مەن باسقاردى بالا كۇنiنەن تانىپ بiلدiم دەسەم ارتىق ايتپاعان بولارمىن. ويتكەنi ەكەۋمiز دە  جامبىل وبلىسىنداعى كيەلi قۇلان جەرiنiڭ كوكدونەن دەگەن اۋىلىندا تۋىپ، بiر كوشەنiڭ بو­يىندا، تiپتi ارامىزدا بiر-اق ءۇي بار كورشi تۇردىق. ارامىزدا جەتi جاس ايىرماشىلىق بولعاندىقتان، ونىڭ قاز-قاز باسقان قادامىنان، ەر جەتكەن كەزiنە دەيiن كوز الدىمدا ءوتتi. بiر مەكتەپتە، بiر جوعارى وقۋ ورنىندا وقىدىق، بiر رەداكتسيادا  قىزمەت iستەدiك. ءوز مۇمكiندiگiمە قاراي ماقالا جازۋعا باۋلىپ، العاشقى ماقالاسىنىڭ اۋداندىق گازەتكە جاريالانۋىنا دا ىقپال ەتتiم. تiپتi ونى قازمۋ-دiڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتiنە iلەستiرiپ اكەلگەنىم دە ەسiمدە. 

ول بالا كەزiنiڭ وزiندە العىر، ونەر اتاۋلىعا جاقىن بولدى. دومبىرانى سويلەتiپ، توگiلتە كۇي شەرتەتiن ونەرiن دە بiرەۋ بiلسە، بiرەۋ بiلمەس. وعان  4-5 سىنىپ وقىپ جۇرگەن كەزiندە وزiم بiلەتiن اندەردi دومبىراعا قوسىپ تارتۋدى ۇيرەتكەنiممەن، كەيiننەن باسقاردىڭ  الدىندا وتىرىپ ءوزiم ۇيرەنەتiن بولدىم. تiپتi بiر جىلدارى باسقاربەك «سوتسياليستiك قازاقستان» گازەتiندە  (قازiرگi «ەگەمەن قازاقستان») قىزمەت iستەپ جۇرگەنiندە رەداكتسياعا قىرعىز  اعايىندار قوناققا كەلەدi. سوندا ولار  قومۋزدارىن  بەزiلدەتە، قولدارىن ءارى-بەرi سەرمەپ تارتقانىنا ريزا بولماعان ادام قالمايدى. ەندiگi كەزەك –  قازاقتاردiكi. بiراق قىرعىزدارشا قولدى سەرمەپ دومبىرا تارتۋ ەشكiمنiڭ دە قولىنان كەلمەسi ايدان انىق ەدi. سوندا باسقار  قولىنا دومبىراسىن الىپ، قىرعىز اعايىنداردىڭ قيمىل ارەكەتiن اينىتپاي قايتالاعان كەزدە  قوناقتار ارقا-جارقا بولىپ، قاۋقىلداسىپ  قالعان ەكەن.

جاراتىلىسىنان ءازiل ءۇشiن، قالجىڭ ءۇشiن تۋعان باسقاردىڭ قىلىق-ارەكەتi دە كۇلكiگە تولى بولۋشى ەدi.  بiرەۋدiڭ داۋسىن، مiنەز-قۇلقىن اينىتپاي سالۋدىڭ شەبەرi بولاتىن. اسiرەسە ۇستازى تەمiربەك قوجاكەەۆتiڭ داۋسىمەن تەلەفون ارقىلى تالايدى «تىقسىرعانىن» كۇلە تىڭداعانبىز. بiردە مىناداي قىزىق  بولدى. ول كەزدە باسقار «حالىق كەڭەسi» گازەتiنiڭ جاۋاپتى حاتشىسى، مەن جاۋحاتشىنىڭ ورىنباسارىمىن. ەكەۋمiز بiر كابينەتتە وتىرامىز.  بiر كۇنi كورشi بولمەدەگi رەداكتوردىڭ ورىنباسارى جۇمابەك كەنجالينگە قوجاكەەۆ بولىپ تەلەفون سوقتى. العاش امان-ساۋلىقتى سۇراسىپ بولعاننان كەيiن،  جۇمابەككە تيiسە سويلەدi. ء«اي، سلۋشاي، – دەدi باسقاربەك-قوجاكەەۆ ، – ءوزi بولعان قىز توركiنiن تانىمايدى دەۋشi ەدi. سەن بiزدەن بەس جىل بiلiم العانىڭدى، بiزدiڭ ارقامىزدا لەنيندiك ستەپەنديانت اتانىپ، قالالىق كەڭەسكە دەپۋتات بولعانىڭدى ۇمىتايىن دەگەن ەكەنسiڭ. ايتپەسە،  مەنiڭ ماقالامنىڭ جاتقانىنا ەكi اي بولدى، سونى نەگە شىعارمايسىڭ؟» – دەپ دۇرسە قويا بەردi. جۇمابەكتiڭ اقتالعان داۋسى كورشi بولمەدەن بiزگە انىق ەستiلiپ جاتتى. ابدەن قىسىلىپ، بiر كەزدە ءوزى-وزىنە كەلگەن جۇمابەك باسقاربەكتىڭ وسىنداي «ويىنى» بارى ەسiنە ءتۇستi-اۋ دەيمiن، «اعا، توقتاي تۇرىڭىزشى» دەپ تەلەفون تۇتقاسىن تىرەي سالىپ، بiزدiڭ بولمەگە  جۇگiرiپ كەلدi... ء«اي، باسقار، تۇتقانى تاستا...» قىران-توپان كۇلكiگە قارىق بولدىق. 5 كۋرستا جۇرگەن كەزiندە ديپلومدىق جۇمىسىن جازۋعا بەل شەشiپ كiرiسە الماي جۇرگەن كۋرستاسىنا قوجاكەەۆ بولىپ تەلەفون شالىپ، بiر اپتانىڭ iشiندە دايىنداتقانىن ءالi كۇنگە جولداستارى جىر عىپ ايتادى.

«انا تiلi» گازەتiنىڭ بۇدان ءبىراز جىل بۇرىن وقىعان مىنا ءبىر شتريح تا ەسىمدە قالىپتى. ۋني­ۆەرسيتەتتi بiتiرگەن كەزدەرi بولسا كەرەك. كۋرستاس­تار­­دىڭ الماتىدا قالاتىنى قالىپ، قالماعانى جول­داما بويىنشا جان-جاققا تارايدى. استانادا قالعاندارىنا پاتەر كەرەك. ولارعا كiم بىردەن پاتەر بەرە قويسىن. پاتەر جوق بولعان سوڭ سول كەزدەگi جالعىز «رەكلاما» دەگەن گازەتكە جاي-جاپسارىڭدى ايتىپ، جارناما بەرەسiڭ. وسىنداي جارنامانى باسقاردىڭ بiر كۋرستاسى دا بەرiپتi. جارنامانى وقىعان باسقاربەك كۋرستاسىنا پاتەر يەسi بولىپ تەلەفون سوعادى. اڭگiمەسiنiڭ باسىن ورىسشا باستاعان «پاتەر يەسi» ءسوزiنiڭ اياعىن قازاقشامەن اياقتاپ، «ماعان ءوزiڭ سەكiلدi انا تىلىندە تازا سويلەيتiن قازاق كەرەك ەدi. مىنا قالانىڭ ءبارi ورىستانىپ كەتتi عوي، سەن ماعان كورمەسەم دە ۇناپ تۇرسىڭ. كەل، كەزدەسەيiك. مەن سەنi بالەن دەگەن جەردەگi سىراحانانىڭ جانىنان كۇتەمiن» دەيدi. اناۋ القىن-جۇلقىن بولىپ، تاكسيلەتiپ مەجەلi جەرگە جەتiپ بارادى. بارسا پاتەرشi شال - باسقار كۇتiپ تۇر دەيدi. ال وسى وقيعادان كەيiن كۇلمەي كورiڭiز...

باسقاربەك جۋرناليستيكا فاكۋل­تەتىنە تۇسە سالىسىمەن كۋرستىڭ ەسترادالىق ءانسامبلىن قولعا الىپ، جەتەكشىسى بولدى. بۇل ءوز ناتيجەسىن بەرىپ، ول ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەنشە جىل سايىنعى ستۋدەنتتەردىڭ فاكۋل­تەتارالىق كوركەمونەرپازدار باي­قاۋىندا تەك جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىندى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، 1977 جىلى ماسكەۋدە وتكەن ستۋدەنتتەر مەن جاستاردىڭ دۇنيەجۇزiلiك فەستيۆالiنە قاتىستى. ستۋدەنت كەزiندە-اق­ الماتى وبلىستىق «جەتiسۋ» گازەتiنە قىزمەتكە ورنالاستى. ول كەزدە «جەتiسۋ» گازەتiنە قىزمەتكە ورنالاسۋ ەكiنiڭ بiرiنiڭ باسىنا تۋا بەرمەيتiن باقىت بولاتىن. مۇندا ول وندiرە جازىپ، وقىرمانداردىڭ iزدەپ ءجۇرiپ وقيتىن اۆتورىنا اينالدى. وسى باسىلىمنىڭ بەتiندە ۇزبەي جاريالانعان «قۇنسىز ادام» دەيتiن ساتيرالىق پوۆەسi وقىرماندار تاراپىنان ۇلكەن قولداۋعا يە بولدى. كەيiننەن وسى شىعارماسى ءۇشiن قازاقستان لكسم ورتالىق كو­مي­تەتiنiڭ  باۋبەك بۇلقىشەۆ اتىنداعى جاستار سىي­لىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. «حالىق كەڭەسi» گازەتiندە ءجۇرiپ ءوزiنiڭ تۋعان جەرiنiڭ بايىرعى قۇ­لان اتاۋىن قايتارۋعا بەلسەنە اتسالىستى، باسىلىم بەتiندە بiرنەشە پروبلەمالىق ماقالا جازدى. ول ءوز ناتيجەسiن بەرiپ، لۋگوۆوي سەلوسى – قۇلان اۋى­لى، لۋگوۆوي اۋدانى – تۇرار رىسقۇلوۆ اۋدانى بولىپ وزگەردi. «سوتسياليستiك قازاقستان» گازەتiندە جۇر­گەندە ء«مۇيiز تۇمسىق»، «حالىق كەڭەسi» گازەتiندە «قان­داۋىر»، «دالا ديدارى» گازەتiندە ء«اپتiشۋ!، جارە­كەماللا!» دەگەن ساتيرالىق بەتتەر اشىپ، ءوزi جۇر­گiزiپ وتىردى. «تاماشا» ويىن-ساۋىق وتاۋىنىڭ بەلسەندi اۆتورى، ءارi ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ بiرi بول­دى.    

باسقار قايتىس بولارىنان 3 اي بۇرىن ءوزiنiڭ تۋعان اۋدانىندا «تاماشانىڭ» بۇكiل تارلاندارىن شاقىرىپ، شىعارماشىلىق كەشiن وتكiزدi. سوندا جارقىراپ، جارقىلداپ، ۇلكەن-كiشiمەن ازiلدەسiپ، اينالاسىن شۋاققا شومىلدىرىپ ەدi. كەش الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا جالعاسىن تاپتى.

ال مىنا ولەڭiن قايتىس بولارىنان نەبارi 10 كۇن بۇرىن جازىپتى.

                        شەر

بۇل ءپانيدiڭ مەن دە بiر ءۇزiندiسi،

كورiپ پە ەكەن و دۇنيە ءجۇزiن كiسi.

ءبارiمiز دە پەندەمiز جۇمىر باستى،

ايىرماسى بiر – ۇزىن، بiرi – كiشi.

يا الپىس، يا جەتپiس جاس – وتكەل ەدiڭ،

بۇل قالاي سول عۇمىرعا جەتپەگەنiم.

ءومiر-اي، سەن نە دەگەن قاتال ەدiڭ،

مەن دە ساعان سىرت بەرiپ وكپەلەدiم.

جاسىمنان مۇراتىما جەتكەن ەدiم،

تiل­، كوزدەن ساقتان شىراق، تەك دەمەدiڭ.

ەسكەرتسەڭ مەندە دە ەس بار، ۇعار ەدiم،

قيدىڭ عوي، قۋ جەلكەمدi تەككە مەنiڭ.

«ارقاڭ» بار دەپ ايتۋشى ەدi اتالارىم،

بiلمەپپiن بۇل سوزدە دە قاتا بارىن.

«ارقا» بەرiپ الدامشى اسىلدارعا،

سۇم اجال ءوز ۇيiنە اپارارىن.

قوس مارتە مەن ءتۇس كوردiم، تۇندە­لەتiپ،

جەل ۇشىرىپ اكەتتi مەنi دوڭگەلەتiپ.

مال سويىپ، قازان اسىپ جاتىر حالىق،

اس بەرiپ جاتىر ما دەپ ۇشىپ تۇردىم.

كوزiمنiڭ تiرiسiندە ولگەن ەتiپ،

جازدادىم جارىق كۇندە كورگە كەتiپ.

بۇرىن قازا بولعاندار جەبەپ جاتىر،

بەسiكتەيiن قوراپقا بولەپ جاتىر.

بiر اياعىم سىنعان ەدi – سيپاپ كور­­سەم،

ياپىر-اي، سۇپ-سۋىق بوپ بولەك جاتىر!

جارق-جۇرق ەتكەن مەن سىندى قازا­عى­ڭا،

كەرەگi جوق پەيiش تە، توزاعى دا.

تiرiسiندە كوزiمنiڭ كۇلكi ەتتiڭ،

قالدىرما ەندi بابالار مازاعىنا.

جالپاق باستىق جالعاندى سۋداي كەشiپ،

قىمبات ەكەن ونىسى – ۋداي نەسiپ.

جاتار ما ەكەم، بiر كەزدە تاس قاراڭ­عى،

توبەمدە شاش ورنىنا قۋراي ءوسiپ!...

كەلتە بولدى ءومiرiم، قىسقا تونداي،

قويار ما ەكەن، مۇردەمە قۇس تا قون­باي.

جاتار ما ەكەم، شاشىلىپ سۇيەكتە­رiم،

جازدا كۇيمەي ىستىققا، قىستا توڭ­باي.

دۇنيەگە كەلمەك تە بار، ولمەك تە بار،

قۇلاعىڭدى ءسوز تاسيتىن جەل كەپ تا­بار.

بۇل دۇنيەدە نە بوپ جاتىر، اعايىن­دار،

و دۇنيەگە بەرiڭدەر جوندەپ حابار.

قۋ جۇرەك تاعات تاپپاي سۋىلدايدى،

كوزiمدە وت، قوس قۇلاعىم شۋىلداي­دى.

باسىما قونعان باقىت، قايتەيiن-اي،

قاشقاقتاپ، قايتا-قايتا جۋىمايدى.

تۇرشiگiڭدەر ءبارiڭ دە ولەم دەسiپ،

مەن جاتقان جاققا قاراي ەلەڭدەسiپ.

بۇل جاققا اياق باسپا، باۋىرلارىم،

جۇرمەيiك اقىرەتتە سالەمدەسiپ.

                                                                                                        باسقاربەك

                                                 20 جەلتوقسان 1993 جىل

مiنە، باسقاربەك  ومiرمەن قوشتاسۋ جىرىن  وسىلاي جازىپتى... نەبارى 35 جىل عانا ءومىر سۇرگەن تالانت يەسىنىڭ قوشتاسۋ جىرى. بىراق سول 35 جىلدىڭ وزىندە ارتىندا وشپەس مۇرا قالدىردى. بالا كۇنىمىزدە ءاتالارىمىزدىڭ «ار ادام ومىردە جاساعان جاقسى ىستەرىنىڭ جەمىسىن دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن دە كورە بەرەدى. ونىڭ سەبەبى، جاساعان جاقسى امالىنىڭ ساۋابىن ولگەننەن كەيىن دە پەرىشتەلەر توقتاۋسىز جازا بەرەدى ەكەن» دەپ ايتىپ وتىراتىن.  مىنە، وسى تۇرعىدان العاندا باسقاربەك بيتانوۆتىڭ ەل ءۇشىن ەتكەن يگىلىكتى ىستەرى مەن مۇراسىن كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە ەتۋ تۋعان جەرىندە ۇمىت قالماعانىنا قۋانامىز. ول قايتىس بولعاننان كەيىن «سۋرەتىنەن عانا تانيدى» دەگەن 30 باسپا تاباققا جۋىق پروزالىق، ساتيرالىق شىعارمالارى جارىققا شىقتى. اراگىدىك بولسا دا رەسپۋبليكالىق ويىن-ساۋىق وتاۋلارى ينتەرمەديالارى مەن ءازىل-ءاجۋالارىن ساحناعا شىعارىپ قويادى. ءوزى تۋىپ-وسكەن «كوكدونەن» اۋىلىندا ءبىر كوشەگە اتى بەرىلسە، اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ ۇجىمى باسقار بيتانوۆ اتىنداعى تەاتر ستۋدياسىن اشىپ، اۋىل-اۋىلداردى ارالاپ، ونىڭ شىعارمالارىن حالىققا تانىستىرىپ وتىرادى. «عيبرات الار ارتىڭا ءىز قالدىرساڭ، شىن باقىت وسى»، – دەپ شاكارىم اتامىز ايتقانداي، باسقار بيتانوۆتىڭ ەل ءۇشىن ەتكەن يگىلىكتى ىستەرى مەن مۇراسىن كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە ەتۋ تۋعان جەرىندە قولداۋ تاپقانىن ماقتان ەتەمىز.

قىدىرالى قويتاي،

مادەنيەت قايراتكەرi

الماتى