بۇل كۇندە قالىڭ قازاق اتاق­­تى بالۋان شارىن شۇلعاۋباي­ ۇلىنىڭ ەسىمىن ەرەكشە قۇرمەتپەن ەسكە الادى. تالاي جەردە قازاق­تىڭ ابىرويىن قورعاعان كۇش اتاسىن كەيىنگى بۋىن وزدەرىنە ۇستاز سانايدى. حالىقتىڭ عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتار ساباقتاستىعى باردا مۇنداي تۇلعالاردىڭ ەسىمى ەل جادىنان وشپەك ەمەس.

ەل ەسىندە ءوزىنىڭ ءور بولمىسىمەن قالعان شارىن بالۋان قورداي جەرىندە تىرلىك كەشكەن. شارشى توپتا قارسىلاس شاق كەلتىرمەگەن شارىن بالۋان ءوزى تۋعان قورداي ءوڭىرىن قالىڭ الاش بالاسىنا تانىتتى. تاريحي دەرەكتەر بويىن­شا، ول كىسىنىڭ بالۋان رەتىندە حا­لىققا تانىلۋىنا كەزىندە وت­كەن وسى ءبىر جيىن سەبەپشى بو­لىپ­تى. اتاقتى نوعايباي شە­شەن­­نىڭ ەكىنشى ايەلى اسەلدىڭ اسى ەل جايلاۋدا وتىرعان شاقتا بە­رىلگەن ەكەن. زامانىندا اسقاق الاتاۋدىڭ باۋرايىن جايلاعان قالىڭ ەل كەرەمەت جيىنعا كۋا بولادى. اسقا كورشىلەس قىرعىز ەلىنىڭ دە جاقسى-جايساڭدارى شاقىرىلادى. ارۋاققا ارنالعان استا ەجەلگى سالت بويىنشا ءتۇرلى ويىن-ساۋىق پەن اقىندار ايتىسى، بايگە مەن بالۋاندار سايىسى ۇيىمداستىرىلادى. ول كەزدە اسقا كەلگەن باي-ماناپتار وزدەرىمەن بىرگە بايگەگە قوساتىن اتىن، اقىن-جىرشىسىن، بالۋا­نىن ەرتە كەلەتىن بولعان ەكەن. وسى ادەتپەن قىرعىزدان شابدەن ماناپ تىستەۋىك دەگەن بالۋانىن اسقا وزىمەن بىرگە ىلەستىرىپ كە­لەدى. سوندا تىستەۋىكتى كورگەن كوپ قا­زاقتاردىڭ وعان قارسىلاس تابا الماي ساسقانى تۋرالى ەل ىشىن­دە كۇنى بۇگىنگە دەيىن ايتى­لادى. شىنىندا دا، تىستەۋىك با­لۋان سول زاماندا قازاق پەن قىر­عىزعا ءارى سايىسكەر، ءارى بالۋان رەتىندە اتى بەلگىلى بولىپ تۇر­عان كىسى ەكەن. ال اسىرەپ بالۋان­نىڭ جاسى موسقال تارتقان شاعى ەكەن، ول سايىسقا تۇسۋدەن باس تار­تادى. سول كەزدە قاسقاراۋ ىشىن­دە دۇيسەباي ءاجى دەگەن بە­دەل­دى اقساقال اسقا جينالعان قا­زاق­­تىڭ جاقسى-جايساڭىن تۇگەل شا­قىرتىپ، قايتكەندە دە ەل ىشىنەن ءبىر بالۋاندى تابۋ كەرەك دەگەن تالاپ قويادى. بويلارىن نامىس كەرنەگەن جىگىتتەر اۋىل-اۋىلدى ارا­لاپ كەتەدى. ابىروي بولعاندا بايگەگە قوسىلعان اتتار كەش كە­لىپ، سونىڭ سەبەبىنەن ەل ازاماتتارى با­لۋاندار سايىسىن ەرتەڭگە قال­دىرىپتى.

ەرتەڭىنە كوپشىلىك بالۋاندار سايىسىن تاماشالاۋعا جينالادى. سوندا ورتاعا ەسىك پەن توردەي تورى اتىن ويقاستاتىپ تىستەۋىك بالۋان اتىپ شىعادى. وزىنە قارسى ەشكىمنىڭ شىعا قوي­ماعانىن بايقاعان تىستەۋىك بىر­دەن «سايىسكەر بالۋانىڭ جوق بولسا، بايگەمدى بەر!» دەپ ايقاي­لايدى. مۇنىڭ ايبىنىنا ما­ساتتانعان قىرعىزدار جاعى قي­قۋلاپ بەرەدى. سول كەزدە ورتاعا ءبىر جاس جىگىت اتىپ شىعادى دەيدى. ونى اۋىلدا قالعان جەرىنەن ات جىبەرتىپ الدىرتىپ، القالى توپ­قا جەتكىزگەنى وسى بولادى. بۇل بالۋان بابا رۋىنىڭ ەلامان اتا­­سىنان شىققان قارۋلى جاس شا­­رىن شۇلعاۋباي ۇلى ەكەن. ءالى دە مۇنداي شارشى توپقا ءتۇسىپ، ىسىلا قويماعان كەزى بولسا كەرەك. بىراق بۇدان ەكى جىل بۇرىن شۋ بويىندا وتكەن ۇلان-اسىر استا بوتباي رۋىنىڭ تۇيەبالۋانىن جەڭگەن 19 جاسار بوزبالا شارىن­دى جينالعان جۇرت بىردەن تانيدى. سول كەزدە بويىندا نامىسى قايناعان جاس باتىردى دۇيسەباي ءاجى نوعايبايدىڭ اجار دەگەن قىرعىز ايەلىنەن تۋعان بالاسى كۇبىردىڭ توقپاق جالدى وراۋىز دەيتىن جاراۋلى اتىنا مىنگىزىپ تۇرىپ:

شاقىردىق ءبىز شارىندى،

قۇداي اشسىن باعىڭدى!

تىستەۋىككە بەت الدىڭ،

بارىڭدى سال، بارىڭدى! –

دەپ باتاسىن بەرەدى. سايىس الا­ڭىندا ەكى بالۋان ۇزاق ۋاقىت الىسادى. اقىرى اتاقتى تىستەۋىك جاس شارىننان جەڭىلەدى. وسى وقيعادان كەيىن جاس شارىننىڭ اتاعى قىرعىز-قازاققا بىردەي جا­­يىلىپ كەتەدى. اس تاراعان سوڭ بابانىڭ بايتۋماسىنان شىققان ىرىسكەلدى دەگەن سىيلى قارياسى قاسىنا بولەمىس، ابىلەز قوجا جانە قودار دەيتىن ءۇش كىسىنى ەر­­تىپ، ارنايى شۇلعاۋبايدىڭ ۇيىنە سوعادى. شۇلعاۋباي دا وسى استا تىستەۋىك پەن شارىننىڭ ارا­سىن­دا بولعان سايىستى كورگەن. شا­رىن­نىڭ تىستەۋىكتى ابدەن سابا­عا­نىن كورگەن اكە بالاسىنىڭ قاتىگەز بولىپ كەتپەۋى ءۇشىن بو­لا­شاقتا مۇنداي سايىستارعا تۇس­پەۋىن قالاعان ەكەن. ايتەۋىر ىرىس­كەلدى قاريا اتالاس تۋىسى شۇلعاۋبايدىڭ ۇيىنە قونا جا­تىپ، شارىننان ەندى قايتىپ سا­يىسقا تۇسپەۋگە ۋادە الىپ، با­تا­سىن بەرىپ اتتانادى. ۇلكەن كىسى­نىڭ باتاسىن بۇزۋ قيىن شارۋا، ونىڭ ۇستىنە ىرىسكەلدى قا­ريا اۋزى دۋالى، ەل ىشىندە سىي­لى كىسى بولسا كەرەك. ءبىراز ۋاقىت وتكەندە دۇيسەباي اجىدەن سالەم الىپ بىرەۋ جەتەدى. ۆەرنىي شا­ھارىندا ءىرى اس وتپەك ەكەن. سول اسقا قوردايدىڭ يگى جاقسىلارى تۇگەل شاقىرىلسا كەرەك. سوعان بالۋان شارىندى دا قوسا الىپ كەتپەك نيەتى بار ەكەن. مۇنى ەس­تىگەن شارىن شابارمانعا بار ءمان-جايدى تۇسىندىرەدى. بۇعان دۇي­سەباي ءاجى قاتتى اشۋلانىپ، شۇل­عاۋبايمەن قوسا، باياعى ءتورت كىسىنى شاقىرتىپ الادى دا «باتا بەرىپ، ەت جەيتىن وزگە سىلتاۋ قۇ­رىپ قالىپ پا ەدى؟! بۇل نە قىل­عاندارىڭ، بالانىڭ باعىن بايلاپ؟! بىلە بىلسەڭدەر، شارىن ەل­دىڭ نامىسى ەمەس پە؟!» دەپ رە­نى­شىن بىلدىرەدى. اقىرى ءبىر مال سوي­دىرىپ، الگىلەرگە شارىن با­لۋانعا قايتادان باتا بەرگىزەدى. اۋزى دۋالى قاريالاردىڭ وڭ باتاسىن العان شارىن بالۋان قايتا تۇلەپ سالا بەرەدى. ۆەرنىيدا بەلدەسكەن بالۋاننىڭ ءبارىن جىعىپ، باس جۇلدەنى يەلەنەدى. سودان داڭقى كوككە ورلەپ، الاتاۋدىڭ باۋرايىن تەل ەمگەن قازاق-قىر­عىزدىڭ ءىرى اس-تويلارىنىڭ دودالارىندا بەلدەسىپ، جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن بالۋان شا­رىن اتانادى. ءتىپتى ەل ىشىندە ونىڭ ەگدە تارتقان شاعىندا دا سايىسقا ءتۇسىپ، قارسىلاستارىن بەت قاراتپاعانى ايتىلادى.

شارىن بالۋاننىڭ ۇلى جو­را­بەك اقساقال ءومىرىنىڭ سوڭىن قور­داي اۋدانى، كەنەن اۋىلىندا وتكىزىپ، 98 جاسىندا دۇنيەدەن قايتقان. ال قىزى اتاقتى تاكەن سالدىڭ نەمەرەسى قاسىمجانعا تۇرمىسقا شىققان ەكەن. سونىمەن قاتار شارىن بالۋاننىڭ كەنجە ۇلى كۇرەڭبەك اقساقال ۇلى وتان سوعىسى جانە ەڭبەك ارداگەرى، ۇلا­عاتتى ۇستاز، شۋ اۋدانى، شوقپار اۋىلىندا 91 جاسىندا دۇنيەدەن وزعان. بالۋاننىڭ ۇرپاقتارى بۇگىندە قورداي اۋدانىندا ءومىر سۇرۋدە. جالپى، شارىن شۇل­عاۋ­باي ۇلىنىڭ ەسىمى ماڭگى ەل ەسىن­دە. شارىن بالۋان جايلى بەلگىلى جازۋشى مارال ىسقاقباي ءوزى قۇراستىرعان «جارىلعامىس» اتتى كىتابىندا كەڭىنەن دەرەكتەر كەلتىرەدى. ەندىگى ماقسات – قور­داي جەرىندە وتكەن ارۋاقتى با­تىرلاردىڭ سوڭعى تۇياعىنداي بول­عان بالۋان شارىننىڭ ەسىمىن جاڭعىرتىپ، حالىقتىڭ جادىندا ساقتاۋ. ءتىپتى شارىن بالۋاننىڭ اتىن ءبىر سپورت كەشەنىنە بەرسە دە جاراسادى. ماسەلەن، قور­داي جەرىندە قاراساي جانە وتە­گەن باتىردىڭ، كەبەكباي مەن نو­عاي­باي شەشەندەردىڭ، سال-سەرى­لەر­دىڭ سوڭى كەنەن اقىنعا ار­نال­عان اس-تويلار ءوتىپ، ەڭسەلى ەس­كەرتكىشتەرى بوي تۇزەدى. وسى سياق­تى، بولاشاقتا شارىن شۇل­عاۋباي ۇلىنىڭ ەسىمىن دە ەل ەسىندە ماڭگى قالدىرۋ ماقساتىندا باس­تامالار كوتەرىلىپ، جۇمىستار قول­­عا الىنسا، بۇل دا ۇرپاقتىڭ با­­با­لار الدىنداعى پارىزىنىڭ وتەل­­گەندىگى بولار ەدى...

جامبىل وبلىسى