«جالعىز قازىق – مىنا جۇرت»

اقىن عافۋ قايىربەكوۆ قاينەكەي تۋعان دۇبىرگە ارناعان ولەڭىندە:

«دۇبىردە بار ەكى شي،

ماڭايىندا جىرا كوپ.

ءبىزدىڭ اۋلەت – ەكى-ءۇش ءۇي

جايلار ەدى جىلدا كەپ.

جالعىز قازىق – مىنا جۇرت

مەن دۇنيەگە تۋعان جەر.

جالعىز تۇتام شۋدا ءجىپ

كىندىگىمدى بۋعان جەر.

تۋعان جەرمەن بايلاعان

كەتپەستەي عىپ كىندىكتەن،

بار ما ەكەن، – دەپ ويلانام

مىقتى نارسە سول جىپتەن!» دەپ تولعانادى.

كىندىك قانى اۋىلدا تامعان جان ءۇشىن التىن بەسىك – اۋىلعا جەتەر جەر جوق. اۋىل – بەرەكە، اۋىل – اعايىن، اۋىل – پارىز-قارىزى جوق ارالاستىق، اۋىل – كورشىگە كەلگەن قوناقتىڭ ءوزىن قولقالاپ قوناققا شاقىرار كەڭپەيىل، اۋىل – ءبىرى وتىن-ءشوپ تۇسىرسە دە، سوعىم سويسا دا ەش شاقىرۋسىز قاۋمالاپ كەلىپ، قاۋقىلداسا جۇرە وپ-وڭاي بىتە قالاتىن كوپ جۇمىس، نە كەرەك كول-كوسىر قازاقى پەيىل.

90-ىنشى جىلدارى ازات ەل ەندى اتالعان شاقتا اۋىلداردىڭ باسىنا زىلدەي اۋىر قيىن­شىلىق ءتۇستى. جۇمىس جوق، جارىق جوق، شارۋاشىلىقتار جەكەشەلەنىپ، بار مال بارتەرگە ءتۇسىپ، قاجەت تاۋار قات بولىپ، ەكى قويىڭ ءبىر كىر سابىننىڭ باعاسىنا كەتىپ، حالىق ابدەن تيتىقتادى. امال جوق، «قوي، ءبۇيتىپ وتىرىپ، قارى قالىڭ التى اي قاھارلى قىسى بار دالادا، ءبىر جارامدى تەحنيكاسى جوق جولسىز اۋىلدا قالۋعا بولماس» دەپ شاماسى كەلگەنى قالاعا، ايتپەسە قالا ماڭىنداعى اۋىلدارعا ۇدەرە كوشتى. اسىرەسە بۇل قيىندىق تورعاي، جەزقازعان سىندى وبلىستارى جابىلىپ قالعان ايماقتاردىڭ تۇرعىندارىنا ءتىپتى اۋىر ءتيدى.

تۋعان جەرىن، التىن بەسىگى – اۋىلىن تاستاپ بوسقان حالىق ءوز كۇندەرىن وزدەرى كوردى. ولاردى «ەەە، بايعۇستار-اي» دەپ اياعان نە ۇكىمەت، نە سول اۋىلدىڭ، اۋداننىڭ بيلىگى بولمادى. جاڭادان قونىستانعان جەرىنە كىرىگىپ كەتۋ دە قيىنعا ءتۇستى. سىرتتان كوشىپ كەلگەن دەپ كەۋدەدەن يتەرسە دە كەكتەنبەدى. كونتەرىلى حالىق شىدادى، قولىن جايعان جوق، قىلمىسقا بارعان جوق، بۇرىنعىسىنان قالعان از-ماز تۇياعىن ءوسىرىپ، بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن كۇي كەشتى. قازىر سول زاماندا كوشىپ كەلگەن جاس بالالاردىڭ ءوزى ءۇيلى بولدى، ولاردىڭ بالالارى دا ۇيلەندى، نەمەرە ءسۇيىپ وتىر. ءسىڭدى، ورنىقتى. بىراق ءبىر كەزدەرى قيماي-قيماي تاستاعان اۋىلدارى جايلى كوپ ويلايدى. ولاردىڭ ءبىرازى بولاشاعى جوق اۋىلداردىڭ تىزىمىنە ەنگەن بولۋى دا مۇمكىن. بالاسى شىعانداعان سوڭ مەكتەبى دە جابىلۋى مۇمكىن، ال مەكتەپ جابىلسا...

سوندا بۇعان كىم كىنالى؟ اۋىلدى تاستاپ كوش­كەن وزدەرى مە، الدە جاعداي تۋعىزباعان، سول كەزدەگى ۇكىمەت تارتقىزعان قيىندىق پا؟ سوڭ­عىسى ءتارىزدى. بىراق سول اۋىلعا كىندىگىنەن بايلانىپ، اۋىل دەسە ەلەڭدەپ تۇرار، قازىر تاتار ءدامىن الىستان تاۋىپ جۇرگەن پەرزەنتى رەتىندە ءوزى نە ىستەي الادى؟ سول كەزدە ءبىر ءۇي بولىپ اۋىلدان كەتسە، قازىر ءبىر وزىنە قاراستى 10 شاقتى شاڭىراق بار ەكەن. قالادا، اۋىلدا تۇراقتى جۇمىسپەن ەمەس، كۇندەلىكتى قولعا تيگەنىمەن، ادام تاسىپ، قاتتى-قايىرىم جۇمىس ىستەپ، بازاردا اربا سۇيرەتىپ جۇرگەن ءبىراز جاس بار. وقىعانىنىڭ ءوزى ماماندىعىمەن جۇمىسقا تۇرۋى قيىن.

ەندى وسى زاماندا، ءبىر كەزدە جۇرتتا قالعان اۋىلىنا ات ارىتىپ الىستان ەمەس، سول كوشكەن ءۇيدىڭ ءار وتباسى قازىرگى ون شاقتى وزىنەن تاراعان ۇرپاعىنان ءبىر-ءبىر شاڭىراقتان اۋىلعا قايتا قوندىرسا قايتەدى؟ ۇكىمەتكە دە الىستان اكەلگەنشە بەرەتىن كومەگىن سول ءوز اۋىلىنا قايتا بارعىسى كەلگەندەرگە بولسە، جەڭىلگە تۇسەر ەدى، ءارى ولار ورنىعىپ، قايتادان كوشسەك دەگەن جەلكوڭىلگە دە بەرىلمەس ەدى عوي. ءبىر رەتتىك جاردەم مەن كوشۋ پ ۇلىن، سوسىن جان باسىنا بەرەر قاراجاتىن ۇستاتسا، باسپانا بولسا، قالا مەن اۋىلداعى جۇمىسسىزدىڭ سانى دا ازايار ەدى.

ونىڭ ۇستىنە قانشا دەگەنمەن ءوز اۋىلىڭ عوي، كوزكورگەندەر دە قاراپ قالماس. قازىر اۋىل تۇرعىندارىندا مال باسى بارشىلىق. ويتكەنى بار تىرشىلىگى، ءىشىپ-جەمى، كيىم-كەشەگى، بالاسىن وقىتۋى – ءبارى سول مالدىڭ ارقاسى بولعاندىقتان، تۋىستىڭ، اۋىلداستىڭ ءبارى مال وسىرەدى. سول مالدان تۋىسىڭ، ءيا اۋىلداسىڭ ەكى-ءۇش جىلعا بىرنەشە قوي-ەشكى، ءبىر سيىر، ءبىر جىلقى بەرىپ، ءتولىن سەن ال، سوسىن بەرگەن مالىمدى قايتارارسىڭ دەسە، سونىڭ تولىمەن دە ءبىراز مالدانۋعا بولادى. ءسۇتىن، مايىن، قۇرت-ىرىمشىگىن ايىرىپ، سودان قالالارعا ساتۋدى ۇيىمداستىرۋدى جولعا قويسا، تۇرمىس تەز-اق تۇزەلىپ كەتەر ەدى. وسىنداي جۇمىستار قولعا الىنسا، ۇكىمەت تە، جەرگىلىكتى بيلىك تە ۇتار ەدى عوي. ءارى ۇكىمەت وزىنەن كەتكەن قاتەلىكتى ءوزى جوندەسە، قانداي عانيبەت!

بۇل – ءبىر ارمان ايتىلعان. مۇنى تەك اۋىلى الىس، الداعى تاعدىرى نەعايبىل، جابىلىپ قالۋدىڭ قاۋپى بار، باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەن اۋىلدان شىققاندار عانا تۇسىنەدى. قاينەكەي تۋعان ەكى-ءۇش ءۇيلى ءدۇبىر تۇگىل، ءبىر كەزدەرى ىرگەلى ەلدىڭ بەسىگىنە اينالعان تورعايدىڭ كوپ اۋىلىنىڭ تاعدىرى بۇگىندە قيىن كۇيدە. ونى ويلايتىن كىم بار؟