بىردە ول بالالار وينايتىن سەرۋەن باقتا شار اتۋ سايىسىنان جۇمساق ويىنشىق ۇتىپ الادى. الدەبىر ۋاقىتتا ونىڭ كوزى اقىل-ەسى كەمتار، جاسى سەگىز-توعىزداردىڭ شاماسىنداعى بالاعا تۇسەدى. دەرەۋ قولىنداعى ۇتىپ العان جۇمساق ويىنشىقتى الگى بالاعا ۇستاتا قويادى. بالا «راحمەت!» دەيدى. كەمتار بالانىڭ اكەسى سول جەردە وكسىپ جىلاپ جىبەرەدى. نەگە جىلاعانىن سۇراعاندا:
– «بالامنىڭ وسى جاسقا كەلگەنشە ءتىلى شىقپاعان، ول ەشقاشان سويلەپ كورمەگەن بولاتىن»، دەيدى.

كەيدە ءبىز بازبىرەۋلەردى ويىنشىق ەتە ءجۇرىپ، ءوزىمىز الدەقاشان باسقا بىرەۋلەردىڭ ويىنشىعىنا اينالىپ كەتكەنىمىزدى سەزبەۋىمىز مۇمكىن. سايىپ كەلگەندە ءومىردىڭ ءوزى ۇلكەن ويىنشىق سياقتى. ونىمەن ءبارىمىزدىڭ ويناعىمىز كەلەتىنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. الايدا سول ۇلكەن ويىنشىقپەن ويناي ءجۇرىپ، كەرىسىنشە قاي ۋاقىتتا ونىڭ سەنىمەن ويناپ وتىرعانىن اڭعارماي قالامىز، اڭعارعان كۇننىڭ وزىندە كەش ەكەنىن تۇسىنەمىز. ءبىز قىزىق ويىنعا بەرىلگەنىمىز سونشا، ءتىپتى كوبىنە ءوزىمىزدىڭ ەرەسەك ەكەنىمىزدى تارس ۇمىتىپ، جاس بالا قۇساپ نەبىر ەرسى قىلىقتاردى ىستەۋگە بارمىز.
نەگىزى، ءار ادام – ىشىندە ماڭگى بالا. اقىن ەۆگەني ەۆتۋشەنكونىڭ سەگىز جاسار گەني نيكا تۋربينا جايلى جازعان عالامات جىرى بار. «بالالار – قۇپيا ەرەسەكتەر»، دەيدى ە.ەۆتۋشەنكو. «بۇل سۇراق بالالاردىڭ جانىن ماڭگى قينايدى. بالالار – دەگەنىمىز قۇپيا بىزدەر. ەرەسەكتەر. ءبىز سونشالىقتى ەرەسەكپىز دەۋگە دە كەلمەيدى، سەبەبى ءبىز بالا بولۋعا قاتتى قورقامىز». ولەڭنىڭ وزەگى وسى ماعىنانى بايىتادى. شىنىمەن دە ءبارىمىزدىڭ ىشىمىزدە رەنجۋلى بالالاردىڭ وتىرعانى راس.
جالپى بالا تاقىرىبىنا، ويىنشىق ءپالساپاسىنا تەرەڭدەپ باراتىن بولساق، ادامزات تاريحىنان نەبىر ويىنشىقتاردى كەزدەستىرەتىنىمىز حاق. البەتتە جانى جوق، سەزىم جۇيەسى دامىماعان ويىنشىقتار جايىندا بولسا اڭگىمە باسقا. وكىنىشكە قاراي، وسىناۋ ويسىز، نۇرسىز ويىنشىقتاردىڭ قاتارىنا جانى بار ءتىرى قۋىرشاقتاردىڭ دا قوسىلاتىنى قيىن.
جالپى، ويىنشىقتاردىڭ تاريحىنا ۇڭىلگەن بولساق، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 3 مىڭ جىل بۇرىن ءۇندى وركەنيەتىنە تيەسىلى جادىگەرلەرگە جولىعۋعا بولادى. تاستان، قىشتان، اعاشتان، تەمىردەن، باسقا دا ءتۇرلى ماتەريالدان جاسالعان سول ويىنشىقتاردىڭ قاتارىندا ادام جانىنان جاسالعان دا ويىنشىقتار بار.
* * *
فرانتسۋز رەجيسسەرى فرانسيسا ۆەبەردىڭ «ويىنشىق» كومەدياسىن ءبارىمىز جاقسى ءبىلۋىمىز كەرەك. ويىنشىقتار تۋرالى ويلارعا وسىناۋ كوركەم ءفيلمنىڭ كوپتەن بەرى جەتەلەپ جۇرگەنىن جاسىرمايمىز. 1976 جىلى جارىق كورگەن كومەديانى تولىق كومەديا دەۋگە دە كەلمەس ەدى. سەبەبى، ونىڭ كوتەرىپ وتىرعان وراسان زور اۋىر تاقىرىبى ءتىپتى دە ادام كۇلەتىندەي جەڭىل جانر ەمەس. ادامنىڭ ويىنشىققا اينالۋىنا كۇلۋدىڭ ءوزى قىلمىس. الايدا فرانتسۋزدار بۇل جاعىنان وتە شەبەر. كۇلدىرە وتىرىپ كورەرمەن جانىنا قالاي ەنىپ كەتكەنىن اڭعارماي قالاسىز. «ويىنشىق» كومەدياسى دا ءوز كورەرمەندەرىن وسىلاي ويلاندىرادى. فيلم سيۋجەتىن قىسقاشا بايانداپ وتسەك، فرانسۋا پەررەن ەسىمدى جۇمىسسىز بەيباق الدەبىر بايدىڭ جالعىز ۇلىنا ويىنشىق بولۋىنان باستالاتىن قىسقا عانا سيۋجەتتە نەبىر الەۋمەتتىك ۇلكەن ماسەلەلەر قوزعالادى. جۇمىسسىزدىڭ جۇتاڭ كۇيى ادامداردى نەبىر سىناقتارعا اپارادى. ميلليونەر رامبال-كوشەنىڭ جالعىز ۇلى بىردە ويىنشىقتار دۇكەنىنە كىرىپ، دۇكەننىڭ ىشىندە انشەيىن جۇرگەن پەررەنگە كوزى تۇسە كەتەدى. قاسىنداعى كۇتۋشىلەرىنە پەررەندى دەرەۋ ساتىپ الۋعا بۇيىرادى. نە كەرەك، كونبەسىنە قويماي، پەررەندى ويىنشىقتىڭ قورابىنا توعىتىپ جىبەرەدى. البەتتە، ميلليونەردىڭ ۇلى بولعان سوڭ بەلگىلى، ەركە بالا الگى بەيشارا پەررەنگە ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. پەررەن بولسا بىردەڭە دەۋگە قورقادى، سەبەبى ەندى عانا سول ميلليونەرگە، بالا ەريكتىڭ اكەسىنە جۇمىسقا ورنالاسىپ جاتقان كەدەي پەررەن ويىنشىق بولمايمىن دەۋگە قۋ جوقشىلىعى كەدەرگى بولادى.
اتالعان ءفيلمدى قاراپ وتىرعان كوزىقاراقتى كورەرمەن ونداعى كوپتەگەن ويىنشىقتارعا ءمان بەرمەي وتپەيدى. تۇپتەپ كەلگەندە، ول جەردەگى ويىنشىق جالعىز بەيشارا پەررەن عانا ەمەس، ونى ساتىپ الىپ تۇرعان بالا ەريكتىڭ ءوزى دە باي اكەنىڭ ويىنشىعى دەۋگە بولادى. بالا تاعدىرىن ويىنشىق ەتكەن باي اكەلەر شىنايى ومىردە دە كوپ. نەعۇرلىم قىمبات ويىنشىق اپەرگەن سايىن بالا ساناسىنا ارزان تۇسىنىكتەردى تىقپالايتىن تاياز تيپتەر ادامداردان ويىنشىق جاساۋدى ادەتكە اينالدىرا باستايدى. ميلليونەر كوشە ادام ساتىپ الۋدى بالاسىنا الدەقاشان ءوزى ۇيرەتكەنىن بىلمەيدى. پەررەن نامىسقا بۋلىعىپ، ءبىر كۇنى باي كوشەنىڭ ۇيىنەن ءبىرجولا كەتىپ قالادى. الايدا ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ونىڭ ەسىگىن كوشەنىڭ ءۋازىرى سياقتى بلەناك قاعادى. پەررەنگە قايتۋىن وتىنەدى. سەبەبى، ەريك ميلليونەر كوشەنىڭ اجىراسىپ كەتكەن ايەلىنىڭ بالاسى ەكەنىن ايتادى.
پەررەن سول بەتتە ءزاۋلىم سارايدى قايتا بەتكە الادى. بۇل جولى ول ويىنشىق بولۋعا ەمەس، بالانى، ونىڭ تاعدىرىن، وزدەرىن ويىنشىق ەتىپ ابدەن ۇيرەنگەن بايلار اۋلەتىنىڭ رۋحاني قىلمىستارىن اشكەرەلەۋگە بارادى.
ەڭ كۇردەلى ويىنشىقتىڭ بىرەۋى – ءۋازىر ىسپەتتى بەيشارا بلەناك. باستىعىنىڭ ايتقانىنا كونىپ، ايداۋىنا جۇرە بەرۋدى وزىنە ار سانامايتىنداي دەڭگەيگە تۇسكەن بلەناك سيندرومى ءبىزدىڭ قوعامعا وتە تانىس دەۋىمىزگە بولادى. ءفيلمنىڭ سوڭىندا بلەناكقا باستىعى ميلليونەر كوشە «شەشىن!» دەپ بۇيىرادى. بلەناك ويلانباستان شەشىنە باستايدى. سوندا كوشەنىڭ ايتقانى: «بلەناك، ايتشى، بۇل جەردە كىم قۇبىجىق؟ شەشىن دەپ ءامىر بەرگەن مەن بە، الدە قارسىلاسپاي شەشىنە سالعان سەن بە؟»، دەيدى. شىنىمەن، ويلاندىراتىن وبراز بلەناك بولمىسى.
بلەناكتان بولەك، باي رامبال-كوشە بىردە بالاسىن جەتەكتەپ قاراپايىم وتباسىنىڭ ۇيىنە كىرىپ بارىپ، تاماق ءىشىپ وتىرعان ورتا شارۋاعا ءۇيىڭدى ساتىپ الامىن دەيدى. العاشىندا ساسىپ قالعان وتاعاسى ءۇيىن ساتپايتىنىن ايتادى. الايدا ءۇيدىڭ قۇنىنان الدەقايدا كوپ سومانى ەستىگەن ءۇي يەسى ايەلىمەن سىبىرلاي اقىلداسىپ، ءۇيىن كەشكە دەيىن بوساتىپ بەرەتىنىن ايتادى. مۇنى نە دەۋگە بولادى؟ سانانى تۇرمىس بيلەيتىنى راس. الايدا ءوزىڭ قازىر عانا تاماق ءىشىپ وتىرعان تاپ-تۇيناقتاي ءۇيىڭدى ساتا سالۋ ءۇشىن قانشالىقتى قاتىگەز بولۋىڭ كەرەك؟ بۇل جەردە دە كۇردەلى تيپ كوشە ەمەس، ورتا شارۋا. قوعامنىڭ ورتا ويىنشىقتارىنىڭ ءبىرى وسىنداي كەدەي كەيىپكەرلەر.
پەررەن ەريكپەن ويناي ءجۇرىپ، ونىڭ جانىنا ۇڭىلۋگە تىرىسادى. ەريك، ەركە بالا ءوز ىشىندە وتە جالعىز ەدى. اكە-شەشەسى اجىراسىپ كەتكەن بەيشارا بالا ءومىردى ويىنشىق دەپ قابىلدايدى. ءبارىن ساتىپ الۋعا بولادى دەۋدىڭ ار جاعىندا ەشتەڭەنى دە ساتىپ الا الماۋ جاتادى. بايلىقتى ساتىپ الۋدىڭ ار جاعىندا باقىتتى ساتىپ الا المايتىنىڭ تۇرادى. باي رامبال بالاسىنىڭ وزىنە دەگەن ماحابباتىن اقىرى ساتىپ الا المايدى. سوڭعى ساتتەردە دە بالا ەريك ويىنشىق اكەنى ەمەس، ادام پەررەندى تاڭدايدى. پەررەن ءرولىن سومداعان پەر ريشار ءبارىمىزدىڭ كوز الدىمىزعا بەيكۇنا ويىنشىقتى ەلەستەتەدى. تاپ-تازا، جۇپ-جۇمساق ادام جانى كەيدە شىنىمەن ويىنشىق سياقتى. شىن مانىندە ويىنشىقتار ەشقاشان كىرلەمەيدى، قايتا نەبىر كۇنالار مەن اۋىر قىلمىستارعا بىلعانعان ادام جانى كوپ كىرلەگىش.
جالپى فيلم كوتەرگەن ماسەلەلەردىڭ بەتكى قاباتىن قالقىپ الاتىن بولساق، وندا ءبىز جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، الەۋمەتتىك ءالسىز توپتاردىڭ ءالجۋاز ءحالى، باسشىلىق پەن باسىبايلىقتىڭ شەكاراسىنداعى شەشىمدەر، اقشا مەن ادام اراسىنداعى سالىستىرۋلار ءبىزدى ءبىراز ويعا باتىرادى. ءتىپتى رامبال – كوشەنىڭ ۇيىندەگى ەكىنشى ايەلىنىڭ ءوزى ويىنشىق-ايەل. ەشقانداي ماحابباتسىز، تەك قانا اقشانىڭ كۇشىمەن التىن سارايدا كۇنەلتىپ جاتقان ادام-ويىنشىق.
ال ەندى ءفيلمنىڭ ودان دا تەرەڭ استارىنا ۇڭىلەر بولساق، بۇل پەررەننىڭ ىشىندەگى بالا پەررەن مەن پەررەندى رەنجىتكەن ەرەسەك پەررەن اراسىنداعى قاقتىعىستار كارتيناسى دەۋگە بولادى. شىن مانىندە ەريك پەررەننىڭ ىشىندەگى بالا. رەنجىگەن، ەشتەڭەگە قولى جەتپەگەن، ءومىرىنىڭ ورتاسىنان اسسا دا جۇمىسسىزدىڭ جۇتاڭ كۇيبەڭىمەن كەلە جاتقان پەررەن يدەالى ول – ەريك. بارىنە قاۋقارى جەتكىلىكتى، الام دەگەنىن الادى، سالام دەگەنىن سالادى. ءتىپتى بەيشارا پەررەنىڭ ءوزىن ساتىپ الۋعا الەۋەتى ابدەن جەتەدى. رامبال كوشە دە – بالا. ءبارىن ساتىپ العىسى كەلەتىن، ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداۋىنا جۇرگىزگىسى كەلىپ تۇراتىن بالا كوشەنىڭ ويىنشىقتارى تىم كوپ. بىراق ءبارىبىر وعان نازار جەتىسپەيدى. ەريككە دە نازاردىڭ جەتىسپەيتىندىگى ونىڭ قيقار مىنەزدەرىنەن كورىنەدى.
بۇل وقيعا ارينە، رامبال كوشەنىڭ وتباسىنداعى عانا سيۋجەتتەر. ال ەندى شىنايى ومىردە ويىنشىق وتباسى تۇگىلى، ويىنشىقتارعا تولى مەملەكەتتەردىڭ بار ەكەنىن ويلاساق، ماسەلەنىڭ تىم تەرەڭدە ەكەنىن اعاراسىڭ. اقشالى بايدىڭ امىرىنە قۇرشا جورعالايتىن قۋىرشاقتاردان قايتا ادام جاساۋ جالپى مۇمكىن بە دەپ ويلاناسىڭ؟ تاس ويىنشىقتاردان باستالعان تاريح – ادام جانىنان جاسالعان قۋىرشاقتارمەن اياقتالاتىنى ارينە قورقىنىشتى. دەگەنمەن، پەررەن سياقتى ويىنشىق بولا ءجۇرىپ، ويىنشىقتار ورداسىن اشكەرەلەيتىن تۇلعالار ءار كەزدە باس كوتەرىپ وتىرادى. ءجا، تىم تەرەڭدەي بەرۋدىڭ ءوزى ويىنشىعىن جوعالتقان بالالارعا اۋىر تيەدى. ءبىر سوزبەن ايتساق، بالا ءوز بالالىق شاعىن تەك ويىنمەن وتكىزۋى كەرەك. بالانىڭ ويىنشىقسىز قالۋى – بۇل حاوستىڭ باسى. ءبىز تاپ-تازا بالالاردى ءوزىمىزدىڭ كوڭىل-كۇيىمىزدىڭ ويىنشىعى ەتۋدى توقتاتۋىمىز كەرەك.
قىتايعا بارۋ ءۇشىن ۆيزا بەرۋ مۇمكىندىكتەرى تالقىلاندى
قازاقستان • بۇگىن، 09:41
بۇگىن نۇر-سۇلتان جانە كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ وقۋشىلارى قاشىقتان وقيدى
ءبىلىم • بۇگىن، 09:34
شىمكەنتتىك ۇستاز «دامۋ» قورى ارقىلى وقۋ ورتالىعىن دامىتقان
ءبىلىم • بۇگىن، 09:30
قازاقستاندىقتار ناۋرىز ايىندا قانشا كۇن دەمالادى
قازاقستان • بۇگىن، 09:28
احمەتجان ەسىموۆ ءباا-ءنىڭ ءال-اۋقات قورىنىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەستى
ەكونوميكا • بۇگىن، 09:23
بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسى ءوتتى
ايماقتار • بۇگىن، 09:21
قازاقستان-قىتاي اراسىنداعى كونسۋلدىق كونسۋلتاتسيالاردىڭ 19-شى وتىرىسى ءوتتى
ساياسات • بۇگىن، 09:17
ۇبت تاپسىرۋ ەرەكشەلىكتەرى «اشىق ەسىك» كۇنىندە تالقىلاندى
ءبىلىم • بۇگىن، 09:16
«ورلەۋدە» ينكليۋزيۆتى بىلىمگە ارنالعان كۋرس ۇيىمداستىرىلدى
ءبىلىم • بۇگىن، 09:12
استانا مەن اقمولا وبلىسىنداعى وقۋشىلار قاشىقتان وقيدى
ءبىلىم • بۇگىن، 09:08
قازاقستان • بۇگىن، 08:26
قازاقستان • بۇگىن، 08:15
قوعام • بۇگىن، 08:10
ۇلتتىق كەڭەس ساياسي رەفورمالار الاڭىنا اينالدى
قوعام • بۇگىن، 08:09
قازاقستان • بۇگىن، 08:06
قوعام • بۇگىن، 08:05
قاراپايىم حالىققا ارنالعان ۇسىنىستار ايتىلدى
قوعام • بۇگىن، 08:03
رۋحانيات • كەشە
دەموگرافيالىق ءدۇمپۋ: سەبەپ نە، بولجام قانداي؟
قوعام • كەشە
سينتەتيكالىق ەسىرتكى تاراتقان التى دۇكەننىڭ جولى كەسىلدى
ايماقتار • كەشە
QR-تولەمدەر حقكو-داعى كەزەك سانىن ازايتا ما؟
باعدارلامالار • كەشە
وقيعا • كەشە
جاڭا زەلانديادا قازاقستاننىڭ كونسۋلدىعى اشىلدى
وقيعا • كەشە
كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا ءتۇرى انىقتالدى
الەم • كەشە
قازاقستاننىڭ 8 وبلىسىندا ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • كەشە
قتج جۇمىسشىلارىنىڭ جەمقورلىعى ءۇشىن باسشىلىعى جاۋاپقا تارتىلدى
قازاقستان • كەشە
بىرجولعى زەينەتاقى تولەمى پايدالانىلماسا نە بولادى؟
ەكونوميكا • كەشە
تارازدا تانىمال تۇلەكتەردىڭ كەزدەسۋى ءوتتى
ايماقتار • كەشە
اتىراۋدا جولدا قالعان 63 ادام قۇتقارىلدى
ايماقتار • كەشە
قوستاناي وبلىسىندا 169 جولاۋشى قار قۇرساۋىنان قۇتقارىلدى
ايماقتار • كەشە
فرانتسۋز بيزنەسى الماتىلىقتارمەن ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋعا نيەتتى
قازاقستان • كەشە
الماتىنىڭ ەرىكتىلەرى قارت ادامدارعا قار تازالۋعا كومەكتەستى
ايماقتار • كەشە
اتىراۋدا 477 مىڭ تەڭگەنىڭ مۇلكىن ۇرلاعاندار ۇستالدى
ايماقتار • كەشە
ەلباسى باۋىرجان بايبەكتى قابىلدادى
ەلباسى • كەشە
اقمولادا «ەكاتەرينبۋرگ-الماتى» تاس جولى اشىلدى
ايماقتار • كەشە
باتىس قازاقستاندا جىلۋ جۇيەسى قاتىپ قالدى
ايماقتار • كەشە
قازاقستاندا جاڭا كەن ورنى تابىلدى
ەكونوميكا • كەشە
سپورت • كەشە
پاۆلوداردا ەر ادامدى پويىز باسىپ كەتتى
ايماقتار • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار