اكىمدەر الەۋەتىن پايدالانا الا ما؟

بۇل مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆ­تىڭ «100 ناقتى قادامى­نىڭ» 98-قادامىن­دا: «سەلولىق وكرۋگ، اۋىل، سەلو، كەنت، اۋداندىق ماڭىزداعى قالا دەڭ­گەيىن­دە جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ­دىڭ دەربەس بيۋدجەتى ەنگىزىلەتىن بولادى»، دەپ ايتىلىپ، «ۇلت جوسپارى – قازاق­ستان­دىق ارمانعا باستايتىن جول» اتتى جولداۋىندا 2018 جىلدان باستاپ جۇزەگە اسىرىلاتىنى تايعا تاڭبا باسقانداي كورسەتىلگەن ەدى. سوعان بايلانىستى وتكەن اپتادا ەل ىشىندە بولىپ قايتقان ءماجى­لىس دەپۋتاتتارى «كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن تالقىلاپ ءبىرىنشى وقىلىمدا قابىلدادى.

شىنى كەرەك، اۋىل اكىمدەرى بۇرىن دا قۇرالاقان وتىرعان ەمەس. ميل­ليارد­تاپ  بولماسا دا اۋىل حالقى­نىڭ تالاپ-تىلەگىنە وراي ميلليونداپ قار­جى بەرىلىپ كەلگەنى بەلگىلى. اكىم بول­عان جۇرتىنا جاقىن بولسىن، بار-جوعىن جاياۋ ءجۇرىپ تۇگەندەمەي، كولىكپەن بارىپ ءبىلسىن دەپ، جۇرگىزۋشىسى جانىن­دا «نيۆا» مىنگىزگەلى دە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. بۇل قامقورلىقتاردى ءتيىمدى پايدالانىپ، سەنىمنەن شىقسام، قوڭىر توبەل تىرلىكتى جانداندىرسام دەپ كۇندىزدى قويىپ، ءتۇن قاتقاندار دا، ەسكى «جىردى» ەستەن شىعارا الماي بەرگەن تەڭگەنى تەندەردىڭ «تەپكىسىنە» سالىپ، تاۋداي ءىستى تارىداي شاشىپ العاندار دا تابىلىپ، تالايىنىڭ باسى داۋعا قالعانىنان دا حاباردارمىز. قىزمەتتىك كولىكتى اۋىل مەن اۋدان اراسىنداعى جيىندارعا مىنۋمەن شەكتەلگەندەر دە تابىلدى.

كەيبىر تىزگىن ۇستاعان ازاماتتار ەل ىشىندەگى ەلباسىنىڭ وكىلدەرى ەكەنىن اڭعارا بەرمەيتىن دە سەكىلدى. سەبەبى، كوپ جاعدايدا بيشىك مەنىڭ قولىمدا دەگەن كەيىپ تانىتىپ قالادى. وسى ارادا مىنا ءبىر ويدى ورتاعا سالا كەتسەك دەيمىز، ول – قازاق «جالقاۋ» دەگەن ءسوز. ارينە، بەس قول بىردەي ەمەس، ەل بولعان سوڭ الاسى دا، قۇلاسى دا بولادى، بىراق، وندايدى ەل جاقسىلارى شەتكە قاقپاي، قوعامعا قوسىپ، قاتارعا تارتقان. ءيا، قازاق – ۇلكەنىن سىيلاعان، باسشى بولار ادامىنىڭ الدىن قيىپ وتپەگەن جۇرت. ۇلكەنى ءۇيىرىپ اكەتىپ، باس بولار باسشىعا لايىق جاستى قولتىعىنان دەمەپ وتىرعان. ۇيىمداستىرا السا، ۇيىتقىلىق تانىتسا قازاقتاي ەڭبەكشى حالىق جوق. كەتپەن ۇستاعان ىبىراي جاقاەۆ پەن تاياق ۇستاعان جازىلبەك قۋانىشباەۆ، تىزگىن مەن شىلبىردى تەڭ تارتقان نۇرمولدا الدابەرگەنوۆتەردىڭ ونەگەلى ءومىرى سوزىمىزگە دالەل بولارى حاق. ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزگە ۇڭىلسەك تە الداعى ايتقان قاسيەتتەردى كورۋگە بولادى. ماسەلە – ۇيىتقى بولۋدا.

ءسويتىپ، الداعى جىلدان باستاپ بىرتىندەپ اۋىلعا اقشا بارادى. توقىرا­عان ءىس ىلگەرى جىلجىپ، ساپىرى­لىسقان ىشكى كوشى-قون سايابىرسيدى دەگەن ۇمىت­تەمىز. ول ءۇشىن اۋىل اكىمدەرى سەر­گەك قيمىلداپ، سەرپىلۋى، بۇرىنعى ءتاسىلدى تارك ەتىپ، جاڭاشا وي-سانا قالىپ­تاستىرۋى ءتيىس. قولعا تيگەن قاراجاتتى قوجىراتپاي، جەلگە ۇشىرماي ەل مۇد­دەسىنە پايدالانۋى كەرەك. بۇل قام­قورلىقتى حالىق سەزىنىپ وتىر. تالاپ كۇشەيەدى. سونى الدىن الا اڭعار­عان ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا وزدەرىنىڭ تۇجى­­رىمدارىن العا تارتۋدا. بولگەن قار­­جىنى اۋىل اكىمدەرى پايدالانا الا ما، الدە قالاي دەگەن كۇدىكتەرىن اي­تىپ قالۋدا. جاۋاپتى جۇمىستىڭ باستالۋى­نا 11 ايدان ءسال اساتىن ۋاقىت قالدى. وسى مەرزىمدە جەرگىلىكتى جەردەگى اكىمدەردىڭ ءبارى بىردەي جاقسى ءىستى جانداندىرىپ اكەتە مە؟ الدە ۇيلەستىرە الماي ۇتىلىپ قالا ما؟ ء«اپ-ادەمى ءان ەدى، پۇشىق شىركىن قور قىلدىنىڭ» كەبىن كيە مە؟ ونىڭ ۇستىنە بيۋروكراتتىق كەدەرگىلەردەن ارىلا الماي كەلە جاتقانىمىز دا اقيقات. وبلىس اكىمى كەلەدى دەسە، كەيبىر اۋدان اكىمى ول جۇرەتىن جولدى تازالاپ، جاقسى جەردى كورسەتۋگە تىرىسادى. ال اۋدان اكىمى كەلەدى دەسە اۋىل اكىمى قۇراق ۇشادى. وسى جاساندىلىقتان قۇتىلىپ، بار مەن جوقتى الاقانداعىداي تۇگەندەسەك نۇر ۇستىنە نۇر. ەگەر ءبىر ساتى جوعارى وتىرعان تومەندەگىنىڭ توبەسىنەن نۇقىپ، مەنىڭ ايتقانىم بولا­دى دەپ ۇستەلدى توقپاقتاسا، جاقسى ءىستىڭ جارا­سىم تابۋى ەكىتالاي. ءبىر سوزبەن ايت­قاندا، ىسكەر، ادال، حالىققا قىزمەت ەتەتىن ازاماتتار جەرگىلىكتى اكىمدىكتىڭ ابىرويىن اسىرماق. جوعارىداعىلار ءۇشىن كۇلشەلى بالانىڭ كۇنىن كەشىپ، باعىنىشتىسىنىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي­تىن جالتاق جاندار بۇل ءىستى اياعىنا جەت­كىزە الماسى انىق. ءبىز مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىز، ەلباسى ءوزىنىڭ « ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» اتتى كىتابىندا كوپتەگەن ازاماتتار ادەمى جۇمىستى دۇرىلدەتىپ باستاپ «…سوسىن ۋاقىت وتە كەلە ءىستىڭ اياعىن سۇيىلتىپ، ءتىپتى ءارى-بەرىدەن سوڭ كەيبىر قاجەتتى ءىس-شارالاردىڭ ىزىنە سۋ قۇيامىز»، دەگەن ەدى. ەندەشە، كەلەسى جىلى اۋىل جۇرتىنىڭ حال-احۋالىن كوتەرۋگە بولىنەتىن قارجىنىڭ جۇمسالاتىن جەرىن  قازىردەن ناقتىلاپ، جوبا جوس­پارىن تياناقتاساق ۇتىلماسىمىز انىق. جالپى، بۇل مىڭداعان اۋىل اكىمىنە سىن بولعالى تۇر. سىننان سۇرىنبەي ءوتۋ ازا­ماتتاردىڭ موينىنداعى قارىز بەن پارىز دەپ بىلەمىز.

سۇلەيمەن

مامەت،

«ەگەمەن قازاقستان»