قارابالىق اۋدانى مەن رەسەيدىڭ چەليابى وبلىسىنا قاراستى ترويتسك قالاسىنىڭ اراسىن تەك ءۇي وزەنى ءبولىپ جاتىر. ەكى ارا تاياق تاستام جەر، اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس. قاشاننان وزەننىڭ ارعى جاعى مەن بەرگى جاعىنا ادامدار ءجيى قاتىناپ جاتادى. ترويتسك قالاسىنىڭ قالا مارتەبەسى بولعانىمەن ءوزى اتتاس اۋداننىڭ ورتالىعى عوي. ال تاريحقا كوز سالساق، وتكەن عاسىردىڭ 30-40-جىلدارىنا دەيىن ترويتسك رەسەيدەگى ءىرى ساۋدا، مادەنيەت، ءتىپتى ساياسي ورتالىق بولعان. تەك قارابالىق اۋدانى عانا ەمەس، وبلىستىڭ شەكارا ماڭىنداعى اۋداندارىنىڭ بارلىعىندا تۇرعىنداردىڭ ءارى-بەرى قاتىناۋى ءبىر سايابىرسىعان ەمەس. بىراق بۇرىنعىداي ورتاق قازانى بار وتتىڭ باسىندا ەمەسپىز. زاڭى، ءرامىزى، ىشكى ساياساتى بولەك-بولەك ەلمىز. سوندىقتان كوڭىلى جاقىن بولعانمەن، شەكارادان كوكاتتىنىڭ ءبارى وتە بەرمەيدى، قوس كورشىنىڭ دە زاڭى، قورعانىس تالاپتارى بارىنشا ساقتالادى. دەگەنمەن، مەملەكەت زاڭىمەن رەتتەلگەن ەرەجەلەردىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ادامدارعا ابىگەرلىك تۋدىراتىن تۇستارى بار ەكەندىگىن شەكارا اۋماعى سانالاتىن قارابالىق اۋ­دا­­نىنىڭ تۇرعىندارى ءجيى كوتەرەدى.

بۇل ماسەلە «شەتەلدىكتەردىڭ جانە ازاماتتىعى جوق ادامدار­دىڭ شەكارالىق ايماققا كىرۋى­نە رۇقساتناما قاعاز بەرۋ قاعي­دالارىن جانە قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى ۇكىمەتىنىڭ كەيبىر شەشىم­دەرىنە ەنگىزىلەتىن وزگەرىس­تەر مەن تولىقتىرۋلاردى بەكى­تۋ تۋرالى» قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2013 جىل­عى 23 شىلدەدەگى №734 قاۋ­لىسى جانە ونىڭ كەيىنگى تولىقتىرۋ­لارى مەن وزگەرىستەرى ارقىلى رەت­تەل­گەن. وسى قاۋلى بەكىتكەن ەرە­جەدە شەكارالىق ايماققا كىرۋ­گە رۇقساتناما قاعاز كىمگە بەرى­لەتىنى تايعا تاڭبا باسقانداي جازىل­عان. وندا رۇقساتناما قاعا­زى وقۋ، ەمدەلۋ، جۇمىس ىستەۋ، تۋريزم ماقساتىمەن شەكارا­لىق ايماققا كىرەتىن شەتەل­­دى­كتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادام­­دارعا بەرىلەتىنى تۋرالى جازىلعان.

بىراق جۇرتتىڭ بارلىعى قارابالىققا جۇمىس ىستەۋگە، وقۋعا نەمەسە تۋريست بولىپ كەلە بەرمەيدى، ادامدار وزدەرىنىڭ تۋىسىنا، اتا-اناسىنا، دوستارىنا، قۇدا-جەكجاتىنا جەكە شارۋاسىمەن كەلەدى. ولار كەلگەن سايىن اۋداندىق كوشى-قون قىزمەتى بولىمىنەن رۇقساتناما قاعازىن الۋ كوپتەگەن ادامدار ءۇشىن كادىمگىدەي قيىندىق تۋعىزىپ كەلگەن. قارابالىق اۋدانىنداعى سميرنوۆ سەلولىق وكرۋگىنەن باسقا ەلدى مەكەندەردىڭ بارلىعى شەكارالىق اۋماققا كىرەدى. مىسالى، چەليابى وبلىسىندا جۇمىس ىستەيتىن ۇلى نەمەسە تۇرمىستاعى قىزى رەسەيدىڭ ازاماتى بولعان سوڭ ول شەتەلدىك بولىپ سانالادى دا، قازاقستانعا كەلۋى ءۇشىن اۋداندىق كوشى-قون ورتالىعىنان رۇقساتناما قاعاز الۋى قاجەت. ول قۇجات جەتى كۇندە دايىن بولادى. ەڭ قىزىعى، ەرەجە بويىنشا قازاقستانعا كەلەتىن ادام قارابالىق اۋداندىق كوشى-قون بولىمىنە رۇقساتناما قاعاز ءۇشىن ارىزدى الدىن الا كەلىپ تاپسىرۋى ءتيىس. ول قۇجات جەتى كۇندە دايىن بولعان سوڭ، ونى الۋ­عا قايتا كەلەدى. ەگەر رەسەي ازا­­ماتى رۇقساتناما قاعازعا ارىز بەرمەي، ونسىز شەكارالىق اۋماق­قا ءوتتى دەگەنشە، ءبىزدىڭ ەلدىڭ زاڭىن بۇزعان بولىپ شىعا كەلەدى. سەنىمدى اقپارات كوز­دەرىنەن ال­عان مالىمەتكە قاراساق، ءبىز­دىڭ شە­كاراشىلار تەك ناۋ­رىز ايىن­دا عانا رۇقساتناما قاعاز­سىز قارابالىق اۋدانىندا جۇر­گەن 10 شەتەل ازاماتىن ۇستاعان.

– اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولى­مىنىڭ كوشى-قون بولىمىنە رەسەي ازا­­مات­تارى مەن ازاماتتىعى جوق ادام­داردان رۇقساتناما قاعاز ءۇشىن كۇنىنە 20 شاقتى ارىز تۇسە­دى. ال جاز ايلارىندا بۇل سان 80-گە دەيىن جەتەدى، – دەي­دى قارا­با­لىق اۋداندىق كوشى-قون قىزمە­تى ءبو­لىمى­نىڭ باستىعى قايرات ىبىراەۆ.

كۇندەلىكتى تىرشىلىك بۇل تاجى­ريبەنىڭ قاراپايىم ادامدار ءۇشىن وتە قولايسىز ەكەنىن كورسەتتى. ويتكەنى ومىردە ءتۇرلى جاعدايلار كەز­دەسەدى. وسىنى ەسكەرىپ، اۋدان­دىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ كوشى-قون قىزمەتى ءبولىمى شەكارا اۋما­عىن­دا شەكارالىق رەجىمدى قادا­عالاۋ قىزمەتىمەن ءوزارا اۋىز­شا كەلىسىپ، رۇقساتناما قاعاز­دى بەرۋدى كەيبىر جاعدايدا جەڭىل­دەتكەن. رەسەي ازاماتى قارا­بال­ىققا كەلگەن بەتىندە رۇق­سات­ناما قاعازعا ءوتىنىش بەرەدى دە، ءوز ارىزىنىڭ كوشىرمەسىن الا­دى. ول جەتى كۇندە دايىن بول­عان­شا قارابالىق اۋدانىندا جۇرە بەرۋىنە بولادى. مەم­لە­كەت مۇددەسى تۇرعىسىنان ويلا­عان­دا، بۇل دا ماسەلەنى تۇبىرى­نەن شە­شەتىن شەشىم ەمەس. رۇقسات­ناما قاعازىن دايىنداۋعا نەگە جە­تى كۇن كەرەك؟ ويتكەنى وسى كۇن­دەر ىشىندە قازاقستانعا رەسەي جاعى­نان وتەتىن ادامنىڭ كىم ەكەنى تەكسەرىلمەي مە؟

شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ شەكارالىق اۋماققا كىرۋى ءۇشىن رۇقساتناما قاعازدىڭ بەرىلۋ ەرەجەسى بويىن­شا قازاقستاندا تۇراتىن ەتجاقىن تۋىستارى اۋىرىپ قال­عان نەمەسە قايتىس بولعان جاع­داي­دا شەكارالىق اۋماققا رەسەي ازاماتىن رۇقساتناما قاعاز­سىز وتكىزۋگە بولادى. بىراق الدىن الا مۇنداعى تۋىستارى وعان مە­دي­تسينا مەكەمەلەرى كۋالان­دىر­عان جەدەلحات سالۋى ءتيىس. ال اۋىرعان نەمەسە قايتىس بولعان تۋىسى جالعىزىلىكتى ادام بولىپ، ولارعا جەدەلحات سالاتىن ادام بولماسا شە؟ مۇنداي جاع­داي قارابالىق اۋدانىندا ورىن العان دا كورىنەدى. «قازاق­تەلەكوم» بولىمشەلەرىنىڭ مالىم­دەگەنىندەي، قازىرگىدەي تسيفرلاندىرۋ، كوممۋنيكاتسيا زامانىندا جەدەلحاتتىڭ كۇنى وتكەن.

بوسكول سەلولىق وكرۋگىنىڭ اكىمى ساپار تولەۋباەۆتىڭ دا اتا-اناسى چەليابى وبلىسىنىڭ قىزىل اۋدانىندا تۇرادى.

– اتا-انام مەن ءبىراز اعايىن-جەكجاتىم سوندا قالدى. ولار­دىڭ بىزگە ءار كەلۋى وسىنداي قۇ­جات­­تاردى رەتتەۋدەن تۇرادى. كەل­­مەي جاتىپ رۇقساتناما قاعاز­دى ولاردىڭ وزدەرى كەلىپ الۋى قا­جەت. بىراق قازىر ءسال جەڭىل­دەتىلدى. ارينە، ءجۇرىپ-تۇرۋ­عا ىڭ­­عاي­سىزدىق بار. قازىرگى تسيفر­­لان­دىرۋ زامانىندا سونى جە­ڭىل­­دەتۋگە بولماس پا ەكەن دەپ وي­لايمىن، – دەيدى ساپار تونۋش­باي ۇلى. راسىندا، رۇقساتناما قاعازىن الۋدى وڭايلاتۋ تەك ادامدار ءۇشىن قولايلى بولۋىمەن قاتار، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋدى دا نىقتاي تۇسەرى ءسوزسىز.

شەكارالىق اۋداندارداعى وزەك­تى ماسەلە تەك رۇقساتناما قا­عاز­دىڭ الىنۋى عانا ەمەس. مىسا­لى، بوسكول سەلولىق وك­رۋگىن­دەگى تۇر­عىندار ءۇشىن چەليابى وبلىسىنا قاتىناۋ سوڭ­عى جىل­دارى قيىن­داپ كەتىپتى. ويتكەنى 2013 جىل­عا دەيىن بوسكولدى باسىپ وتەتىن «چەليابى – قارتالى» ەلەكتر پويى­زى بۇل ستانساعا توقتايتىن، ال قازىر توقتامايدى. پويىزبەن زۋىل­­داپ جەتىپ باراتىن جەردى بوس­ك­ول­دىكتەر تاس جولمەن اينالادى.

جالپى، قوستاناي وبلىسىندا 8 اۋدان رەسەيدىڭ شەكاراسىندا ورنالاسقان. جىل باسىنان بەرگى ون ايدا وسى اۋداندار تۇرعان شەكارالاردان وبلىسقا بارلىعى 2500 شاماسىندا شەتەلدىك وتكەن. ونىڭ ىشىندە 1700-دەن اسا ادام تەك قارابالىق شەكارا اۋماعى­نا كەلگەن. مەملەكەت مۇددەسىنە وراي زاڭنىڭ بارلىعى دا ورىندالۋى كەرەك. الايدا، ونىڭ ادامدار يگىلىگىنە ساي، قولايلىلىعى، ۋاقىتتان اعىنىنان قالماعانى دا ەسكەرىلگەنى ورىندى. ونى قارابالىقتىقتار سەزىنىپ وتىر.

قوستاناي وبلىسى،

قارابالىق اۋانى