
– راۋان كەنجەحان ۇلى، «100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىنىڭ بۇگىنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىگى ءھام بولاشاققا جوسپارلانعان باعدارى تۋراسىندا ايتىپ وتسەڭىز. سوڭعى ءبىر جىلدا ناقتى قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟
– «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى باستالعالى ءۇش جىلعا تاياۋ ۋاقىت ءوتتى. جوبانىڭ ماقساتى – گۋمانيتارلىق باعىتتاعى الەمنىڭ ەڭ جاقسى دەگەن وقۋلىقتارىن اۋدارىپ، ەلىمىزدىڭ بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارىنا جەتكىزۋ، سول ارقىلى گۋمانيتارلىق ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ مازمۇنىن جاڭارتۋ. وسى ارالىقتا 47 وقۋلىق اۋدارىلىپ، 132 وقۋ ورنىنا تاراتىلدى. ولار – فيلوسوفيا، الەۋمەتتانۋ، پسيحولوگيا، ءتىل ءبىلىمى، ءدىنتانۋ، تاريح، ادەبيەت جانە ونەرتانۋ، قۇقىق، ساياساتتانۋ، ەكونوميكا مەن كاسىپكەرلىك، مەنەدجمەنت پەن ماركەتينگ، مەديا مەن جۋرناليستيكا سالالارىن قامتيدى. وقۋلىقتاردى ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن عالىمدارى ۇسىنادى. بۇل – نەگىزىنەن دۇنيەجۇزىنىڭ ماڭدايالدى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ وقۋ باعدارلامالارىنا كىرگەن، الەمگە تانىمال عالىمداردىڭ ميلليونداعان دانامەن تارالعان كىتاپتارى. اتاپ ايتساق، ەنتوني كەننيدىڭ «باتىس فيلوسوفياسىنىڭ تاريحى»، دجوردج ريتسەردىڭ «الەۋمەتتانۋ تەورياسى»، ەلليوت ارونسوننىڭ «كوپكە ۇمتىلعان جالعىزى»، كارەن ارمسترونگتىڭ «قۇدايتانۋ بايانى»، ەرنست گومبريحتىڭ «ونەر تاريحى»، گرەگوري مەنكيۋدىڭ «ەكونوميكسى»، فيليپ كوتلەردىڭ «ماركەتينگ نەگىزدەرى» جانە باسقا دا اتاقتى عالىمدار مەن اۆتورلاردىڭ تانىمال وقۋلىقتارى اۋدارىلدى.
100 وقۋلىق جوباسىنان تىس، بيىل بىرقاتار تۇسىندىرمە سوزدىكتەر دايىنداپ، باسىپ شىعاردىق. ول – «قازاق ءتىلىنىڭ كىرمە سوزدەر سوزدىگى»، «وكسفورد الەۋمەتتىك عىلىمدار سوزدىگى» جانە «وكسفورد ەكونوميكا سوزدىگى». سونىمەن بىرگە، يۋۆال ءحاراريدىڭ «Homo Deus: بولاشاقتىڭ قىسقاشا تاريحى» جانە «XXI عاسىرعا 21 ساباق» اتتى كىتاپتارى، فرەدەريك ستارردىڭ «ۇمىتىلعان ۇلىلىق: ورتالىق ازيانىڭ اراب شاپقىنشىلىعىنان ءامىر تەمىرگە دەيىنگى التىن عاسىرى» اتتى كىتابى اۋدارىلىپ شىقتى. قازىر كەزەكتى 30 وقۋلىق اۋدارىلىپ، باسپاعا دايىندالۋدا. ولار كەلەر جىلدىڭ باسىندا باسىلىپ، تاراتىلادى.
– جاڭا جىلدا وقىرمانىن قۋانتاتىن 30 كىتاپ تىزىمىنە قانداي اۆتورلار ەندى؟ باستى-باستىسىن اتاپ وتسەڭىز؟
– كەلەر جىلى باسىلاتىن توپتامادا تەاتر مەن كينو ونەرى، ستسەناري جازۋ، ءبىلىم بەرۋ تەورياسى مەن پەداگوگيكا، ەتيكا مەن ەستەتيكا، زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعى، اعىلشىن قۇقىعى مەن ازاماتتىق پروتسەسس، ميكرو جانە ماكرو-ەكونوميكا، ستاتيستيكا، جەكە قاراجات، الەمدىك مۋزىكا تاريحى، الەۋمەتتىك زەرتتەۋ ادىستەرى سەكىلدى باعىتتار قامتىلدى. اتاپ ايتار بولساق، جيل دەلەزدىڭ كينوعا ارنالعان ەكى تومدىق ەڭبەگى، لۋرەنىڭ «تاريحي ەتنولوگياسى»، فرەيليحتىڭ «كينو تەورياسى»، كەمبريدجدىڭ «مۋزىكا تاريحى»، پاركيننىڭ ماكرو جانە ميكرو-ەكونوميكا وقۋلىقتارى بار. كىتاپتار اۋدارىلىپ، باسپاعا دايىندالۋ ۇستىندە. بۇل 30 وقۋلىقتى قوسقاندا، اۋدارىلعان كىتاپ سانى 77 بولادى. سونىمەن قاتار 2020 جىلى اۋدارۋعا ۇسىنىلىپ، بەكىتىلگەن 23 وقۋلىقتىڭ ءتىزىمى دە بار. بۇل تىزىمگە شىعىس فيلوسوفياسى، سونىڭ ىشىندە قىتاي، ءۇندى، جاپون، اراب جانە يسلام فيلوسوفياسىنا ارنالعان وقۋلىقتار، تاريح پەن ەتنوگرافيا، دەموگرافيا، كەلىسسوز جۇرگىزۋ، الەۋمەتتىك جۇمىس جانە الەۋمەتتىك ساياسات تاقىرىبىن قامتيتىن قۇندى ەڭبەكتەر كىردى.
– «100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى قولعا الىنعان ءۇش جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە اۋدارما جانە اۋدارماشىلار جۇمىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋدىڭ بەلگىلى ءبىر وتاندىق ءادىس-ءتاسىلىن قالىپتاستىرا الدىڭىزدار ما؟
– راس، بۇل جوبانىڭ ءبىر ماقساتى – زامانعا ساي وتاندىق اۋدارما مەكتەبىن قالىپتاستىرىپ، ونى كۇشەيتۋ. ونداي مەكتەپ تە، اۋدارماشى ماماندار دا وزدىگىنەن پايدا بولمايدى. ول ءۇشىن وسىنداي اۋقىمدى، جۇيەلى اۋدارما جۇمىسى قاجەت. قازىر جوباعا 300-دەي مامان قاتىسۋدا. ولار – اۋدارماشىلار، ۇستازدار مەن عالىمدار، ءتىلشى-رەداكتورلار. بۇل ۇجىم ءار كىتاپتى اۋدارىپ، ونى باسپاعا دايىنداۋ بارىسىندا ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ، بىرىنەن ءبىرى ۇيرەنىپ، ارقايسىسى مامان رەتىندە كۇننەن كۇنگە ءوسىپ، كاسىبي ورتا رەتىندە كەمەلدەنىپ كەلەدى. جۇمىسقا كىرىسپەس بۇرىن ءبىز ەڭ اۋەلى اۋدارما جۇمىسى كەڭ جولعا قويىلعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەدىك. سودان تۇيگەنىمىزدى ءوزىمىزدىڭ ىڭعايىمىزعا قاراي بەيىمدەپ پايدالاندىق. ارينە، جۇمىس بارىسىندا ءادىس-تاسىلدەر دامىپ، جەتىلىپ وتىرادى، بۇل – توقتاۋسىز پروتسەسس. اۋدارماعا نەگىزىنەن ءتىل بىلەتىن، ءارى وقۋلىقتىڭ ءپانىن تۇسىنەتىن مامانداردى تارتۋعا تىرىسامىز. وقۋلىقتار كولەمدى بولعاندىقتان، ونى ءبولىم نەمەسە تاراۋ-تاراۋعا ءبولىپ بىرنەشە مامان اۋدارادى. وسىدان كەيىن سول ءپاندى تەرەڭ بىلەتىن عىلىمي رەداكتور اۋدارما ءماتىندى وقىپ، ءوز پىكىرلەرى مەن ەسكەرتۋلەرىن ايتادى. بۇدان سوڭ كەزەك ادەبي رەداكتورعا كەلەدى. ونىڭ مىندەتى – اۋدارما ءماتىننىڭ جاتىق، قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىقتارى مەن نورمالارىنا ساي، ۇعىنىقتى دا ساۋاتتى شىعۋىن قامتاماسىز ەتۋ. كەيبىر ەرەكشە كۇردەلى كىتاپتاردى اۋدارماشىلار توبىندا بولماعان، «سىرت كوز» مامانعا وقىتىپ پىكىر سۇرايمىز. سونىمەن بىرگە، ءاربىر اۋدارىلعان وقۋلىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءتيىستى كافەدرالارىندا وقىلىپ، قۇپتالادى. وسىلايشا، ءار كىتاپتى اۋدارىپ، باسپاعا دايىنداۋعا ءبىر توپ مامان، كەيبىر كولەمدى، كۇردەلى باسىلىمدارعا جيىرماعا تارتا ادام قاتىسادى.
– اۋدارماشىلاردىڭ بىلىكتىلىگى قانداي تالاپتارعا سۇيەنىپ تاڭدالدى؟ قالاي دەسەك تە عىلىمي اۋدارمانىڭ تالابى بولەك. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءتارجىماشىلار اراسىندا سالالىق ەرەكشەلىككە ساي ءتىلدى دە، بەلگىلى ءبىر ءپاندى دە تەرەڭ مەڭگەرگەن ماماندار بار ما؟ عىلىمي دالدىككە قانشالىقتى ءمان بەرىلدى؟
– دۇرىس ايتاسىز. اكادەميالىق اۋدارمانىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. ونى ءپاندى بىلەتىن، تەرەڭ تۇسىنەتىن، ءارى ەكى ءتىلدى دە جاقسى مەڭگەرگەن عالىمدار جاساۋى ءتيىس. ءپاندى بىلەتىن، ونى كىتاپتىڭ تۇپنۇسقا تىلىندە وقىپ تۇسىنە الاتىن جانە تۇسىنگەنىن قازاق تىلىندە ساۋاتتى، ۇعىنىقتى ەتىپ جازا الاتىن مامان تابۋ قيىن. ونداي ادامدار وتە از. سوندىقتان دا، ءتۇرلى مامانداردىڭ باسىن قوسىپ، ولاردى ورتاق ناتيجەگە، جۇمىلا ەڭبەك ەتۋگە شاقىرۋدان باسقا امال جوق. البەتتە، اۋدارماشى، عىلىمي رەداكتور جانە ادەبي رەداكتورلار اراسىندا پىكىرتالاس بولادى. عالىمدار عىلىمي دالدىكتى ايتىپ، مۇنداي كىتاپتاردى وقۋ ءۇشىن ادامعا دايىندىق كەرەكتىگىن العا تارتادى. مۇنداي ماتىندەر بارشاعا بىردەي تۇسىنىكتى بولۋى شارت ەمەس دەيدى. ال ادەبي رەداكتورلار اۋدارما ءماتىننىڭ جاتىق، وقۋعا جەڭىل بولۋىن تالاپ ەتەدى، كوركەمدىك تۇرعىدان جوعارى تالاپ قويادى. مەنىڭشە، وسىنداي كاسىبي تالقى نەعۇرلىم كوپ بولسا، ءار مامان ءوز پىكىرىن اشىق، قاجەت بولسا، اشىنا ايتىپ، شىن جاناشىرلىق كورسەتسە، اۋدارما سوعۇرلىم جاقسى شىعادى.
– «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ ءاۋ باستاعى نەگىزگى ماقساتى ءھام باستى يدەياسى – قوعامدىق سانانى وزگەرتۋگە باعىتتالدى دەسەك، بۇل تالاپقا قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ جاتقان 100 جاڭا وقۋلىق قانشالىقتى جاۋاپ بەرە الادى دەپ ويلايسىز؟ بەكىتىلگەن ءتىزىمنىڭ اتالعان ۇستانىمدى ىلگەرىلەتۋدەگى ىقپالى قانداي؟
– اۋدارىلىپ جاتقان وقۋلىقتار – مازمۇن تۇرعىسىنان ءبىزدىڭ گۋمانيتارلىق ءبىلىم مەن قوعامدىق سانا ءۇشىن شىن مانىندە ۇلكەن ولجا. بۇعان دەيىن تەك شاماسى جەتكەن ۇستازدار عانا بۇل وقۋلىقتاردى اراگىدىك اۋدارىپ، وقۋ بارىسىنا قوسىپ جۇرگەن. «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن سىرتتا وقيتىن جاستار وسى كىتاپتاردىڭ نەگىزىندە ءبىلىم الادى. ءوزىمىز دە سولاي وقىدىق. سوندا «وسى كىتاپتار قازاق تىلىنە اۋدارىلار ما ەكەن» دەپ ارماندايتىنبىز. «بولاشاق» ون مىڭ ادامعا جول اشىپ، جاقسى ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك بەردى. ال مىنا جوبا سونداي مۇمكىندىكتى ءجۇز مىڭداعان ستۋدەنتكە سىيلاپ وتىر. ەلىمىزدە 500 مىڭداي ستۋدەنت بار، سونىڭ وننان ءبىرى عانا وسى وقۋلىقتاردى ءتۇسىنىپ وقىپ، كەيىن مامان رەتىندە ورتاعا قوسىلىپ، ىسكە كىرىسسە، سالا-سالادا، جالپى قوعامدا، ءسوزسىز، ۇلان-عايىر وزگەرىستەر بولادى. ءوز باسىم وعان كامىل سەنەمىن.
– جوبا قولعا الىنعالى بەرى تالاي شەتەلدىك بىلىكتى اۋدارماشى ماماندارمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋ، تاجىريبە الماسۋ مۇمكىندىگى بۇيىردى. الەمدىك اۋدارما جانە جالپى كىتاپ شىعارۋ، ونى تاراتۋ ءھام ناسيحاتتاۋ ماسەلەسىندە قازاق ەڭ اۋەلى نەنى باستى نازارعا الۋى نەمەسە ۇيرەنۋى كەرەك دەپ ءتۇيدىڭىز؟
– تۇيگەنىمىز از ەمەس. بىرىنشىدەن، دامىعان ەلدەر، وزىق قوعامدار ەڭ اۋەلى مازمۇنىمەن الدا. قوعامنىڭ قۋاتى، ەلدىڭ الەۋەتى ءبىلىم جانە ينتەللەكتۋالدىق مازمۇننىڭ دەڭگەيىنە سۇيەنەدى، سودان ءنار الادى. مىقتى ەكونوميكا دا، تەگەۋرىندى ساياسات تا سول مازمۇننان شىعادى. ەكىنشىدەن، كەز-كەلگەن ءتىلدىڭ دە قۋاتى سول تىلدەگى زامانعا ساي، كەڭ سۇرانىسقا يە مازمۇننىڭ جەمىسى. ونداي مازمۇنى جوق ءتىلدىڭ بولاشاعى دا جوق. اعىلشىن ءتىلىنىڭ كۇشى – ەڭ اۋەلى عىلىم مەن بىلىمدە. ال ونى العا سۇيرەيتىن سول تىلدە مول مازمۇن جاساپ وتىرعان وقۋ ورىندارى مەن باسپالار. ۇشىنشىدەن، وقۋلىق قۇراستىرۋ، ونى جىل سايىن جاڭارتۋ جانە باسىپ، تاراتۋ – وتە كۇردەلى يندۋستريا، ۇلكەن بيزنەس. جاقسى وقۋلىق اۆتورلارى وتە اۋقاتتى ادامدار. جاقسى وقۋلىق، ادەتتە، وتە قىمبات. مىسالى، ءبىزدىڭ تىزىمدەگى كەيبىر وقۋلىقتاردىڭ اعىلشىن تىلىندەگى نۇسقالارى دۇكەندە 200-250 دوللار تۇرادى. ستۋدەنتتەر ونى بىرىنەن ءبىرى ساتىپ الىپ، ەكىنشى، ءۇشىنشى كەزەك پايدالانادى. سول وقۋلىقتار ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرگە تەگىن جەتىپ جاتىر.
مەنىڭشە، وسى وقۋلىقتاردى اۋدارۋعا قاتىسقان ءبىزدىڭ ماماندار مەن عالىمدار وقۋلىق قۇراستىرۋشى اۆتور رەتىندە دە كوپ تاجىريبە جينادى. وقۋلىق قۇراستىرۋ تەحنولوگياسى، ونىڭ مازمۇنى، ءتىلى مەن ءستيلى، مىسالدارى مەن جاتتىعۋلارى، كەيستەرى مەن كورنەكىلىكتەرى، قوسىمشا ماتەريالدارى، تاعىسىن تاعى... وسىنىڭ بارلىعى وزىنشە ءبىر الەم. دۇنيەجۇزىنىڭ ەڭ ۇزدىك وقۋلىقتارىن اۋدارۋ ارقىلى ماماندارىمىز سول الەممەن تانىسىپ، ونىڭ قىر-سىرىنا بويلاۋعا مۇمكىندىك الدى. ەندى سول ورتادان جاڭا ۇلگىدەگى ءتول وقۋلىق اۆتورلارى شىعادى دەپ ويلايمىن.
– جاسىراتىنى جوق، بۇگىنگى تاڭدا تۇلعا جانە مامان رەتىندە قالىپتاسۋعا كومەكتەسەتىن ءتۇرلى موتيۆاتسيالىق، پسيحولوگيالىق كىتاپتاردى جاپپاي وقۋ اسىرەسە جاستار اراسىندا جاھاندىق ۇلكەن قوزعالىسقا اينالىپ كەتتى. ال ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى ارقىلى جۇزەگە اسىپ جاتقان وسىنداي الەمدىك بەستسەللەرلەردىڭ قازاق تىلىندەگى نۇسقاسىنا وقىرمان سۇرانىسى قاي دەڭگەيدە؟
– سۇرانىس وتە ۇلكەن. ماسەلەن، بىلتىر اۋدارىلعان ستيۆەن كوۆيدىڭ «جاسامپاز جانداردىڭ 7 داعدىسى» دەگەن كىتابى بىزدەگى كىتاپ دۇكەندەرىندە 10 جىل بويى بەستسەللەر قاتارىندا. ورىسشا باسىلىمدارىن رەسەيدەن جەتكىزىپ ۇلگەرمەيدى. سول سەكىلدى بۇكىل الەم جارىسا وقىپ، تالقىلاپ جاتقان يۋۆال ءحاراريدىڭ «Sapiens: ادامزاتتىڭ قىسقاشا تاريحى»، «Homo Deus: بولاشاقتىڭ قىسقاشا تاريحى»، «XXI عاسىرعا 21 ساباق» سەكىلدى كىتاپتارىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق جوعارى. وسىنداي بۇكىل الەم وقىپ، ءدال قازىر تالقىلاپ جاتقان كىتاپتاردى ورىسشا باسىلىمىمەن جارىسا قازاقشا شىعارىپ جاتىرمىز. بىزدە مۇنداي كىتاپتاردى قازاق تىلىندە وقۋ، تالقىلاۋ، پىكىر ءبىلدىرۋ مادەنيەتى قالىپتاسىپ كەلە جاتىر. بۇل الدا جاسالۋى ءتيىس ۇلكەن جۇمىستىڭ باسى عانا.
– قازاق تىلىنە اۋدارىلعان وقۋلىقتاردىڭ ستۋدەنت، وقىتۋشىلاردان بولەك، قاراپايىم قالىڭ وقىرمان اراسىنداعى قولجەتىمدىلىگى قانشالىقتى قاراستىرىلعان؟
– جوبا اياسىندا اۋدارىلعان وقۋلىقتاردىڭ ارقايسىسى 10 مىڭ دانامەن باسىلىپ، ەلىمىزدەگى بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارىنا، سونىڭ ىشىندە جەكە مەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەرگە دە تەگىن تاراتىلۋدا. سونىمەن بىرگە وقۋلىقتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارىن ينتەرنەت ارقىلى ەركىن وقۋعا بولادى. ولار «قازاقستان اشىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ» پلاتفورماسىندا ورنالاستىرىلعان. سونداي-اق كىتاپتاردى ساتىپ العىسى كەلەتىن كوپشىلىكتىڭ سۇراۋى بويىنشا قوسىمشا تيراج باسىلىپ، كىتاپتار ەلىمىزدەگى ءىرى كىتاپ دۇكەندەرىنە دە جەتتى. وكىنىشكە قاراي، كىتاپ دۇكەندەرىندەگى قازاق تىلىندەگى كىتاپ ءالى از. سۇرانىس بار. مەنىڭشە، سۇرانىس ارتۋى ءۇشىن ۇسىنىس كوبەيۋى قاجەت. ءبىر جاقسىسى، اۋدارماعا دەن قويعان باسپالار مەن جەكە باسپاگەرلەر كوبەيىپ كەلەدى. بۇعان دا قوزعاۋ سالعان وسى جوبا بولدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس.
– الەمدەگى وزىق تاجىريبەلەردىڭ ءبىرى – «اشىق ۋنيۆەرسيتەت» پلاتفورماسىنىڭ قازاقستانداعى تاجىريبەسى تۋراسىندا ايتىپ وتسەڭىز؟ مۇنىڭ ارتىقشىلىعى نەدە؟
– ينتەرنەت تەحنولوگيالارى دامىعان سايىن ول تەحنولوگيالاردى ءبىلىم بەرۋ ماقساتتارى ءۇشىن ءتيىمدى پايدالانۋ مۇمكىندىكتەرى ارتىپ كەلەدى. بىزدە ونى «قاشىقتان وقىتۋ»، «ونلاين وقىتۋ» تەحنولوگيالارى دەپ اتاپ، كوپ وقۋ ورىندارى كەڭىنەن ىسكە قوسىپ جاتىر. دۇنيەجۇزىندە قازىر وسى ادىسپەن ءبىلىم الاتىن ادام سانى 150 ميلليوننان استى. بۇل تەحنولوگيالار ءبىلىمنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا دا، ونىڭ قولجەتىمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن دە وتە ءتيىمدى شەشۋگە جول اشادى. ءبىلىم العىسى كەلەتىن ادام ەڭ وزىق مازمۇن نەگىزىندە، ەڭ جاقسى ۇستازداردىڭ قاتىسۋىمەن دايىندالعان وقۋ كۋرستارىن وزىنە ىڭعايلى جەردەن، وزىنە ىڭعايلى ۋاقىتتا ونلاين كورىپ، وقىپ، تىڭداي الادى. ءبىزدىڭ ەسەبىمىزشە، بۇگىندە 30 مىڭعا تارتا قازاقستاندىق ستۋدەنت وسىنداي شەتەلدىك ونلاين ۋنيۆەرسيتەتتەن ءبىلىم الىپ جاتىر، ولاردىڭ دەنى رەسەيلىك پلاتفورمالار. بىزدە بۇل سالا ەندى-ەندى قالىپتاسىپ، دامىپ كەلەدى. ونى جەدەل دامىتۋ ءۇشىن ساپالى وقۋ كونتەنتىن كەڭ اۋقىمدا تەزدەتىپ جاساقتاپ، ولاردى پايدالانۋ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ قاجەت. «100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى اياسىندا اۋدارىلعان جاڭا وقۋلىقتار نەگىزىندە وسىنداي تەحنولوگيا بويىنشا وقىتۋعا قاجەتتى ونلاين كۋرستار جاسالىپ جاتىر. قازىر 150-دەن اسا كۋرس دايىندالدى. بۇل جالپى سانى – 3،5 مىڭنان اسا لەكتسيا، 1200 ساعات ۆيدەو كونتەنت. جاسالىپ جاتقان «قازاقستاننىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى» ەلىمىزدەگى بارلىق وقۋ ورىندارى مەن ستۋدەنتتەرى ورتاق پايدالاناتىن جاڭا ۇلگىدەگى ءبىلىم بەرۋ پلاتفورماسىنا اينالۋى ءتيىس. وسى ورايدا شەشىمىن كۇتەتىن زاڭنامالىق ماسەلە بار – ءبىزدىڭ ءبىلىم تۋرالى زاڭدا قاشىقتان نەمەسە ونلاين وقىتۋ دەگەن ۇعىم جوق. وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترىلىگىمەن بىرگە جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.
– قازىرگى قازاق ادەبيەتى انتولوگياسىنىڭ 6 تىلدە جارىق كورۋى قازاق اقىن-جازۋشىلارى شىعارمالارىنىڭ الەمگە تانىلۋىنا جول اشقان تاماشا جوبا بولعانى انىق. ءتىپتى بىرنەشە مەملەكەتتە تۇساۋكەسەر ءراسىمى دە ءوتتى. جالپى، قازاق ادەبيەتىن شەتەلدىكتەر قالاي قابىلداپ جاتىر؟ پىكىر الماسۋ، كەرى بايلانىس ورناتۋ مۇمكىندىگى بار ما؟
– ءيا، «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ تاعى ءبىر تارماعى «جاھانداعى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت» دەپ اتالاتىن جوبانىڭ اياسىندا قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ ەكى جيناعى بۇۇ-نىڭ 6 تىلىنە اۋدارىلدى. بۇل بۇرىن-سوڭدى ءبىزدىڭ تاريحتا بولماعان جاعداي. ارقايسىسىنا 30 اۆتوردان كىرگەن، كولەمدەرى 600 بەتتىك، بىرەۋى پوەزيا، ەكىنشىسى پروزا جيناعى دايىندالدى. ەڭ باستىسى، ول جيناقتاردى اعىلشىن، اراب، يسپان، قىتاي، ورىس جانە فرانتسۋز تىلدەرىنە اۋدارىپ باسۋعا، سول تىلدەردە سويلەيتىن نەگىزگى ەلدەردىڭ ەڭ بەدەلدى باسپالارى مەن ەڭ تاجىريبەلى اۋدارماشىلارى اتسالىستى. ماسەلەن، اعىلشىن تىلىنە كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسپاسى، اراب تىلىنە مىسىردىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مەن مادەنيەت ورتالىعى، يسپان تىلىنە سەرۆانتەس ينستيتۋتىنىڭ باسپاسى، قىتاي تىلىنە قىتايدىڭ ۇلتتار باسپاسى، ورىس تىلىنە ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسپا ءۇيى، فرانتسۋز تىلىنە پاريج قالاسى مادەني بىرلەستىگىنىڭ باسپالارى قاتىستى. ولار اۋدارما مەن كوركەم رەداكتسياعا ءوز ەلدەرىندەگى تانىمال، تاجىريبەلى مامانداردى تارتتى. قازاق ادەبيەتىن سول تىلدەردەگى وقىرمانعا تانىستىرۋ ءۇشىن اسا بەدەلدى ادەبيەت ماماندارى مەن قوعام قايراتكەرلەرى شاقىرىلدى. ول ماماندار اۋدارمانى مۇقيات وقىپ، ءار كىتاپقا العىسوز جازدى. العىسوز اۆتورلارىنىڭ اراسىندا اتاقتى بريتان كەڭەسىنىڭ توراعاسى، يسپان كورولدىك اكادەمياسىنىڭ باس حاتشىسى، اراب ليگاسىنىڭ ءبىلىم، مادەنيەت جانە عىلىم ۇيىمىنىڭ توراعاسى، ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ پرەزيدەنتى مەن گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ باسشىسى سىندى ماماندار بار. وسىلاي دايىندالعان اۋدارما انتولوگيالار الەمنىڭ 5 قۇرلىعىنداعى 93 ەلدىڭ ءىرى كىتاپحانالارى، وقۋ ورىندارى مەن ادەبي ورتالىقتارىنا جەتكىزىلدى. جالپى سانى الەمنىڭ 10 مىڭداي كىتاپحاناسى، 10 مىڭداي وقۋ ورىنى، 3 مىڭداي عىلىمي ورتالىعى قامتىلدى.
كىتاپتاردى تانىستىرۋ دا جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. مىسالى، اعىلشىن تىلىندەگى باسىلىمدار لوندونداعى ايگىلى بريتان كىتاپحاناسىندا، ءيسپانتىلدى باسىلىمدار مادريدتەگى سەرۆانتەس ينستيتۋتىندا، اراب ءتىلدى اۋدارما مىسىردىڭ جوعارعى مادەني كەڭەسىندە، فرانتسۋز ءتىلدى باسىلىمداردىڭ تۇساۋكەسەرى پاريج قالاسىنىڭ مەرياسىندا ءوتتى. التى تىلگە اۋدارىلعان قازاق ادەبيەتىنىڭ انتولوگيالارى دۇنيەجۇزىنىڭ ورتالىقتاندىرىلعان ەلەكتروندى بيبليوگرافيالىق جۇيەسىنە كىردى. الەم ادەبيەتى تالقىلاناتىن ونلاين جۇيەلەرگە قوسىلىپ، تالقىلانىپ جاتىر. جيناقتارىمىزدى العان كىتاپحانالار مەن وقۋ ورىندارىنان كوپتەگەن ريزاشىلىق، العىس حاتتار كەلىپ جاتىر. ماسەلەن، تەحاس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ادەبي كلۋبىنان حات الدىق. جيناقتار كەلگەن بويدا كلۋبتارىندا وقىلىپ، تالقىلانىپتى. عىلىمي ورتالىقتار بۇل جيناقتار ارقىلى ءبىزدىڭ ادەبيەتتى عانا ەمەس، قوعامدى، قوعامدىق ويدى، مادەنيەتىمىزدى زەرتتەيتىندەرىن ايتىپ جاتىر.
– سوڭعى ۋاقىتتا جازۋشىلار تاراپىنان وزگە تىلدە اۋدارىلعان كىتاپتارىنىڭ كوركەمدىك ساپاسى سىن كوتەرمەيتىندىگى جايلى ءجيى ەستىپ ءجۇرمىز. ءتىل بەينەلىلىگى بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى قاراپايىم مازمۇنىن ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس دەيدى ءتىل بىلەتىندەر. التى تىلدە «سويلەگەن» انتولوگيا جۇمىسىندا بۇل جاعى قانشالىقتى ەسكەرىلىپ، ەڭسەرىلدى؟
– ونداي الاڭداۋشىلىقتىڭ بار ەكەنى راس. سىن كوتەرمەيتىن اۋدارما جاسالىپ، شىعىپ جاتقانى وكىنىشتى. سونداي اۋدارما باسىلىمداردى ءبىز جاساعان جۇمىسپەن شاتاستىرىپ، سۇراق قويىپ جاتقان ادامدار دا بار. باسقا بىرەۋدىڭ جاساعان جۇمىسىنا پىكىر ايتا المايمىن. ونداي اۋدارما جۇمىسىن كىم جانە قالاي جاساعانى ماعان بەلگىسىز. ال ءوزىمىز جاساعان اۋدارمانىڭ جاي-جاپسارىن جوعارىدا ايتتىم. بۇۇ-نىڭ 6 تىلىندە جۇمىس ىستەيتىن ەڭ بەدەلدى دەگەن باسپالاردى جۇمىسقا قوسقانداعى باستى ماقساتىمىز – اۋدارما ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋ بولاتىن. قازىرگى جاعدايدا جاسالۋى مۇمكىن ەڭ جوعارى اۋدارما ساپاسىنا جەتە الدىق دەپ ويلايمىن.
– العا قويىلعان مەجە ەڭسەرىلىپ، ياعني تىزىمگە ەنگەن 100 كىتاپ تولىق اۋدارىلىپ بىتكەن سوڭ، بولاشاقتا ايتۋلى جوبا ءارى قاراي جالعاسىن تابۋى مۇمكىن بە؟
– مەنىڭشە، انا ءتىلىمىز بەن ءوز تىلىمىزدەگى ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتامىز دەسەك، اۋدارما جۇمىسى توقتاماۋى ءتيىس. تەك وقۋلىق پەن تانىمدىق كىتاپتار عانا ەمەس، كوركەم ادەبيەت تە، كينو مەن تەلەحيكايالار، انيماتسيا، ۆەب رەسۋرستار مەن ۆيدەو ويىندار، جالپى سۇرانىسقا يە مازمۇننىڭ بارلىعى اۋدارىلۋى قاجەت. سوندىقتان بۇل جوبا جالعاسا بەرەدى. مەملەكەت مۇنداي اۋقىمدا قولداي الماسا دا، امالىن تاۋىپ جالعاستىرۋعا تىرىسامىز.
– ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىنىڭ كەلەر جىلعا قانداي جوسپارلارى بار؟
– كەلەر جىلدىڭ جوسپارى دا اۋقىمدى. 2019-2020 وقۋ جىلىنىڭ اياعىنا دەيىن تاعى 30 وقۋلىق شىعارامىز. جىلدىڭ اياعىنا دەيىن تاعى 23 كىتاپ اۋدارىلىپ، 100 وقۋلىقتىڭ ءتىزىمى تولادى. ودان باسقا، كەلەسى جىلى وكسفورد باسپاسىمەن بىرگە دايىنداپ جاتقان «Oxford Kazakh Dictionary» دەگەن اتپەن ۇلكەن قازاق-اعىلشىن جانە اعىلشىن-قازاق سوزدىگى شىعادى. بۇل اۋدارما سوزدىگى وتە اۋقىمدى، كولەمى مىڭ بەتتەن اسادى، ۇلكەن ءارى اسا ماڭىزدى جۇمىس بولعاندىقتان، ونى اسىقپاي دايىنداپ، كەلەسى جىلى شىعارۋدى ۇيعاردىق.
«قازاقستاننىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى» پلاتفورماسىن دا 2020 جىلى تولىق ىسكە قوسپاق جوسپارىمىز بار. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ءبىز Googlە-اۋدارماشى جۇيەسىنە قازاق ءتىلىن قوستىق. ەندى Google كومپانياسىمەن بىرلەسىپ، قازاق تىلىندەگى ءسوزدى تىڭداپ، ونى ءتۇسىنىپ، ءوزى ماتىنگە اينالدىراتىن جانە كەز-كەلگەن باسقا تىلگە اۋدارا الاتىن جۇيەنى دامىتىپ جاتىرمىز. بۇيىرتسا، كەلەسى جىلى سول جۇمىستىڭ دا ناتيجەسى شىعادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. بۇل انا ءتىلىمىزدىڭ الەۋەتىن ەداۋىر كوتەرەر ەدى. وسى جۇيەنىڭ بولماۋىنان ءبىز قازىر كوپتەگەن تەحنولوگيالىق مۇمكىندىكتەردەن قۇر قالىپ جاتىرمىز. بۇل – وتە كولەمدى ءارى كۇردەلى جۇمىس.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن
نازەركە جۇماباي،
«Egemen Qazaqstan»
2021 جىلدىڭ I توقسانىندا قر ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى سالالارى تۇراقتى ءوسىم كورسەتتى
ەكونوميكا • بۇگىن، 11:27
ا. مامين ۆاكتسينالاۋ كەستەسىنىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردى
ۇكىمەت • بۇگىن، 11:23
قوستانايعا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ جۇمىس توبى كەلدى
ANTIKOR • بۇگىن، 11:19
قازاقستاندا ەپيدەميالىق احۋال ناشارلادى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 11:18
ءمامس: 2025 جىلعا قاراي قىمبات مەديتسينالىق قىزمەتتەر قارجىلاندىرىلادى
مەديتسينا • بۇگىن، 10:58
مەملەكەت باسشىسىنىڭ اپتالىق جۇمىسىنا بەينە شولۋ
ۆيدەو • بۇگىن، 10:55
بۇگىن - قانىش ساتباەۆتىڭ تۋعانىنا 122 جىل
قوعام • بۇگىن، 10:34
Nur Otan-نىڭ باقىلاۋ كوميتەتى جاڭا قۇراممەن تولىقتى
قوعام • بۇگىن، 10:24
قازاقستاننىڭ 8 ءوڭىرى «قىزىل ايماقتا» تۇر
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 10:07
قاي قالالاردا ۆاكتسينا ساۋدا ورتالىقتارىندا سالىنىپ جاتىر؟
مەديتسينا • بۇگىن، 10:00
شىمكەنتتە اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسى بالانى قاعىپ كەتتى
ايماقتار • بۇگىن، 09:55
بيىل كۇزگە دەيىن 10 ميلليونعا جۋىق ادام ۆاكتسينا الادى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:50
مۇگەدەكتەر مەن اسىراۋشىسىنان ايىرىلعاندارعا 97 ملرد تەڭگەدەن استام جاردەماقى تولەندى
قوعام • بۇگىن، 09:34
يۋليا پۋتينتسەۆا ۇزدىك تەننيسشىلەر قاتارىنا كىردى
سپورت • بۇگىن، 09:26
12 cاۋىرگە ارنالعان ۆاليۋتا باعامى
قارجى • بۇگىن، 09:25
ەلىمىزدىڭ ءۇش قالاسىندا اۋا ساپاسى ناشارلايدى
اۋا رايى • بۇگىن، 09:20
كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان 569 ادامنىڭ جاعدايى اۋىر
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:06
608 ادام كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنان جازىلىپ شىقتى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 08:57
رۋحانيات • بۇگىن، 08:52
رۋحانيات • بۇگىن، 08:50
ۇقساس جاڭالىقتار