اباي ءسوزى – قازاقتىڭ بويتۇمارى

قازاقستان • 21 قاڭتار، 2020

اباي ءسوزى – قازاقتىڭ بويتۇمارى

بىرنەشە كۇن بۇرىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسىن وقىدىم. ءبىر حالىقتىڭ ۇلتتىق مۇراسى، ءبىر ۇلتتىڭ جانە ءبىر حالىقتىڭ ۇلتتىق بولمىسى قامتىلعان ماقالا ماعان قاتتى ۇنادى.

Egemen Qazaqstan

«ابايدىڭ وي-تۇجىرىمدارى بارشامىزعا قاشاندا رۋحاني ازىق بولا الادى» – دەگەن مەملەكەت باسشىسى توقاەۆ، ۇلى ويشىلدىڭ سوزدەرى مەن ادەبي مۇراسىنا سۇيەنىپ، ودان قالعان «اتالار ءسوزىنىڭ» الەمدىك ۇدەرىستەر مەن وزگەرىستەرگە ۇلگى بولا الاتىنىن ايتا كەلە، «قازاق ەلى باردا اباي ەسىمى اسقاقتاي بەرەدى... اباي مۇراسى – ءبىزدىڭ ۇلت بولىپ بىرلەسۋىمىزگە، ەل بولىپ دامۋىمىزعا جول اشاتىن قاستەرلى قۇندىلىق»، دەيدى.

مەن ابايدى قارا سوزدەرىنەن تانىدىم. قازاقستاندا قىزمەت اتقارعان العاشقى جىلدارى «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىمەن ىنتىماقتاستىقتا كەزىمدە كەڭىرەك بىلە ءتۇستىم. سول تاعىلىمدى سوزدەر، مىسالدار مەنىڭ دە جادىما جازىلدى. تۇركى فولكلورىندا جانە تۇرمىس-سالتىندا «اتالار ءسوزى، اتا ءسوزى» دەگەن تىركەس بار. كۇللى تۇركىنىڭ مۇراسىن جيعان، تۇركى فولكلورىن زەرتتەگەن ماحمۇد قاشعاري دە «تۇركىنىڭ اتالار ءسوزىن» جيناپ، مۇرامىزدى بايىتقانىن بىلەمىز.

تۇركى الەمىنىڭ ۇلى ويشىلى، فيلوسوفيالىق وي-پىكىر تاريحىن جالعاستىرۋشى اباي دا ءوز ەلىنە، ءوز جۇرتىنا ۇلى سوزدەر مەن وسيەتتەر قالدىرىپ كەتتى. تۇركى الەمىنىڭ اقساقالى، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءاردايىم ابايدىڭ قارا سوزدەرىنەن دايەكسوزدەر بەرەدى. ەلباسى ايتقانداي اباي ءسوزى – قازاقتىڭ بويتۇمارى، اباي مۇراسى – قازاقتىڭ ەڭ قاسيەتتى قازىناسى.

سوزبەن الەمنىڭ جۇيەسى وزگەردى، ءسوز جوقتان بار جاسادى. ۇلى اقىن فيزۋلي ايتقانداي، «حالىققا اۋىزدىڭ سىرىن اشكەرە قىلار ءسوز، يەسىنىڭ كىم ەكەنىن اشكەرە قىلار ءسوز».

بيىل 175 جىلدىق مەرەيتويى اتاپ ءوتىلىپ جاتقان اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ءسوزى – قازاق حالقىنىڭ ءسوزى. قازاق حالقى – قازاق ۇلتىنان عانا ەمەس، كوپتەگەن ۇلتتاردان قۇرالعان ەتنوستىق حالىق. كوك تۋلى مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇلتتار ءبىر شاڭىراق استىندا باس قوسىپ، ەلدى وركەندەتۋدە جانە ابايدىڭ ءسوزىن دارىپتەۋدە.

وتكەن جىلعى ابايدىڭ شىعارمالارىنان ءۇزىندى وقۋ ەستافەتاسىنا ازەربايجاننىڭ دا قاتىسۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس. قارا ءسوزدى ەسكە العانداردىڭ ءبىرى مەن بولدىم. بۇل ءسوزدى شالعايداعى تۇركى ەلدەرى ساحالارعا، قىرىمعا جولدادىم.

قازاقستانعا دوس جانە باۋىرلاس ەل ازەربايجان دا ابايعا كوپ ءمان بەرەدى. حالقىمىز ۇلى تۇلعالار مەن ۇلى سوزدەردىڭ قادىرىن بىلەدى. 100 جىلدىق ازەربايجان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە اباي ورتالىعى قىزمەت كورسەتەدى. تۇركى الەمىنىڭ ەڭ قىمبات كىتاپتارىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى دە وسى ءبىلىم شاڭىراعىندا وتەدى.

توقاەۆ ءوز ماقالاسىندا: «ابايدى تەرەڭ تانۋعا باسا ءمان بەرگەنىمىز ءجون. ابايدى تانۋ – ادامنىڭ ءوزىن ءوزى تانۋى. ادامنىڭ ءوزىن ءوزى تانۋى جانە ۇنەمى دامىپ وتىرۋى، عىلىمعا، بىلىمگە باسىمدىق بەرۋى – كەمەلدىكتىڭ كورىنىسى. ينتەللەكتۋالدى ۇلت دەگەنىمىز دە – وسى. وسىعان وراي اباي ءسوزى ۇرپاقتىڭ باعىت الاتىن تەمىرقازىعىنا اينالۋى قاجەت» دەپ جازدى.

قازاقستان پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ مىرزانىڭ پىكىرلەرىنەن شابىتتانىپ، مەن دە بۇگىننەن باستاپ ابايدىڭ قارا سوزدەرىن اۋدارىپ، باسپاسوزدە جاريالايتىن بولامىن. ويتكەنى ونىڭ سوزدەرى ءبىلىم مەكەمەلەرى، وقۋشىلار، ستۋدەنتتەر، ءوز جولىن تابا الماي جۇرگەن جاندار ءۇشىن «اتالار ءسوزى» بولىپ تابىلادى. وسيەت بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ اتالارىمىز ەشۋاقىتتا قالت ايتقان ەمەس. ولار قارا ءسوز ايتتى، ۇلى ءسوز ايتتى.

ايدا ەيۆازلي،

ارنايى «Egemen Qazaqstan» ءۇشىن

ازەربايجان رەسپۋبليكاسى