وركەنيەتتىڭ, عىلىمنىڭ ەلى سانالاتىن اقش-تا جيىرما جىلدان استام ءبىلىم الىپ, عىلىممەن اينالىسىپ, ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكەن ونى اتالعان الپاۋىت ەلگە جەتەلەپ اپارعان عىلىمعا دەگەن شەكسىز قۇشتارلىق ەكەن. اتا-اناسى فيزيكا-ماتەماتيكادان ساباق بەرەتىن ۇستازدار بولعاسىن با, كەيىپكەرىمىزدىڭ وسى سالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى تىم ەرتە ويانىپتى. سول سەبەپتى عىلىمى مەن تەحنيكاسى دامىعان ەلگە بارىپ عالىم بولسام دەگەن ۇلى ارمان ونى تىم ەرتە مۇحيت اسىرىپ جىبەرگەنىن بىلدىك.
عىلىمعا اڭسارى اۋعان نۇرشات نۇراجى 2008 جىلى اقشتىڭ نيۋ-يورك قالالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە حيميا عىلىمى بويىنشا دوكتورلىقتى (PhD) قورعاپ, ءوز سالاسىنداعى العاشقى قادامدى ءساتتى باستادى. ول دوكتورلىقتى وقىپ جۇرگەندە ون بەستەن استام عىلىمي ماقالاسىن ءوزىنىڭ زەرتتەۋ سالاسى بويىنشا ەڭ جوعارعى بەدەلگە يە الەمدىك عىلىمي زەرتتەۋ جۋرنالدارىندا جاريالاپ, عالىمداردىڭ جاقسى باعاسىن العان ەدى. ونىڭ زەرتتەۋ باعىتى – نانوتەحنولوگيا سالاسى جانە ونى قولدانۋ. سول كەزدىڭ وزىندە جاڭادان قاز تۇرىپ كەلە جاتقان نانو عىلىمىن زەرتتەۋگە دەگەن باتىلدىق ونى جەرگە قاراتقان جوق. كەرىسىنشە, قاتارلاستارىنان وزا شاپقىزىپ, بەدەلىن بيىكتەتتى, باعاسىن ءوسىردى. قازاق بالاسىنىڭ دا جاڭا تەحنولوگيالاردا باق سىنايتىنىن, ءتىپتى ونى باعىندىرىپ, باسقالاردى وزىنە ۇلگى ەتە الاتىنىن ول ءاۋ باستا سەزىنسە كەرەك-ءتى. بىلايشا ايتقاندا, ول وسى سالاعا العاش كىرىسكەن جىلدارداعى عىلىمي دەڭگەي بويىنشا ايتساق, نانوبولشەكتەردىڭ قاسيەتتەرى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن قۇبىلىستا ەدى. سول ءۇشىن دە نۇرشات وعان ايرىقشا قىزىققانى بەلگىلى. بولاشاق عالىم ەكىۇداي بولماي, وسى سالادا عىلىمي ديسسەرتاتسيا جازۋعا كىرىسەدى. الەمدىك حيميا سالاسى بويىنشا ۇزدىك باسىلىم سانالاتىن «Journal of American Chemical Society» (امەريكا حيميا قوعامىنىڭ جۋرنالى) جۋرنالىندا جاريالاعان العاشقى ماقالاسى ونىڭ ەسىمىن وزگە زەرتتەۋشىلەرمەن, عالىمدارمەن, پروفەسسورلارمەن تانىس ەتتى. وسى ماقالاسىندا نۇرشات نۇراجى نانوچيپتەردى جاساۋ, ونىڭ ءارتۇرلى امالدارى مەن قيىندىقتارى, قولدانىلۋ اياسى, ەسەپتەۋدىڭ كۇش-قۋاتى سياقتى جاڭا عىلىمي كوزقاراسىن بىلدىرەدى. بۇل سول كەزدەگى نانو عىلىمى ءۇشىن ايتا جۇرەرلىك جاڭالىق بولىپ ەسەپتەلەدى.
وي مەن سانانىڭ, قيالدىڭ كۇشى شەكسىز ەكەنىن عالىمدار جاقسى بىلەتىنى انىق. الەمدەگى ەڭ ءىرى تەحنولوگيالىق جوعارى وقۋ ورنى سانالاتىن ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنا پوست- دوكتورانتۋرالىق زەرتتەۋگە تۇسكەن ن.نۇراجى ۇنەمى ىزدەنىس پەن ۇيرەنۋدىڭ ارقاسىندا ويىن جەتىلدىرىپ, جاڭا عىلىمي ونىمدەر جاساۋعا قۇلشىنادى. عىلىمي الاڭعا زور ىقىلاسپەن كىرگەن ول كەلەسى كەزەكتە كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىلاتىن كومپيۋتەرلەردىڭ سىيىمدىلىعىن قايتكەندە جوعارىلاتۋعا بولادى دەگەن ۇلى سۇراققا جاۋاپ ىزدەگىسى كەلدى. اقىرى ونىڭ جاۋابىن تاپتى دا. اتالعان نانوبولشەكتى جاساۋ جانە ونى قولدانۋ تۋرالى بۇكىل دۇنيە ءجۇزىنىڭ عالىمدارى تارتىسقا تۇسكەن ساتتە ونىڭ عىلىمي ىزدەنىسى مەن جاساعان ءونىمى ءساتتى بولىپ شىعادى. وسى ءونىمدى قالاي جاساۋ جونىندەگى عىلىمي ماقالاسى «Advanced Materials» جۋرنالىندا جارىق كورىپ, نۇرشات نۇراجى ەسىمى عىلىم كەڭىستىگىندە تاعى ءبىر رەت جارقىرادى. كوپ وتپەي حالىقارالىق ماتەريال زەرتتەۋ قوعامىنىڭ سان-فرانتسيسكو قالاسىندا وتكەن جينالىسىندا ونىڭ زەرتتەۋ جۇمىسى كۇمىس مەدالمەن ماراپاتتالدى.
– عىلىم بىردەن قالىپتاسىپ, ناتيجە بەرمەيدى. ول بىرتە-بىرتە قالىپتاسادى. الەمگە عىلىم ارقىلى جاڭاشا وي سالىپ, وزگەشە جول اشۋ – شىنايى عالىمداردىڭ مىندەتى. بولاشاقتا ءبىز مۇنايعا ەمەس, سۋتەگى ەنەرگياسىمەن جۇمىس ىستەگەنىمىز دۇرىس. ويتكەنى بۇل – كەلەشەك ەنەرگيانىڭ ءبىرى, – دەيدى ول.
عالىم 2013 جىلدان باستاپ ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنا زەرتتەۋشى عالىم رەتىندە جۇمىس ىستەيدى. الەمدىك عىلىمي ولشەمگە ساي جۇمىس ىستەيتىن اتالعان ءبىلىم ورداسى قازاق عالىمىن تەكتەن-تەككە جۇمىسقا شاقىرىپ, توردەن ورىن بەرمەيتىنى انىق. بۇل مۇمكىندىككە عالىمنىڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرى سەبەپشى بولعانى بەلگىلى. عىلىمنىڭ ءبىر اتى – ىزدەنىس. كەيىپكەرىمىز كۇنى-ءتۇنى زەرتحانادا وتىرىپ, تاعى ءبىر جاڭالىق اشتى. شىنداپ كىرىسكەن ادامعا عىلىم سالاسىنداعى كەي مۇمكىندىكتەر كۇش-قۋات بەرەتىنىن ونىمەن اينالىسقان ادام عانا سەزەتىن شىعار. توك وتكىزگىش پوليمەرلەردىڭ نانوبولشەگىن جاساپ, اينالىمعا تۇسىرگەن دە ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز ەكەنىن ماقتانىشپەن ايتقىمىز كەلەدى. بۇدان بولەك, ول ستۋدەنتتەرىمەن بىرگە كوپتەگەن عىلىمي جوبالار جاساپ, قوعامعا, كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاجەتتى بولشەكتەر ازىرلەۋمەن اينالىسادى. وسى ىزدەنىسىن جوعارى باعالاعان اقش-تىڭ عىلىمي ورتالىعى وعان 2015 جىلى نانوتەحنولوگياعا قوسقان ەرەكشە ۇلەسى ءۇشىن دجوزەف سىيلىعىمەن ماراپاتتادى. جاڭالىقتىڭ تورەسى دە وسى. سەبەبى نۇرشات نۇراجى اتالعان عىلىمي سىيلىقتى العان تۇڭعىش قازاق عالىمى ەدى.
وسى ارادا ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتى نە ءۇشىن نۇرشات نۇراجىنى جۇمىسقا شاقىرىپ, وعان سەنىم ارتتى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋى مۇمكىن. بۇعان دا جاۋابىمىز دايىن. ونىڭ قورعاعان ديسسەرتاتسياسى عىلىمي ساراپشىلار تاراپىنان ۇزدىك دەپ تانىلىپ, حارۆارد ۋنيۆەرسيتەتى, كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتى, ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتى سياقتى ءۇش ايگىلى ءبىلىم ورداسى وعان پوست-دوكتورلىق قورعاۋعا ۇسىنىس جاسايدى. اسىرەسە الەم تانىعان مايكل رۋبنەر مەن روبەرت كوحەن سەكىلدى ەكى پروفەسسوردىڭ وعان پەيىلى ءتۇسىپ, ءوز جانىنا شاقىرىپ, بىرگە عىلىمي جۇمىس ىستەۋگە ىنتالاندىرادى. عىلىم جولىندا جۇرگەن ادام ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى زور شابىت. جاڭا ورتا ءارى جاقسى عالىمداردىڭ القاۋىمەن ونىڭ عىلىمي ساناسى بۇرىنعىدان دا وزگەشەلەنىپ, جاڭا عىلىمي جاڭالىقتار جاساۋعا تالپىنادى. سونىڭ ءبىرى – بۋلانبايتىن ماتەريالدار جاساۋ. ءبىز كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىپ جۇرگەن ۇيالى تەلەفوننىڭ بەتىندەگى بۋلانبايتىن ماتەريال كەيىپكەرىمىزدىڭ ءبىر رەتكى عىلىمي ويلاۋىنىڭ ناتيجەسىنەن تۋعان ەدى. ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنىڭ الەمگە ايگىلى پروفەسسورى انجەلا بالچەرمەن بىرىگىپ «M13 Virus» گەنەتيكالىق ينجەنەرلەۋ ارقىلى جاڭا تۇردەگى فوتوكاتاليتيكالىق ماتەريال جاساپ شىقتى. بۇل جەتىستىگى 2012 جىلى الەمگە ايگىلى «Advanced Materials» جۋرنالىندا جارىق كوردى. سونىمەن قاتار جوعارىداعى جۇمىستار بويىنشا حالىقارالىق 5 پاتەنت الدى. بۇل – ەسكى قازاقتىڭ ء«بىلىمدى مىڭدى جىعادى» دەگەن دانالىعىن دالەلدەيتىن ۇلكەن جەتىستىكتىڭ ءبىرى.
ءار ادامدا ماقسات بولاتىنى ءسوزسىز. ۇزدىكسىز ىزدەنىسى, عىلىمعا دەگەن ماحابباتى ونى ءوز ماقساتىنا جەتكىزدى. 2015 جىلى ول تەحاس تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حيميالىق ينجەنەريا فاكۋلتەتىنە پروفەسسور بولىپ جۇمىسقا تۇرىپ, ءوزىنىڭ العاشقى زەرتحاناسىن قۇرعان. وسى ارادا ايتا كەتەلىك, اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتەگى نۇرشات نۇراجى اتىنداعى عىلىمي زەرتحانا جوعارى وقۋ ورىننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قۇرىلعان بولاتىن. اتالعان زەرتحانادا سۋدى كۇن نۇرى ارقىلى ءبولىپ, سۋتەگىن الۋعا ارنالعان زەرتتەۋلەر جاسالىپ, سىناق جۇرگىزىلگەنىن دە ماقتانىشپەن ايتساق جاراسىمدى. جاڭا تۇردەگى توق وتكىزگىش پوليمەرلەر جاساۋدا ونىڭ اشقان جاڭالىقتارى از ەمەس. سول سەبەپتى ول 2016 جىلى اقش حيميا قوعامىنىڭ مۇناي زەرتتەۋ سالاسى بويىنشا عىلىمي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. سونىمەن بىرگە امەريكا حيميا ونەركاسىپ-ينجەنەرلىك قوعامىنىڭ (AICHE) حالىقارالىق ءىرى جيىندارىندا تەحنيكالىق سەكتسيا بويىنشا وتەتىن حالىقارالىق سيمپوزيۋمداردىڭ توراعاسى بولىپ كوزگە تۇسكەن جالعىز قازاق تا وسى نۇرشات نۇراجى. سونداي-اق وسى جىلدارى «تەحاس تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەڭ بەدەلدى عالىمى» اتاعىن السا, 2018 جىلى ماتەريالتانۋ عىلىمىنداعى ەڭ بەدەلدى جۋرنال «Journal of Material Chemistry A» تاراپىنان الەم بويىنشا ەڭ ۇزدىك زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىرى دەپ تانىلدى.
اقش-تا سوعىس ۇشاقتارىن زەرتتەيتىن ارناۋلى بازا بار. ءبىر عاجابى, نۇرشات نۇراجى 2017-2019 جىلدارى امەريكانىڭ اۋە ارمياسىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ باعىتىنداعى كونكۋرسىن ۇتىپ الىپ, اتالعان زەرتتەۋ ورنىنىڭ ەڭ ۇزدىك زەرتحاناسىندا (The Wright-Patterson US Air Force Lab in Ohio, USA) جۇمىس ىستەيدى. سوعىس ۇشاقتارىندا كەزدەسەتىن كوپتەگەن ماسەلەنى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن بۇل ورتالىققا ات باسىن بۇرىپ, تابان تىرەپ, عىلىمي زەرتتەۋ جاساعان ول ماتەريال جانە ونى وڭدەۋ بولىمىندە ءونىمدى ەڭبەك ەتەدى. اسكەري زەرتتەۋمەن وتكەن ءۇش جىل وعان كەرەمەت شابىت سىيلاعانى ءسوزسىز. مۇنداي تانىمال زەرتتەۋ توبىنا كىرگەن العاشقى قازاق تا وسى نۇرشات نۇراجى. سونداي-اق عالىم تەحاس تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جۇرگەندە ءوز زەرتحاناسىنا قازاقتىڭ كوپتەگەن جاس عالىمى مەن PhD ستۋدەنتتەرىن تارتقان. دالىرەك ايتساق, وننان اسا قازاق جاسىنا عىلىمي جەتەكشى بولىپ, ولاردىڭ عىلىمعا دەگەن جولىن اشقان.
2019 جىلى اقش-تاعى جوعارى جالاقىسى بار جۇمىسىن تاستاپ, ەلگە ورالعان ول نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە ورنالاسىپ, ءوز ەلىندە عىلىممەن اينالىسۋعا ءبىرجولا بەت بۇرادى. ەلگە كەلە سالا عىلىمي زەرتحانالار قۇرۋدى مىقتاپ قولعا الادى. ءۇش جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتا ءوز جوسپارىن ورىنداپ, اينالاسىنا عىلىمعا اڭسارى اۋعان جاس مامانداردى جينايدى. قازىر ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە مەمبرانالار, توق وتكىزەتىن پلاستيكتەر, كۇن نۇرى ارقىلى سۋتەگىن الۋ جانە بيوماسسالار سياقتى ءتورت ۇلكەن زەرتحانا جۇمىس ىستەپ تۇر. مۇندا ەلىمىزدىڭ 40-تان استام جاس مامانى ىرگەلى عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن اينالىسىپ جاتقانىن ءوز كوزىمىزبەن كوردىك.
– بۇل زەرتحانادا قانداي عىلىمي ونىمدەر جاسادىڭىزدار؟ – دەپ سۇرادىق اڭگىمە اراسىندا.
– توق وتكىزەتىن رەزەڭكەنىڭ ءتۇرلى قۇرىلىمدارىن جاسايتىن تەحنولوگيانى ازىرلەدىك. ول سوزىلادى, تەمىرگە ۇقسامايدى. ونىمەن سەنسور جاساۋعا, باكتەريالاردى تەكسەرۋگە, ءتىپتى تەلەديدار ەكرانىن دا جاساۋعا بولادى. بۇل – ۇلكەن جەتىستىك. مۇنى ماقتانىشپەن ايتا الامىن. سول ءۇشىن دە بۇل تۋرالى جوعارى دارەجەلى عىلىمي جۋرنالدا جاريالاندى, – دەدى ول.
عىلىمعا دەگەن كوزقاراس وزگەرمەيىنشە, عىلىمعا سەنۋ, ونىڭ قۋاتىن, كۇشىن باعالاۋ مۇمكىن ەمەس. نۇرشات نۇراجى ءوز ستۋدەنتتەرىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرىن تانىستىردى. ولار جاقىندا سۋتەگىن باقىلايتىن سەنسور جاساپ شىقتى. وسىنىڭ ءبارى ەڭبەكتىڭ, عىلىمعا دەگەن ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىكتىڭ جەمىسى.
ءار ۇلتتان قۇرالعان جاس ماماندار ودان ساباق الىپ, عىلىم جولىنا قانات قاعىپ, بيىك بەلەستەردى باعىندىرۋعا نيەتتى. «شىركىن, پروفەسسور بولىپ, قازاق جاستارىن عىلىممەن اينالىسۋعا جەتەلەسەم» دەگەن ۇلى ارمان ونىڭ ىستىق جۇرەگى مەن نۇرلى اقىلىندا بۇرشىك جارعانىن اڭدادىق. بىراق ارمان تاۋسىلۋشى ما ەدى؟ ونىڭ ەندىگى ارمانى – ەلىمىزدىڭ عىلىمىن دامىتۋعا ايانباي ۇلەس قوسۋ. بۇدان اسقان ارمان بولسىن با؟
– قازىر الەمدىك كوشكە, باسەكەلەستىككە ىلەسۋ ءۇشىن, ءتىپتى كوشتەن قالماۋ ءۇشىن ەلىمىزدە ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىن دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىر. بۇل – قۋانارلىق جاعداي. مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولداۋىمەن عىلىم سالاسىندا وڭ وزگەرىستەر دە بولدى. مىسالى, جاس عالىمداردى قولداۋ شارالارى جۇزەگە اسىپ جاتىر ءارى ەلىمىزدە عىلىم سالاسىن دامىتۋعا بولىنەتىن قاراجات كولەمى دە ارتتى. دەگەنمەن عىلىم سالاسىندا كەمشىلىكتەر دە جوق ەمەس. ول تۋرالى ءوز ۇسىنىستارىمدى پرەزيدەنت جانىنداعى عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسكە جولدادىم. ەلدىڭ عىلىم مەن تەحنولوگياسىنىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسۋ باقىتىنا يە بولعانىما قۋانىشتىمىن, – دەيدى عالىم.
كەزىندە عىلىمعا دەگەن شەكسىز قۇشتارلىق ونى الىپ امەريكاعا قالاي اپارسا, ەلىنە دەگەن ىڭكارلىك ونى قازاق دالاسىنا, استانا تورىنە جەتەلەپ الىپ كەلدى. 2019 جىلدان بەرى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە پروفەسسور, استانا ۇلتتىق زەرتحاناسىندا زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جاتقان ونىڭ ءار كۇنى ىجداعاتتىلىقپەن جوسپارلانعان. عىلىمي جوبالارعا قاتىسۋ, تالقىلاۋ سياقتى جۇمىستار ونىڭ قولىنان وتەدى. سونداي-اق ۋنيۆەرسيتەتكە كەلە سالىپ حيميا ينجەنەرياسى ماماندىعى بويىنشا دوكتورانتۋرا باعدارلاماسىن جاسايدى ءارى وسى باعدارلامانىڭ ديرەكتورى مىندەتىن دە ءوزى اتقارىپ كەلەدى, نۇرشات ءوز سوزىندە كەلەر جىلى العاشقى تۇلەكتەردىڭ بىتىرەتىنىن ايتتى. سونىمەن قاتار ءوز تاجىريبەسىن ەلىمىزدىڭ باسقا دا وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ ماقساتىندا جىل سايىن جەر-جەردەن جينالعان پروفەسسورلارعا قالاي عىلىمي جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ تۋرالى تەگىن شەبەرلىك ساعاتتارىن وتكىزىپ كەلەدى.
«قازاق عىلىمىن قالاي كوتەرەمىز؟» دەگەن سۇراعىمىزعا ول بۇل جونىندە كوپ ويلاعانىن جاسىرمادى. بۇل تۇرعىدا بىزدە الدىمەن عىلىمعا دەگەن دۇرىس تۇسىنىك, سەرگەك سانا بولۋ كەرەكتىگىن, عىلىمعا قارجى اياماۋدى, ءتىپتى ءار وڭىردەگى ۋنيۆەرسيتەتتەردە عىلىممەن اينالىسۋعا قاجەتتى قۇرال-جابدىقتاردىڭ تولىق بولۋىن باسا ايتتى. عالىمدارعا ارنالعان عىلىمي جوبانى ۇتىپ الۋعا مۇمكىندىك بار بولعانىمەن, ونى ءارى قاراي جۇزەگە اسىراتىن قۇرىلعىلاردى ساتىپ الۋ بارىسىن تەزدەتۋ تۋرالى ۇسىنىسىن دا اشىق ايتتى. ول تاعى جەرگىلىكتى وقۋ ورىندارىنىڭ عىلىمي زەرتتەۋ بازاسىن جاقسارتۋ, حيميالىق رەاگەنتتەردى ۋاقىتىلى جەتكىزۋ سياقتى كوكەيكەستى ماسەلەلەردىڭ وتاندىق عىلىمدى وركەندەتۋگە تۇساۋ بولىپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتتى.
قايتا تۋىندايتىن ەنەرگيا تۋرالى زەرتتەۋلەردى كۇشەيتۋ – قازىرگى عىلىم ءۇشىن تاپتىرماس مۇمكىندىك. بۇل تۋراسىندا نۇرشات عالىم «كەلەشەكتىڭ ەنەرگياسى – جاسىل ەنەرگيا» دەپ اتادى.
ونىڭ كابينەتىنەن شىعىپ بارا جاتىپ:
– قازاق عالىمى قاشان نوبەل الادى؟ – دەگەن كوكەيدە جۇرگەن ساۋالىمىزدى قويدىق. ول ەش كىدىرمەستەن:
– بۇعان ءالى كوپ ۋاقىت كەرەك. سەبەبى عىلىمعا بۇگىن قارجى ءبولىپ, ەرتەڭ ءونىم كۇتۋ دۇرىس ەمەس. ول ءۇشىن كوپتەگەن عىلىمي جوبالار جاساپ, شەتەلگە تانىلۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. عىلىمعا ۇزدىكسىز اقشا قۇيا بەرگەنىمىز دۇرىس. سودان كەيىن بىلىكتى ماماندار تاربيەلەۋىمىز كەرەك, – دەپ جاۋاپ بەردى.
ونىڭ وسى كۇنگى ءبىر قۋانىشى – ەلگە ورالىپ, بىلگەنى مەن تۇيگەنىن قازاق جاستارىنا ۇيرەتىپ, ولاردى عىلىم جولىنا باعىتتاۋى. ءوز ماقساتىن ورىنداعان نۇرشات نۇراجى ەندى ەل جاستارىنىڭ ماقساتقا جەتۋىنە عىلىمي جەتەكشى رەتىندە قول ۇشىن سوزباق. عالىمنىڭ ەندىگى بار ءۇمىتى مەن سەنىمى ءوز ءىسى ارقىلى ۇلت عىلىمىن بيىك دەڭگەيگە كوتەرۋگە سەبەپشى بولۋ ەكەنى ايدان انىق. جۇرەگىنە عىلىمنىڭ شىراعىن جاققان ول قاي بيىككە كوتەرىلسە دە, عىلىم تۋرالى ۇزدىكسىز ويلاۋدان جالىققان ەمەس. ونى وسىنداي مارتەبەگە كوتەرگەن دە سول شەكسىز ويلاردىڭ قاناتى ەدى.
