قۇدايى كور­شىسىنىڭ ەسىمىن بىلمەك تۇرماق، قار­بالاس تىرشىلىكتىڭ قامىمەن كوپشىلىك كەيدە ءتىپتى وتباسى تاربيەسىنە، بالالارىنا كوڭىل بولۋگە ۋاقىت تاپپاي جاتاتىنىن ايتىپ، مۇڭ شاعادى. سوندىقتان مۇندا كورشىلەرىن تانىماۋ، ارالاسپاۋ، اماندىق-ساۋلىق سۇراسپاۋ، قاسىنان ۇستاراداي لىپىپ وتە شىعۋ... ت.س.س. ارەكەتتەر داعدىلى جايت بولىپ سانالادى. قالالىق كورشىلەر تۇرماق بۇگىندە اڭقىلداعان اۋىل ادامدارىنىڭ ءوزى ىرگەسىن قالىڭ دۋالمەن قورشاپ، ءبىرىنىڭ ۇيىنە ءبىرى كىرىپ-شىعۋدان قالىپ بارادى. الايدا جۇرەكتەگى مەيىرىم وتى ازايىپ، ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە جاقسىلىق جاساۋى، قولۇشىن سوزۋى، سىيلاستىعى قاسقالداقتىق قانىنداي تاپتىرماس قۇندىلىققا اينالعان قوعامدا قاتىگەزدىك پەن ءتۇرلى قاۋىپ-قاتەردەن ساقتانباي بولمايتىنىن بىلە تۇرا، ەسىگىنە ق ۇلىپ سالۋدى بىلمەگەن باياعى اتا-بابالارىمىزدىڭ زامانىن كوكسەپ، ولاردى سىناپ-مىنەۋ، سوگۋ دۇرىس بولا قويماس، ءسىرا.

مۇندايدا تۇيسىككە رۋحاني ءداندى قازاقى تامسىلدەن ىزدەسەك، لۇقمان حاكىم­نىڭ تاربيەسىنە بايلانىستى كونە كوز قاريالاردان ەستىگەن مىناداي عيبراتتى قاعيدا ويىڭا ورالادى. عۇلامانىڭ ءبىر شاھاردا ەكى ءۇيى بولىپتى دەيدى. ءبىرى ءزاۋلىم، ءىشى حان سارايىمەن بارا-بار ۇلكەن دە، ەكىنشىسى ەشكىمنىڭ نازارىن اۋدارا قويمايتىن جاتاعان ءارى كەپەدەي تىم تار بولىپتى. بىردە لۇقمان حاكىم وسى ۇيلەرىن ساتىپ باسقا جاققا كوشۋگە جينالادى. ول ءۇشىن اۋەلى ءۇيىن ساتۋعا تۋرا كەلەدى. قازىرگى كۇننىڭ ولشەمىنە سالساق، ۇلكەنىن قىمباتقا، جۇپىنى ءۇيىن ارزان باعاعا ساتاتىنى بەلگىلى عوي. بىراق ولاي ەمەس، كەرىسىنشە كەڭ سارايلى ءۇي ارزانعا، ال لاشىعى قىمباتقا باعالانادى. سوندا ساتىپ الۋشى حاكىمنىڭ مۇنىسىنا تۇسىنبەي، بۇلاي ەتۋىنىڭ جاي-جاپسارىن سۇرايدى. لۇقمان حاكىم مىنا ءۇيىمنىڭ وتە تار لاشىق ەكەنى راس، بىراق قاسىمداعى كورشىم جاقسى ادام ەدى. ال بۇل اللا تاعالانىڭ بۇيرىعىمەن عانا ءناسىپ ەتەتىن باقىت، دۇنيەنى شىر اينالساڭ دا ونداي جانداردى تاپپايسىڭ. سوندىقتان مەن ءۇيدىڭ قۇنىنان جايساڭ كورشىمدى جوعارى باعالادىم، دەپتى.

بۇگىندە ەل اراسىندا كەڭ تاراپ كەتكەن «قونىس سايلاماس بۇرىن كورشىڭدى سايلا»، ء«ۇي الما، كورشى ال» دەگەن ماتەل­دەر كەيىنگى ۇرپاققا سودان مۇرا بو­لىپ قالسا كەرەك. تەك قازاقتا عانا ەمەس، كورشى تۋرالى جەر بەتىندەگى بۇكىل حالىق­تا قاداۋ-قاداۋ قاعيدالار ساقتالعان. اۆار­لاردا «اناسى ماقتاعاندى الما، كورشىسى سىيلاعاندى قارما»، ورىستا «كورشىڭمەن تاتۋ-ءتاتتى بول، بىراق ءۇيىڭنىڭ قاقپاسى بولسىن»، ەۆرەيلەردە ء«ۇي ساتىپ الماس بۇرىن، الدىمەن، كورشىڭنىڭ كىم ەكەنىن ءبىل»، پارسى حالقىندا: «كوكتەمدە ەرىنبەگەن ادام قىستا كورشىسىنەن ارپا سۇراپ الاقان جايمايدى»، جاپونداردا: «كورشىنىڭ پىسكەن كۇرىشى اپپاق كورىنەر»، موڭعولداردا: «كورشىڭنەن ىزدەمەس بۇرىن ساندىعىڭنىڭ تۇبىنە ءۇڭىل»... ت.س.س. ماقال-ماتەلدەر وتە كوپ كەزدە­سەدى. جانە بۇلاردىڭ ءتۇپ-توركىنىنىڭ تامىرلاس، ەتەنە جاقىن بولىپ كەلەتىندىگى قانداي عاجاپ! ويتكەنى قاي حالىق بولسىن، ۇلت بولسىن ەجەلدەن كورشى دەگەن ۇعىمعا ايرىقشا ءمان بەرىپ، قاستەرلەگەن، قادىرلى قوناعىنداي قۇرمەت تۇتقان. قۋانىشى مەن قايعى-مۇڭىن الدىمەن اعايىن-باۋىرداي ارالاسىپ-قۇرالاسىپ كەتكەن جاقىن كورشىسىمەن ءبولىسۋ ءار ادامنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىگىنىڭ وزەگى دەسەك، كورشىڭدى قۇدايىڭداي سىيلاۋ سەزىمى اركىمنىڭ ومىردەن كورگەن-تۇيگەنىنە، اتا-اناسىنان العان وتباسىلىق تاربيەسىنە بايلانىستى كورىنىس تاباتىنى تاعى ايان.

قازاق ادەتتە «قۇداي قوسقان كورشىم» دەپ قوڭسىنى اق تىلەۋىنە، نيەتى پەن پەيىلىنە قاراي قابىلدايدى. باسقا ءىس تۇسكەندە، قىسىلتاياڭدا، الدىمەن اينالايىن، كورشىڭ جەتىپ كەلەدى كومەككە. ارايلانىپ اتقان ءار تاڭدى اماندىقپەن بىرگە قارسى الاتىن دا، باتار كۇندى ۇياسىنا بىرگە قوندىراتىن دا – تىرشىلىگىڭنىڭ جالعىز كۋاگەرى، ياعني كورشىڭ. دەيسىڭ، ارينە. سودان دا «كورشى حاقىسى – ءتا­ڭىر اقىسى»، «الىستاعى اعايىننان، ال­دىڭداعى كورشىڭ ارتىق»، «جاقىننىڭ جامانىن ماقتاما، كورشىڭنىڭ الا ءجىبىن اتتاما»، «وتتى ۇرلەي بەرسەڭ، وشىرەسىڭ، كورشىنى كۇندەي بەرسەڭ، كوشىرەسىڭ»، «تۋىس – اتادان، كورشى – اللادان»... دەيدى قازەكەم. كورشى تۋرالى ماقال-ماتەلگە قازاقتان باي حالىق جوق-اۋ، ءسىرا. كوبىمىز اۋىلدا تۋىپ-وسكەندىكتەن مۇنداي قۇندى ويلاردىڭ قانداي ءمان-ماعىناعا يە ەكەنىن وتە جاقسى تۇسىنەمىز. اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، قازىر كورشى تۋرالى ۇعىم زامانمەن بىرگە جاڭعىرىپ، سىرتقى ءتۇر-سيپاتىنا دەيىن وزگەرىسكە ۇشىراعانى ءمالىم. سويتسە دە «كورشىلەردىڭ بىلاي ىستەگەنى دۇرىس، ال مىناۋى قاتە» دەپ سىرتىنان سىپىرا سىقپىرتىپ سىني پىكىر ايتۋ قيىن. شىركىن، ءار كۇنىڭدى ۋايىم-قايعىسىز، جاقسى كوڭىل كۇيمەن وتكىزگەنگە نە جەتسىن! مۇنى نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىز؟ ويتكەنى بەتپە-بەت كەزدەسە قالعان ساتتە قاراپتان-قاراپ بۇيەشە جيىرىلعىش، ۇرىنارعا قارا تاپپايتىن داۋ-دامايشىل كورشىڭ بولعاننان اسقان ادامعا قورلىق جوق-اۋ دەيسىڭ كەيدە. كورشىلەر كورىنبەيدى. ءبىرىنىڭ ۇيىنە ءبىرى باس سۇقپايدى. ارالاسپايدى. سالەمدەسپەيدى. دەگەن ءسوزدىڭ ءبارى مىناداي سۇمدىقتىڭ جانىندا تۇيمەدەي نۇكتە عانا بولىپ كىشىرەيىپ قالا بەرەدى ەكەن. اۋىزبىرلىككە، ىنتىماققا قۇرىلعان قاراپايىم قالىبىمىزدان وتكەننىڭ ونەگە ورنەكتەرى ءوشىپ، كومەسكى تارتۋىنا، حالقىمىزدىڭ قانىنا سىڭگەن بايىرعى داستۇرلەردەن كوز جازا باستاۋىمىزعا كىنالى ادام با، زامان با؟

قاراشاش توقسانباي،
«ەگەمەن قازاقستان»