ءتىل جايلى، ونىڭ ىشىندە ازات ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، تەرمينى تۋرالى ايتقالى وتىز جىلدان استى. جىلت ەتكەن ساۋلە جوق دەۋگە بولمايدى. تاۋبە، دەيتىن تۇس بارشىلىق. بۇرىن انا ءتىلىن بىلمەيتىن كەيبىر باۋىرلارىمىز بيىك قىزمەتكە قولى جەتىپ، شەنەۋنىك بولعان سوڭ ءتىلى بىلدىرلاپ، ارتىنان تۇزەلىپ كەتىپ جاتىر.

ۇلت ءتىلىن جەتىك بىلەتىندەر بۇل كۇندە سيرەپ بارا جاتقانداي. ءتىل قازىناسى قانىندا تازا ساقتالعان، كەۋدەسى كۇي شەرتىپ، تىلىنەن بال تامعان ۇلكەندەر كەمىپ بارادى. مۇنى بۇكپەي ايتۋعا ءتيىستىمىز. وعان كەلتىرەر دالەلىمىز، تەلەديدار مەن راديونى تىڭداپ، كەيبىر باسىلىمداردى وقىپ وتىرعاندا كوزىڭ جەتەدى. ويى جۇتاڭ، ءتىلى وراشولاقتار يمەنبەي شىعا كەلەدى. وندايلار تەز تارايتىن اقپارات قۇرالدارىن «جاۋلاپ» الدى دەسە دە بولادى.قازىر ماقتانگەرلىك مىنبەرىنە اينالعان «كوك ساندىق» – نە بولسا سوعان كۇلە سالاتىن ارتىستەردىڭ ەنشىسىندە كەتتى. ءسوز مايەگىن تۇسىنەتىن جۋرناليستەر كوبىنە قاعابەرىستە قالدى. مۇنداي جاعداي ءتىل تىرلىگىنە كەرى اسەر ەتپەيدى دەپ كىم ايتا الادى؟ اركىم ءوز ىسىمەن نەگە اينالىسپايدى؟ وسىنداي جۇيەسىزدىكتەر جۇيكەنى جۇندەي تۇتەتىنى دە اقيقات.
وسىنداي ماسەلەلەردى تالقىلاعان بىرنەشە باسقوسۋلار بولدى.ونى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ تاپسىرماسىمەن ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى ء«تىل-قازىنا» ۇلتتىق ورتالىعى ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. جاڭا الىپپەگە كوشۋ بارىسىندا سالالالىق تەرميندەردى قالاي يگەرۋ كەرەك دەگەن ماسەلە بويىنشا وتكەن جيىندا تەرمين ءىسىن ا.بايتۇرسىن ۇلى ۇلگىسىندە جۇيەلەۋ قاجەتتىگى العا تارتىلىپ، قانداي تەرميندەردى الامىز، ونىڭ قايسىسىن اۋدارۋعا بولادى، قايسىسىن تۇپنۇسقادا ساقتاۋ، وزگە دە ۇلت ىستەرىن رەتكە كەلتىر – جاڭا الىپبيگە كوشۋ كەزىندە اسا قاجەت ەكەنى تىلگە تيەك ەتتى. بۇل ەرتەڭگى جاس ۇرپاقتى اداستىرمايدى. ەڭ باستىسى، سول ۇرپاققا قاجەت وقۋ قۇرالدارىنداعى تەرميندەردى ءبىر ىزدىلەندىرۋدى مۇلتىكسىز ورىنداۋىمىز كەرەك.
اقيقاتىنا كەلسەك، قازىرگى وقۋلىقتارداعى تەرميندەر ءارتۇرلى. ءار اۆتور كوبىندە ءوز بىلگەنىن جازادى. بۇل ءبىرىنشى سىنىپتىڭ بەت اشار وقۋلىعى «ساۋات اشۋ» پانىنەن باستاپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيتىن ستۋدەنتتەرگە ارنالعان كىتاپتاردا دا جالعاسىپ جاتقانىن كىم جوقققا شىعارا الادى؟ مۇنىڭ زالالىن وقۋشى مەن ستۋدەنت تارتۋدا. ەندەشە،جاڭا الىپبيگە ءوتۋ بارىسىندا الدىمەن وقۋلىق جازۋ ءىسىن جۇيەگە ءتۇسىرۋ كەرەك سەكىلدى. ونسىز ۇرپاق الدىنداعى قارىز بەن پارىزدى وتەۋ بىلاي تۇرسىن، ءوزارا پىكىر تالاستىرىپ ءجۇرىپ، ولاردى ەرتەڭ دە ءدال قازىرگىدەي ەكىۇشتى جاعدايعا قالدىرارىمىز انىق.
القالى جيىنداردا عالىمدار بۇل تۋرالى وي بولىسە كەلىپ، كەرىسە بەرمەي كەلىسە وتىرىپ، باستاۋىش سىنىپتان باستاپ، ورتا، كاسىپتىك، جوعارى وقۋ ورىندارىنا، وزگە دە سالالارعا كەرەك لاتىن الىپبيىندە جازىلاتىن وقۋلىقتارداعى تەرميندى ءبىر ىزگە ءتۇسىرۋدى اتادى. سول سەكىلدى، سالالىق تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر ازىرلەۋدى دە العا تارتتى. مۇنداي قادام ەرتەڭ ورىن الىپ قالۋى مۇمكىن، جۇيەسىزدىكتەن، اركىم بىلگەنىن ۇسىناتىن سۇرەڭسىزدىكتەن، اۆتور بولۋعا تالپىنۋدان قۇتقاراتىن،«جازۋ تۇزەتۋ بىرىمىزگە ەمەس، بارىمىزگە كەرەك نارسە عوي... «اققۋ،شورتان،شايان» ۇشەۋىنە ۇقسامايىق!» (ا.بايتۇرسىن ۇلى) دەگىزەتىن ورىندى باستاما دەپ بىلەمىز. سول سەكىلدى كىرمە تەرميندەر جايى دا قوزعالىپ، ءالى كۇنگە دەيىن ەسكى سارىننان ارىلماي فانتاس – دەپ جازۋدىڭ ورنىنا ورىس ۇلگىسىمەن ارتىق بولسا دا «ت» ءارپىن قوساتىنىمىز ايتىلىپ، «جۋرناليست، تۋريست» سوزدەرى دايەككە كەلتىرىلدى.
مىسالى، پروفەسسور شەرۋباي قۇرمانباي ۇلى، زاڭ ماتىندەرىندەگى تەرمين قولدانىسى جايلى ءوز بايلامىن ايتقاندا،زاڭ تەرميندەرى ءار ازاماتقا تۇسىنىكتى دە انىق، ايقىن بولۋى ءتيىس، دەپ زاڭ ماتىندەرىنىڭ ءستيلى مەن سويلەم قۇرىلىسى ءمىنسىز بولۋىمەن قاتار، بىرىزدىلىكتى ساقتاۋ شارت ەكەنىن العا تارتتى. ول سول سەكىلدى، كەي تەرميندەردىڭ ءار زاڭدا ءار ءتۇرلى بەرىلەتىنىنە قىنجىلىس تانىتىپ، وعان «اينالاداعى ورتا»، «قورشاعان ورتا»، «دەرەكقور، دەرەكتەر بازاسى»، «جالعىز تەرەزە» قاعيداسى، ء«بىر تەرەزە» قاعيداتى «ورنىنان ءتۇسۋ»، «وتستاۆكاعا شىعۋ»، «ايماق ارالىق، وڭىرارالىق»، ء«وتىنىشحات، قول-حات»، «سەنىمگەرلىك باسقارۋ، سەنىمدى باسقارۋ»، «سىنىپتاما، سىنىپتاۋ، جىكتەمە» – وسىلاي ءارتۇرلى بولىپ جالعاسىپ كەتە بەرەتىنىن ايتىپ، ءتىپتى تەرمينكوم بەكىتكەن تەرميندەردىڭ زاڭناماداعى قولدانىستا ساقتالمايتىنىن مىسال كەلتىرىپ، «الىپ تاستاۋ» تەرمينى «الىپ قويۋ»، ال «قىزمەتتىك جازبا» «قىزمەتتىك جازباحات» بولىپ جۇرگەنىن، سول سەكىلدى، زاڭناما قۇجاتتارىندا سوزدەردىڭ ءبىر ىزدىلىگى ساقتالمايتىنىن، جارىستىرا قولدانۋ بارىن، وعان «وزگەرىس ەنگىزۋ، وزگەرتۋ ەنگىزۋ» «حاقىلى، قۇقىلى»، «جاۋاپكەرشىلىك، جاۋاپتىلىق»، دەپ ءار الۋان جازىلىپ جۇرگەنىن، بۇل از دەسەڭىز سوزدىكتەر دە دە ءبىر ىزدىلىكتىڭ بولمايتىنىنا دا مىسالدار كەلتىردى. ماسەلەن، «زاڭ تەرميندەرىنىڭ سوزدىگىندە» «زارۋلىك» دەگەن ءسوز «زاڭنامادا ءجيى قولدانىلاتىن سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرى» سوزدىگىندە «تاپشىلىق»، ال «قارجى-بانك تەرميندەرىنىڭ سوزدىگىندە» «كەمىستىك، جەتىسپەۋشىلىك» بولىپ جۇرگەنىن العا تارتادى. زاڭ تەرميندەرىنىڭ ءبىر ىزگە تۇسپەي، ءبىر ۇعىمدى ءار ءتۇرلى اتاۋ جۇرتتى شاتاستىرماي قويمايدى.
زاڭگەر ەرنۇر ءۋالي زاڭ تەرميندەرىن جەتىلدىرۋ، قازاق تىلىندەگى زاڭ لينگۆيستيكاسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ جايىن قوزعاپ، جەتىستىكتەردى دە ايتا كەلىپ، قوردالانعان ماسەلەلەردى نازاردان شىعارمادى. ول ەڭ الدىمەن تەرميندەردى بىرىزدىلەندىرۋ كەرەكتىگىن، سول سەكىلدى سينونيم سوزدەردى رەتتەۋدى باسا ايتتى. مىسالى، ەڭ ءجيى قولداناتىن «دوۆود» تەرمينى نورماتيۆتىك اكتىلەردە «دالەل»دەپ قولدانىلسا، حات الماسۋدا ء«ۋاج» دەلىنەتىنىن، «اۋرە سارساڭعا سالۋ» دا «سارساڭعا سالۋ، سوزبۇيداعا سالۋ، سوزبالاڭعا سالۋ» جانە «بەسپريستراستنوست» تەرمينى بىردە «بەيتاراپتىلىق، الالاماۋشىلىق» بولىپ جازىلاتىنىن ەسكە سالدى. «وتۆەتستۆەننوست» دەگەن ءسوز قىلمىستىق كودەكستە «جاۋاپتىلىق»، ازاماتتىق كودەكستە «جاۋاپكەرشىلىك»، ال اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستە ءتىپتى ەكى ءتۇرلى «جاۋاپتىلىق، جاۋاپكەرشىلىك» دەپ اۋدارىلعانىن اتاپ، بەكىتىلگەن تەرميندەردىڭ وزىندە قاراما قايشىلىقتىڭ بار ەكەنىنە دايەكتەر كەلتىردى. بۇل اراداعى ەڭ باستى نارسە، زاڭ تەرميندەرىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىن شىعارسا دەگەن تالقىعا ۇسىندى.
بەلگىلى جۋرناليست ءداۋىتالى وماش ۇلى ۇلتتىق زاڭناما تەرمينولوگياسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەرگە كەلگەندە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر جوبالارىن قازاق تىلىندە ازىرلەۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ، كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ۇلتتىق تەرمينولوگيامىز ينتەرناتسيوناليستىك پرينتسيپكە سۇيەنىپ، ءسوزدىڭ ءتۇبىرى ساقتالىپ، جالعاۋى ورىسشاعا بەيىمدەلگەنىنەن مىسالدار كەلتىردى. قانداي تەرميندى الۋ كەرەك دەگەن ماسەلەگە وي جۇگىرتكەندە،ول وزگە ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن تىلگە تيەك ەتتى. مىسالى «پارتيا»دەگەن ءسوزدى ورىستار فرانتسۋزدان العانىن، فرانتسۋزدارعا لاتىننان كەلگەنىن ايتىپ، ورىستار تىلدىك قورىنىڭ وتىز پايىزى لاتىننان كەلگەنىن،ولار ءتىل زاڭدىلىعىن ساقتاي وتىرىپ، وزدەرىنە كىرىكتىرىپ جىبەرگەنىنە دايەكتەر كەلتىردى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، ولاردان ۇيرەنەرىمىز بارشىلىق
جالپى، تەرمين ماسەلەسىن تۇزەۋ ءىسىن ءسوز ەتكەندە، ۇلتتىق ۇعىم ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرۋى ءتيىس. سوندا عانا تىلىمىزدەگى الا-قۇلالىق جويىلىپ، تەرميندەرىمىز ءبىر قالىپقا تۇسەرى ءسوزسىز. بۇل ءىس جاڭا الىپبيگە كوشۋ كەزىندە تياناقتالماسا، سوڭى بۇگىنگىدەي ءار الۋان پىكىرلەرگە ۇلاسىپ، كەيىنگى تولقىنعا اۋىر تيەرى ءشۇباسىز. سوندىقتان دا «وقۋعا بالالار دىبىس ۇيرەنەمىز دەپ كەلمەيدى، وقۋ، جازۋ ۇيرەنەمىز دەپ كەلەدى. مۇنى ءتۇسىنىپ، ءبىلىپ ىستەسە،بۇل ۇيرەتۋدىڭ اۋىرلىعىن كوپ جەڭىلدەتەدى»، دەپ احمەت بايتۇرسىن ۇلى ايتقانداي، ءار ءىسىمىز كەلەر ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ۇلت رۋحىنىڭ ساۋلەسىن ءتۇسىرىپ تۇرسا، ۇلتىمىز ۇتىلمايدى، ۇرپاق شاتاسپايدى، وزىمىزگە جۇكتەلگەن جۇكتى دەر كەزىندە اتقارعاندىق بولار ەدى-اۋ!.
ستەپنوگورسكتە ءيىسشىل يت ۇيگە جاسىرىلعان ەسىرتكىنى تاپتى
ايماقتار • بۇگىن، 12:50
پاۆلودار وبلىسىندا ۋلانعان التىنشى ادام قايتىس بولدى
وقيعا • بۇگىن، 12:10
2،5 ملن-عا جۋىق قازاقستاندىق تەگىن ءدارى-دارمەك الادى
مەديتسينا • بۇگىن، 11:47
«رەال مادريد» چەمپيوندار ليگاسىنىڭ جەڭىمپازى اتاندى
فۋتبول • بۇگىن، 11:15
وتكەن تاۋلىكتە 8 ادام كۆي جۇقتىردى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 10:35
الەمنىڭ 33 ەلىندە بالالارعا جەدەل جۇعاتىن بەلگىسىز گەپاتيت انىقتالدى
الەم • بۇگىن، 10:20
2025 جىلعا دەيىن «وتباسىنىڭ تسيفرلىق كارتاسى» قولدانىسقا ەنەدى
قوعام • بۇگىن، 09:50
قازاقستاندىق 3 تاەكۆوندوشى پارا ازيا ويىندارىنا جولداما الدى
سپورت • بۇگىن، 09:22
ەلوردادا ءۇشىنشى سورعى-سۇزگى ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى
ەلوردا • بۇگىن، 09:09
باكۋدە بىرنەشە كىتاپتىڭ تانىستىرۋ ءراسىمى ءوتتى
الەم • كەشە
پاۆلوداردا 7 ادام بەلگىسىز زاتتان ۋلانىپ قالدى
ايماقتار • كەشە
اقمولا وبلىسىندا 47 جاستاعى ناۋقاس ەر ادام ىزدەستىرىلۋدە
ايماقتار • كەشە
مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى ماراپاتتالدى
ونەر • كەشە
سەناتور ءالي بەكتاەۆ ستۋدەنتتەرمەن كەزدەستى
ايماقتار • كەشە
ەندى ددۇ تەك «وميكرون» مەن «دەلتا» شتاممدارىن باقىلاۋدا ۇستايدى
كوروناۆيرۋس • كەشە
بيىل مەكتەپ مەديتسيناسىنا 26،1 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان
ءبىلىم • كەشە
ورالدا پويىز ەر ادامدى قاعىپ كەتتى
وقيعا • كەشە
الماتىدا مەترونىڭ جاڭا ستانتسيالارى اشىلادى
ايماقتار • كەشە
قىزىلوردادا بۋ-گاز قوندىرعىسى سالىنادى
ايماقتار • كەشە
كاسپي تەڭىزى بويىنشا جوعارى دەڭگەيدەگى جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسى ءوتتى
قازاقستان • كەشە
رەفەرەندۋم - جاڭا قازاقستاندى قۇرۋ جونىندەگى باعىتىمىزدى نىعايتادى
پارلامەنت • كەشە
«بۋراباي» ۇلتتىق پاركىندە 14 ءورت اۋىزدىقتالدى
وقيعا • كەشە
قازاقستاندا 150-گە جۋىق ناۋقاس كوروناۆيرۋستان ەمدەلىپ جاتىر
كوروناۆيرۋس • كەشە
قازاقستاندا قانشا ادام ۆاكتسينا الدى
كوروناۆيرۋس • كەشە
«اقورداداعى» ەرەكشە ەسكەرتكىشتەر تۋرالى مالىمەت ۇسىنىلدى
قازاقستان • كەشە
فۋتبولدان UEFA چەمپيوندار ليگاسىنىڭ فينالى وتەدى
فۋتبول • كەشە
مايمىلشەشەك ەۋروپانىڭ تاعى ءبىر ەلىندە انىقتالدى
الەم • كەشە
تارازدا زاماناۋي وقۋشىلار سارايى اشىلدى
ايماقتار • كەشە
وتكەن تاۋلىكتە كوروناۆيرۋس 9 ادامنان انىقتالدى
كوروناۆيرۋس • كەشە
كاسپي جاعالاۋىندا تاعى ءبىر يتبالىقتىڭ ولەكسەسى تابىلدى
ەكولوگيا • كەشە
الماتىدا كىتاپ جارمەڭكەسى وتەدى
ايماقتار • كەشە
سەنبىگە ارنالعان اۋا رايى بولجامى
اۋا رايى • كەشە
قازاقستان قۇراماسى گرۋزيادا وتەتىن «Grand Slam» تۋرنيرىنە قاتىسادى
سپورت • 27 مامىر، 2022
بيىل ەسىرتكىگە قاتىسى بار 1 400 قۇقىق بۇزۋشى ۇستالدى
قوعام • 27 مامىر، 2022
ۇقساس جاڭالىقتار