقان الدىڭعى تولقىن اعا رەتىندە ءۇمىت ارتادى.

كوركەم ويدى كوركەم تىلمەن كەستەلەۋ­گە قابىلەتتى قالامگەر ءوز «ولقىلىعىن» اۋدارمامەن تولىقتىرعانداي. وعان دەتەكتيۆ جانرىنىڭ اسقان شەبەرى، اعىل­شىن جازۋشىسى اگاتا كريستيدىڭ اڭگى­مەلەرىن تۇپنۇسقادان اۋدارىپ، قازاق جۇر­تىنا جەتكىزۋى دەر ەدىك. بۇل كىتاپ 2003 جىلى وقىرماندار سۇرانىسىنا وراي، «عايىپ بولعان ميلليون» دەگەن اتپەن باسىلدى.

ءيا،  مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، تانىمال تۇركولوگ، رەسەي جانە قازاقستان حالىقارالىق جوعارى مەكتەپ عىلىم اكادەميالارىنىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قالامگەر ءادىل احمەتوۆ اعامىز بۇگىندە ساناۋلى ۇلت زيالىلارىنىڭ قاتارىندا كەلە جاتىر. ونىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى، مونوگرافيالارى، پۋبليتسيستيكاسى ۇلت رۋحانياتىنا قوسىلعان ۇلكەن ولجا دەپ بىلەمىز. ون بەسكە جۋىق كىتاپتىڭ اۆتورى سانالاتىن عالىمنىڭ ەڭبەكتەرى شەت تىلدەرگە اۋدارىلىپ، جوعارى باعالانعان. ءساتىن سالسا، بيىل پروفەسسوردىڭ 600 بەتتىك «تۇركى الەمىنىڭ ىرىم-تىيىمدارى» اتتى مونوگرافياسى، «كولۋمب داۋىرىنەن بۇرىنعى امەريكالىق «ۇندىستەردىڭ» التايلىق تەگى» (تۇرىك تىلىندە) اتتى كىتابى جۇرت قولىنا ءتيۋى ءتيىس. تانىمال تۇلعانىڭ تۇركى كەڭەسى جانىنداعى تۇركى الەمى اقساقالدارى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولۋى دا زاڭدىلىق. ول تۋرالى اكادەميك رىمعالي نۇرعالي: ء«ا.احمەتوۆ – تاعىلىمى ماعى­نالى عالىم»، دەگەن ەكەن. فيلولوگيا عىلىم­دارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور باۋىر­جان ومار ۇلى: «اعىلشىن تىلىندە سوي­لەيتىن قازاقتىڭ قوعامداعى بەينەسى ءادىل احمەتوۆتەي بولۋى كەرەك»، دەيدى. حا­لىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرە­زيدەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتو­رى دارحان قىدىرالى: ء«ادىل احمە­توۆ –­­ الەمدىك اۋقىمعا شىعىپ، ادام­زات­تىق­ عىلىمعا ۇلەس قوسقان ەلىمىزدەگى سا­ناۋ­لى عالىمنىڭ ءبىرى»، دەيدى. الەم مۇسىل­ماندارىنىڭ ماسەلەسىنە مۇ­رىن­دىق بولىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ باتىل­دىعى جاي­لى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىر­گەن قاي­راتكەرى  قۋانىش سۇلتانوۆ اعا­مىز: «اقش-تاعى مۇسىلمانداردى كەم­سىتۋ­مەن بايلانىستى جاي-كۇيدى اتالعان ەلدىڭ كونگرەسى اياسىندا جۇمىس ىستەيتىن ادام قۇقىقتارى جونىندەگى حەلسينكي كوميسسياسى مىنبەرىنەن بايانداعان بولاتىن»، دەپ جازعان ەدى. 

بۇل كۇندە قازاقتا ابايدان اسقان دانا جوق. قىتاي جۇرتى كونفۋتسي مۇراسىمەن، فيلوسوفيالىق وي-تانىم­دارىمەن قان­شاما عاسىردان بەرى ءومىر ءسۇرىپ، دامىپ وتىرسا، ءبىز دە اباي دانا­لىعىن قارۋ ەتسەك، قاپى قالمايمىز. بۇلاي دەۋىمىزگە سەبەپ، وقىمىستى ءادىل اعامىز ءار كەز اباي الەمىنە وي جىبەرىپ، بوي تۇزەيتىن ۋاقىت جەتكەنىن ايتۋداي ايتىپ كەلەدى. سول دارا دانىشپان ون توعىزىنشى سوزىندە: «ادام اتا-انادان تۋعاندا ەستى بولمايدى: ەستىپ، كورىپ، ۇستاپ، تاتىپ ەسكەرسە، دۇنيەدەگى جاقسى-جاماندى تانيدى-داعى، سوندايدان بىلگەنى، كورگەنى كوپ بولعان ادام ءبىلىمدى بولادى. ەستىلەردىڭ ايتقان سوزدەرىن ەسكەرىپ جۇرگەن كىسى ءوزى دە ەستى بولادى»، دەپتى. وسىنى ويىنا ءتۇيىپ، ساناسىنا ءسىڭىرىپ، بيىك دارەجەگە جەتكەن، ءبىر ءوزى ءبىر الەمگە اينالعان ءادىل احمەتوۆ اعامىز بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىعىپ، توق­ساننىڭ شىڭىنا كوز سالىپ وتىر. بۇل – حانتاڭىردەن قانات قاققان قايراتكەرگە   بۇيىر­عان باق.