قازاقستان مەن رەسەي شەكارالاس وڭىرلەرى ىنتىماقتاستىعىنىڭ حVI فورۋمى جاقىندا ومبى قالاسىندا وتەدى. ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاس جوعارى قارقىنمەن ورىستەپ كەلە جاتقانىمەن، شەكارالاس وڭىرلەردە تۇيتكىلدى ماسەلەلەر جەتكىلىكتى. ومبىداعى جيىن بارىسىندا وسىنداي ماسەلەلەر شەشىمىن تاپسا يگى.

قارابالىق اۋدانى مەن رەسەيدىڭ چەليابى وبلىسىنا قاراستى ترويتسك قالاسىنىڭ اراسىن تەك ءۇي وزەنى ءبولىپ جاتىر. ەكى ارا تاياق تاستام جەر، اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس. قاشاننان وزەننىڭ ارعى جاعى مەن بەرگى جاعىنا ادامدار ءجيى قاتىناپ جاتادى. ترويتسك قالاسىنىڭ قالا مارتەبەسى بولعانىمەن ءوزى اتتاس اۋداننىڭ ورتالىعى عوي. ال تاريحقا كوز سالساق، وتكەن عاسىردىڭ 30-40-جىلدارىنا دەيىن ترويتسك رەسەيدەگى ءىرى ساۋدا، مادەنيەت، ءتىپتى ساياسي ورتالىق بولعان. تەك قارابالىق اۋدانى عانا ەمەس، وبلىستىڭ شەكارا ماڭىنداعى اۋداندارىنىڭ بارلىعىندا تۇرعىنداردىڭ ءارى-بەرى قاتىناۋى ءبىر سايابىرسىعان ەمەس. بىراق بۇرىنعىداي ورتاق قازانى بار وتتىڭ باسىندا ەمەسپىز. زاڭى، ءرامىزى، ىشكى ساياساتى بولەك-بولەك ەلمىز. سوندىقتان كوڭىلى جاقىن بولعانمەن، شەكارادان كوكاتتىنىڭ ءبارى وتە بەرمەيدى، قوس كورشىنىڭ دە زاڭى، قورعانىس تالاپتارى بارىنشا ساقتالادى. دەگەنمەن، مەملەكەت زاڭىمەن رەتتەلگەن ەرەجەلەردىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ادامدارعا ابىگەرلىك تۋدىراتىن تۇستارى بار ەكەندىگىن شەكارا اۋماعى سانالاتىن قارابالىق اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى ءجيى كوتەرەدى.
بۇل ماسەلە «شەتەلدىكتەردىڭ جانە ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ شەكارالىق ايماققا كىرۋىنە رۇقساتناما قاعاز بەرۋ قاعيدالارىن جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ كەيبىر شەشىمدەرىنە ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2013 جىلعى 23 شىلدەدەگى №734 قاۋلىسى جانە ونىڭ كەيىنگى تولىقتىرۋلارى مەن وزگەرىستەرى ارقىلى رەتتەلگەن. وسى قاۋلى بەكىتكەن ەرەجەدە شەكارالىق ايماققا كىرۋگە رۇقساتناما قاعاز كىمگە بەرىلەتىنى تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان. وندا رۇقساتناما قاعازى وقۋ، ەمدەلۋ، جۇمىس ىستەۋ، تۋريزم ماقساتىمەن شەكارالىق ايماققا كىرەتىن شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامدارعا بەرىلەتىنى تۋرالى جازىلعان.
بىراق جۇرتتىڭ بارلىعى قارابالىققا جۇمىس ىستەۋگە، وقۋعا نەمەسە تۋريست بولىپ كەلە بەرمەيدى، ادامدار وزدەرىنىڭ تۋىسىنا، اتا-اناسىنا، دوستارىنا، قۇدا-جەكجاتىنا جەكە شارۋاسىمەن كەلەدى. ولار كەلگەن سايىن اۋداندىق كوشى-قون قىزمەتى بولىمىنەن رۇقساتناما قاعازىن الۋ كوپتەگەن ادامدار ءۇشىن كادىمگىدەي قيىندىق تۋعىزىپ كەلگەن. قارابالىق اۋدانىنداعى سميرنوۆ سەلولىق وكرۋگىنەن باسقا ەلدى مەكەندەردىڭ بارلىعى شەكارالىق اۋماققا كىرەدى. مىسالى، چەليابى وبلىسىندا جۇمىس ىستەيتىن ۇلى نەمەسە تۇرمىستاعى قىزى رەسەيدىڭ ازاماتى بولعان سوڭ ول شەتەلدىك بولىپ سانالادى دا، قازاقستانعا كەلۋى ءۇشىن اۋداندىق كوشى-قون ورتالىعىنان رۇقساتناما قاعاز الۋى قاجەت. ول قۇجات جەتى كۇندە دايىن بولادى. ەڭ قىزىعى، ەرەجە بويىنشا قازاقستانعا كەلەتىن ادام قارابالىق اۋداندىق كوشى-قون بولىمىنە رۇقساتناما قاعاز ءۇشىن ارىزدى الدىن الا كەلىپ تاپسىرۋى ءتيىس. ول قۇجات جەتى كۇندە دايىن بولعان سوڭ، ونى الۋعا قايتا كەلەدى. ەگەر رەسەي ازاماتى رۇقساتناما قاعازعا ارىز بەرمەي، ونسىز شەكارالىق اۋماققا ءوتتى دەگەنشە، ءبىزدىڭ ەلدىڭ زاڭىن بۇزعان بولىپ شىعا كەلەدى. سەنىمدى اقپارات كوزدەرىنەن العان مالىمەتكە قاراساق، ءبىزدىڭ شەكاراشىلار تەك ناۋرىز ايىندا عانا رۇقساتناما قاعازسىز قارابالىق اۋدانىندا جۇرگەن 10 شەتەل ازاماتىن ۇستاعان.
– اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ كوشى-قون بولىمىنە رەسەي ازاماتتارى مەن ازاماتتىعى جوق ادامداردان رۇقساتناما قاعاز ءۇشىن كۇنىنە 20 شاقتى ارىز تۇسەدى. ال جاز ايلارىندا بۇل سان 80-گە دەيىن جەتەدى، – دەيدى قارابالىق اۋداندىق كوشى-قون قىزمەتى ءبولىمىنىڭ باستىعى قايرات ىبىراەۆ.
كۇندەلىكتى تىرشىلىك بۇل تاجىريبەنىڭ قاراپايىم ادامدار ءۇشىن وتە قولايسىز ەكەنىن كورسەتتى. ويتكەنى ومىردە ءتۇرلى جاعدايلار كەزدەسەدى. وسىنى ەسكەرىپ، اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ كوشى-قون قىزمەتى ءبولىمى شەكارا اۋماعىندا شەكارالىق رەجىمدى قاداعالاۋ قىزمەتىمەن ءوزارا اۋىزشا كەلىسىپ، رۇقساتناما قاعازدى بەرۋدى كەيبىر جاعدايدا جەڭىلدەتكەن. رەسەي ازاماتى قارابالىققا كەلگەن بەتىندە رۇقساتناما قاعازعا ءوتىنىش بەرەدى دە، ءوز ارىزىنىڭ كوشىرمەسىن الادى. ول جەتى كۇندە دايىن بولعانشا قارابالىق اۋدانىندا جۇرە بەرۋىنە بولادى. مەملەكەت مۇددەسى تۇرعىسىنان ويلاعاندا، بۇل دا ماسەلەنى تۇبىرىنەن شەشەتىن شەشىم ەمەس. رۇقساتناما قاعازىن دايىنداۋعا نەگە جەتى كۇن كەرەك؟ ويتكەنى وسى كۇندەر ىشىندە قازاقستانعا رەسەي جاعىنان وتەتىن ادامنىڭ كىم ەكەنى تەكسەرىلمەي مە؟
شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ شەكارالىق اۋماققا كىرۋى ءۇشىن رۇقساتناما قاعازدىڭ بەرىلۋ ەرەجەسى بويىنشا قازاقستاندا تۇراتىن ەتجاقىن تۋىستارى اۋىرىپ قالعان نەمەسە قايتىس بولعان جاعدايدا شەكارالىق اۋماققا رەسەي ازاماتىن رۇقساتناما قاعازسىز وتكىزۋگە بولادى. بىراق الدىن الا مۇنداعى تۋىستارى وعان مەديتسينا مەكەمەلەرى كۋالاندىرعان جەدەلحات سالۋى ءتيىس. ال اۋىرعان نەمەسە قايتىس بولعان تۋىسى جالعىزىلىكتى ادام بولىپ، ولارعا جەدەلحات سالاتىن ادام بولماسا شە؟ مۇنداي جاعداي قارابالىق اۋدانىندا ورىن العان دا كورىنەدى. «قازاقتەلەكوم» بولىمشەلەرىنىڭ مالىمدەگەنىندەي، قازىرگىدەي تسيفرلاندىرۋ، كوممۋنيكاتسيا زامانىندا جەدەلحاتتىڭ كۇنى وتكەن.
بوسكول سەلولىق وكرۋگىنىڭ اكىمى ساپار تولەۋباەۆتىڭ دا اتا-اناسى چەليابى وبلىسىنىڭ قىزىل اۋدانىندا تۇرادى.
– اتا-انام مەن ءبىراز اعايىن-جەكجاتىم سوندا قالدى. ولاردىڭ بىزگە ءار كەلۋى وسىنداي قۇجاتتاردى رەتتەۋدەن تۇرادى. كەلمەي جاتىپ رۇقساتناما قاعازدى ولاردىڭ وزدەرى كەلىپ الۋى قاجەت. بىراق قازىر ءسال جەڭىلدەتىلدى. ارينە، ءجۇرىپ-تۇرۋعا ىڭعايسىزدىق بار. قازىرگى تسيفرلاندىرۋ زامانىندا سونى جەڭىلدەتۋگە بولماس پا ەكەن دەپ ويلايمىن، – دەيدى ساپار تونۋشباي ۇلى. راسىندا، رۇقساتناما قاعازىن الۋدى وڭايلاتۋ تەك ادامدار ءۇشىن قولايلى بولۋىمەن قاتار، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋدى دا نىقتاي تۇسەرى ءسوزسىز.
شەكارالىق اۋداندارداعى وزەكتى ماسەلە تەك رۇقساتناما قاعازدىڭ الىنۋى عانا ەمەس. مىسالى، بوسكول سەلولىق وكرۋگىندەگى تۇرعىندار ءۇشىن چەليابى وبلىسىنا قاتىناۋ سوڭعى جىلدارى قيىنداپ كەتىپتى. ويتكەنى 2013 جىلعا دەيىن بوسكولدى باسىپ وتەتىن «چەليابى – قارتالى» ەلەكتر پويىزى بۇل ستانساعا توقتايتىن، ال قازىر توقتامايدى. پويىزبەن زۋىلداپ جەتىپ باراتىن جەردى بوسكولدىكتەر تاس جولمەن اينالادى.
جالپى، قوستاناي وبلىسىندا 8 اۋدان رەسەيدىڭ شەكاراسىندا ورنالاسقان. جىل باسىنان بەرگى ون ايدا وسى اۋداندار تۇرعان شەكارالاردان وبلىسقا بارلىعى 2500 شاماسىندا شەتەلدىك وتكەن. ونىڭ ىشىندە 1700-دەن اسا ادام تەك قارابالىق شەكارا اۋماعىنا كەلگەن. مەملەكەت مۇددەسىنە وراي زاڭنىڭ بارلىعى دا ورىندالۋى كەرەك. الايدا، ونىڭ ادامدار يگىلىگىنە ساي، قولايلىلىعى، ۋاقىتتان اعىنىنان قالماعانى دا ەسكەرىلگەنى ورىندى. ونى قارابالىقتىقتار سەزىنىپ وتىر.
قوستاناي وبلىسى،
قارابالىق اۋانى
اۋليەكولدە ەكى ءبۇلدىرشىن ءتىلسىز جاۋدىڭ قۇربانى بولدى
ايماقتار • كەشە
قازاقستان مەن ومان اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق نىعايىپ كەلەدى
ساياسات • كەشە
ەلباسى بيبىگۇل تولەگەنوۆانى 90 جاسقا تولعان مەرەيتويىمەن قۇتتىقتادى
قازاقستان • كەشە
ماجىلىستە جاڭا جاردەماقى جايى تالقىلاندى
پارلامەنت • كەشە
قاراعاندىدا ەنەرگەتيكالىق فورۋم ءوتىپ جاتىر
قازاقستان • كەشە
وتباسىندا تەڭدىك بولماي، قوعامدا تەڭدىك بولماس
قوعام • كەشە
ءجۇزۋ: دميتري بالاندين كۇمىس مەدال يەلەندى
سپورت • كەشە
ەلوردادا «JYR AMANAT» كونتسەرت-سپەكتاكلى ءوتتى
رۋحانيات • كەشە
كونفەدەراتسيا كۋبوگى اياقتالدى
سپورت • كەشە
كاراتە: جەرلەستەرىمىز ءۇش التىن الدى
سپورت • كەشە
قاراعاندىدا «جىل مۇعالىمى» بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى انىقتالدى
ايماقتار • كەشە
دميتري بالاندين اقش-تا توپ جاردى
سپورت • كەشە
الماتىدا «پوەزيا اللەياسى» اشىلدى
ادەبيەت • كەشە
ەرلان ايتاحانوۆ قالا تۇرعىندارىن قابىلدادى
ايماقتار • كەشە
رۋحانيات • كەشە
قازاقستان مەن مالايزيا اراسىندا اۋە قاتىناسى كەڭەيۋدە
قازاقستان • كەشە
قازاقستان مەن كولۋمبيا ۆيزاسىز رەجيم ورناتتى
ساياسات • كەشە
تۇركيادا قازاقستاندىق جاستار باس قوستى
قوعام • كەشە
تاريح • كەشە
تاريح • كەشە
ايماقتار • كەشە
قوعام • كەشە
كۇن تارتىبىندە – الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ
ۇكىمەت • كەشە
الەم • كەشە
سپورت • كەشە
كاسىپقوي بوكس • كەشە
ايماقتار • كەشە
رۋحانيات • كەشە
قوعام • كەشە
ۇلىقبەك ەسداۋلەت: ادەبيەت ادەپتەن باستالادى
ادەبيەت • كەشە
قاراپايىمدىلىق حانعا دا جاراسادى
رۋحانيات • كەشە
جەكپە-جەكتە جەرلەستەرمىز دەس بەرمەدى
سپورت • 08 جەلتوقسان، 2019
كىرىس كوزى ەمەس، ۋاقىتشا قارجىلاي كومەك
قوعام • 08 جەلتوقسان، 2019
باعا QR كودتار ارقىلى بەرىلەدى
ايماقتار • 08 جەلتوقسان، 2019
بيىل الماتىداعى «بورالداي ساق قورعاندارى» كەشەنىنە 46 مىڭنان اسا وقۋشى ساياحاتتادى
رۋحانيات • 08 جەلتوقسان، 2019
جەمقورلىققا قارسى زاڭناماعا ەنگىزىلگەن تولىقتىرۋلاردى ءتۇسىندىردى
قازاقستان • 08 جەلتوقسان، 2019
الماتىداعى «AǴYM» كورمەسى جاس سۋرەتشىلەرگە رۋحاني شابىت بەرەدى
رۋحانيات • 08 جەلتوقسان، 2019
كارديوورتالىق ۇجىمى بىرىكتىرۋگە نەگە قارسى؟..
ايماقتار • 08 جەلتوقسان، 2019
كونفەدەراتسيا كۋبوگىنىڭ فيناليستەرى انىقتالدى
سپورت • 08 جەلتوقسان، 2019
ون پەداگوگ «Qazsaq» ستيپەندياسىنا يە بولدى
قوعام • 08 جەلتوقسان، 2019
قوعام • 08 جەلتوقسان، 2019
كورنەكتى گەولوگ دۇبەك دۇيسەنبەكوۆكە مەموريالدىق تاقتا اشىلدى
رۋحانيات • 08 جەلتوقسان، 2019
«جەلتوقسانشى» جەتكىنشەك ەسكە الىندى
رۋحانيات • 08 جەلتوقسان، 2019
ۇقساس جاڭالىقتار