ورالداعى ورالىمسىزدىق

تۇرمىستىق قالدىق، قوقىس ماسەلەسى – سوڭعى عا­سىردا كۇللى ادامزاتتىڭ باسىن اۋىرتقان كۇردەلى تاقىرىپ بولدى. بىراق ءىلىم-عىلىمى جانە ساياسي ساناسى العا كەتكەن ءبىراز مەملەكەت بۇل ماسەلەنى وڭىمەن شە­شىپ، قال­­دىقتى كادەگە جارا­تۋدا ادام قىزى­عارلىق ناتي­جەلەرگە جەتۋدە. سول دايىن ۇلگىنى قولدانىپ-اق ەلى­مىز ەكولوگياسىن دۇرىس­تاپ، ەكو­نوميكاسىن دامى­تار ەدى. الاي­دا بۇعان سول باياعى جەڭ ۇشىنان جال­عاسقان جەمقورلىق، ەكو­لو­گيالىق مادەنيەتىمىزدىڭ تو­مەن­دىگى، جۇمىستى دۇرىس ۇيىم­داس­تىرا الماۋ كەدەرگى بولۋدا...  

ورال قالاسىنىڭ تۇر­مىس­تىق قاتتى قالدىقتاردى جيناۋعا ارنالعان پوليگونى 1975 جىلى اشى­لىپتى. ءاۋ باس­تا 25 جىلعا جوس­پارلانعان پوليگون بۇگىندە ابدەن تولعان. قۇجات بويىنشا پاي­دا­لانىلۋى تاعى دا 25 جىلعا ۇزار­تىلعانىمەن، بۇل پوليگون بار­لىق مۇمكىندىگىن تاۋىسقانى انىق. 

«قالا اۋماعى جەدەل ۇل­كەيىپ، تۇرعىن­دار سانى تەز كوبەي­گەن­دىكتەن، تۇر­مىس­تىق قالدىق كولەمى دە ەسەلەپ ارتتى. سوندىقتان قا­زىرگى پوليگون بۇل قوقىستى قابىلداپ، زاماناۋي تالاپقا ساي زالالسىزداندىرا الماي وتىر. وسىنىڭ سالدارىنان قوقىس ءجيى ورتەنىپ، ەكولوگيالىق احۋالعا دا تەرىس اسەر ەتۋدە» دەلىنگەن 2019 جىلدىڭ قورىتىندى ەسەبىندە.

بۇل راس. بىلتىر جىل بويى پولي­گونعا ىرگەلەس جات­قان كەڭ دالا، سارىتاۋ، كوك­تەم شاعىن ­اۋداندارى، جال­پى تۇر­عىندار سانى 50 مىڭنان اساتىن زاچا­­گانسك كەنتى جاز بويى كوك تۇ­تىنگە تۇن­شىعىپ شىقتى. نا­رازى بولعان تۇر­عىندار كوشەگە شىعىپ، اكىمدى جاۋاپ­قا شاقىرعان كەزى دە بولدى. ارينە ءورتتىڭ شى­عۋىنا ونداعان جىلدار بويى جينالعان قوقىستىڭ وزدىگىنەن قىزىپ، جانۋى سەبەپ دەلىنەدى. بىراق پوليگون قوجايىندارى مەن سول قوقىس پوليگوندارىنان مەتالل قالدىعىن ت.ب. ىزدەيتىن قاڭعىباستار ءۇشىن بۇل ءورتتىڭ پايداسى دا از ەمەس: قوقىس ازايادى، ورىن بوسايدى...

ورال قالالىق قوقىس پوليگونى 2017 جىلدان بەرى «ICM Recycling» كوم­پانياسىنىڭ قۇزىرىندا. پولي­گوندى 10 جىلعا سەنىمدى باسقارۋعا العان كومپانيا ءاۋ باستا قالدىقتى قايتا وڭدەپ، ءتىپتى پوليگوندا جينالعان قوقىستى بيوگازعا اينالدىرىپ، ەلەكتر قۋاتىن الاتىن سۋپەر جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا ءتيىس ەدى. وسى تاقىرىپقا 18 اي بۇرىن جازعان ماقالامىزدا قات­تى قالدىق وڭدەلە باستاعانىن دا سۇيىنشىلەگەنبىز. الايدا «قوقىستان الىنعان قۋاتتى» پايدالاناتىن كۇن ءالى الىس سياقتى. جاقىندا عانا «Creen Service Company» كومپانياسى قو­قىستى سۇرىپتاۋمەن اينالىساتىن 75 ادامدى قىزمەتكە الاتىنىن ايتىپ، وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى امانجول الپىسباەۆ الەۋمەتتىك جەلىدە حابارلاندىرۋ جاريالادى. ال قالدىقتى قايتا وڭدەۋ ىسىندە الەم بويىنشا الدىڭعى قاتارلى فين تەحنولوگياسىن قازاقستانعا شاقىرىپ، 2016 جىلدان بەرى فينليانديالىق «ICM Recycling Creen Service Company» كومپانياسىمەن كەلىسسوز جاساپ جۇرگەن «Finnish Business Hub» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى مۇحتار مانكەەۆ بۇگىندە وبلىس اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى. وسىنداي جوعارى دەڭگەيدە قولداۋ كورسەتىلىپ وتىرعانىمەن، وڭىردە نەگە قوقىس ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي كەلەدى؟ 

جارىلۋىن كۇتىپ جاتقانداي...

ورال قالاسىنداعى قوقىس ماسە­لەسىن زەرتتەپ ءجۇرىپ كوپ جۇرت بىلە بەرمەيتىن، بىراق سالدارى بولجاپ بولمايتىن ەكولوگيالىق اپاتقا اپارۋى مۇمكىن تاعى ءبىر جايتكە كۋا بولدىق. بۇل – بۇرىنعى ورال قالالىق ۋلى قالدىقتار پوليگونى.

جوعارىدا ءسوز بولعان قالالىق قو­قىس پوليگونىمەن جاپسارلاس جات­قان بۇل اۋماق «قاۋىپتىلىگى ءى، ءىى، ءىىى سىنىپتى وندىرىستىك ۋلى قالدىقتاردى ساقتاۋعا ارنالعان پوليگون» رەتىندە 2002 جىلى جوبالانعان ەكەن. جالپى اۋماعى 19،5 گەكتارلىق بۇل پوليگوندا مۇناي قالدىقتارىن، بۇرعىلاۋ كەزىندە پايدالانعان ۋلى زاتتار قو­سىن­دىسىن، سىناپ لامپالارىن ت.ب. ۋلى قالدىقتاردى ۋاقىتشا ساقتايتىن، زالالسىزداندىراتىن، جوياتىن ارنايى ورىندار، اكىمشىلىك-شارۋاشىلىق قۇرىلىستار، اۆتوگاراج، ورتسوندىرگىش رەزەرۆۋارلار، ت.ب. قۇرىلىمدارى بار ۇلكەن كەشەن تۇرۋى ءتيىس ەكەن.

بۇل پوليگون 2009-2011 جىلدار ارالىعىندا «West Ecology project» جشس-نىڭ باسقارۋىندا بولعان. قۇجاتتارعا قاراعاندا وسى كەزەڭدە بۇل پوليگونعا 2 مىڭ تونناداي مۇناي قالدىقتارى اكەلىنگەن. ارنايى بەتى اشىق رەزەرۆۋارلارعا قۇيىلعان وسى قالدىق ءالى كۇنگە دەيىن جاتىر.

2011-2014 جىلدارى بۇل نىسان قاراۋسىز قالىپ، ابدەن تونالعان. 2014-2018 جىلدار ارالىعىندا «باتىسەكوورتالىعى» جشس-نىڭ سەنىم­دى باسقارۋىندا بولعان.

– كەزىندە مەملەكەتتىڭ 260 ملن تەڭگە قاراجاتىنا سالىنعان بۇل پوليگوندى 2014 جىلى ءبىز باسقارۋعا العان كەزدەگى احۋال وتە قيىن ەدى. از ۋاقىتتا تارتىپكە كەلتىرىپ، كۇزەت قويىپ، باقى­لاۋ ورناتتىق. ويتكەنى مۇندا جاتقان 2 مىڭ تونناعا جۋىق مۇناي قالدىعى – وتە قاۋىپتى. قۇداي بەتىن ارى قىلسىن، بۇعان وت ءتيىپ، ورتەنەتىن بولسا، بىزدە مۇنى سوندىرەتىن تەحنولوگيا جوق، – دەيدى ورالدىق كاسىپكەر داۋرەنبەك ساحىم.

ول ءوزى دە كوپ جىلدان بەرى تۇر­مىستىق قاتتى قالدىقتاردى جيناۋ، وڭدەۋ ىسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن مامان ەكەن. «قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ كەشەنى» بولىپ اتاۋى وزگەرگەن پوليگون 2018 جىلى قايتادان يەسىز قالدى. «باتىسەكوورتالىعى» جشس-مەن اراداعى كەلىسىمشارتتى ۇزگەن ورال قالالىق اكىمدىگى پوليگوننىڭ ودان ارعى تاعدىرىن ءبىر قۇدايعا تاپسىرعانداي.

ارنايى بارىپ، ارالاپ كوردىك، يەسىز، اشىق-شاشىق، اقىرزاماننىڭ الدىنداعى الاساپىراندى كوز الدىڭا ەلەستەتەتىن كورىنىس. عيماراتتاردىڭ ءبارى تونالعان، ەسىك-تەرەزەسى جوق. توناۋشىلار، اسىرەسە ساتىپ پايداعا اسىراتىن مەتالل ىزدەگەن سياقتى، اۆتوكولىك گاراجدارىنىڭ الىپ تە­مىر قاقپالارىنان باستاپ، جەردەگى قۇدىق قاقپاعى مەن تەمىر ەرنەۋىن دە قالدىرماعان. كەزىندە مەملەكەتتىڭ قىرۋار قارجىسىنا سالىنعان، ءتيىستى ماقساتىنا پايدالانىلماعاندىقتان تالان-تاراجعا تۇسكەن نىسانعا ءتيىستى تەكسەرۋشى ورگاندار نازار اۋدارسا دەيمىز.

جاڭا پوليگون كەرەك

1975 جىلى سالىنعان ورال تۇر­مىس­تىق قاتتى قالدىقتار پوليگونى ءوز رەسۋرسىن تولىق جۇمسادى دەدىك. ەندى بۇل ما­سە­لەنىڭ شەشىمى – قالدىقتاردى وڭدەۋ جۇ­يەسى جولعا قويىلعان جاڭا پوليگون اشۋ.

ايتا كەتەيىك، مۇنداي پوليگون ورنى دايار. قازىرگى پوليگون اۋماعىنان 7 شا­قىرىم جەردەن كولەمى 70 گەكتارلىق القاپ ءدال وسى ماقساتقا ءبولىنىپ، جوس­پار­لانعان. بۇگىندە تەحنيكالىق-ەكونو­ميكالىق نەگىزدەمەسى جاسالىپ، مەملە­كەتتىك ساراپتاماعا جىبەرىلگەن. سا­راپ­تامانىڭ وڭ باعاسىن العان جاعدايدا جاڭا پوليگون قۇرىلىسى شامامەن 2،8 ملرد تەڭگە بولادى دەپ كۇتىلۋدە.

P.S. قوقىس ماسەلەسىن قاداعالاپ قاراعاندا، ورال قالاسىندا تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردى جيناۋ، وڭدەۋ ىسىمەن اينالىساتىن كومپانيالار ءجيى وزگەرەتىنى بايقالادى. جانە بۇل قالا مەن وبلىس باسشىلارىنىڭ اۋىسۋىمەن دە سايكەس كەلىپ وتىراتىنداي. كاسىپكەردىڭ «بىزدە قازىر قالدىقتى وڭدەۋ جۇيەسىن دامىتۋ، پايدا كەلتىرەتىن دەڭگەيگە جەتكىزۋ قاۋىپتى بولىپ تۇر. كاسىبىڭنەن ايرىلىپ قالۋىڭ وپ-وڭاي» دەگەن ءسوزى ويلاندىرىپ تاستادى...

باتىس قازاقستان وبلىسى