ءبىزدى الەممەن پورتتار بايلانىستىرادى

سۋرەتتى تۇسىرگەن ەرلان ومار، «EQ»

رەسەي مەن ۋكراينا قاقتىعىسى باتىس پەن شىعىس ەلدەرىنىڭ كوبىن سارساڭعا سالىپ، تاپتاۋرىن مىڭجىلدىق قاتىناس جولدارىن وزگەرتىپ، جاڭا ترانزيتتىك دالىزدەر ىزدەۋگە ءماجبۇر ەتىپ وتىر. ەگەر ۇكىمەت حالىقارالىق جولداردىڭ ءجونى مەن جىگىن دۇرىس ۇيلەستىرە بىلسە، ءبىزدىڭ ەل بۇل جاعدايدا ۇتىلىس ەمەس، ۇتىسقا شىعارى كادىك. ونىڭ ونداعان دالەلىن الىس-جاقىن شەتەلدەردىڭ سالا ماماندارىنىڭ ۇلى دالاعا ەمىنىپ، ەنتەلەپ تۇرعانىنان كورۋگە بولادى.

جۋىردا وتاندىق ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق اگەنتتىگى كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىردى. جيىنعا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگى، SPG، قىتاي كونسۋلى جانە بيزنەس قاۋىمداستىعى، سونداي-اق «قتج» ۇك» اق، «QazTrade» وكىلدەرى قاتىستى. ماڭىزدى ءىس-شارا بارىسىندا الماتىدا ءوڭىردىڭ كولىك-لوگيستيكالىق الەۋەتىن دامىتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. ءسويتىپ، جاڭادان لوگيستيكالىق حاب سالۋ ءىسى قولعا الىناتىن بولدى. جاڭا جوبا جۇزەگە اسسا بۇل لوگيستيكالىق حاب اۆتوجول، تەمىرجول جانە اۋە جولىن بىرىكتىرمەك.

بۇكىل الەمنىڭ وڭتايلى ءدالىزى

كونفەرەنتسيا بارىسىندا الماتى وب­لى­سىندا شەتەلدىك تاۋار تاسى­مال­داۋ­شىلارعا ارنالعان قويمالارى بار لوگيستيكالىق پارك پەن قۇرعاق پورتى ىسكە قوسىلاتىنى ايتىلدى. بۇل تەك لوگيس­تيكالىق سەكتوردىڭ عانا ەمەس، ءوڭىر بيزنەسىنىڭ دە دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. اتالعان جوبانى جۇك تاسىمالى بويىنشا الەمدەگى №1 پورت – شاندۋن پورت كورپوراتسياسى (SPG) ۇسىنىپ وتىر. اتالعان كورپوراتسيانىڭ دەلەگاتسياسى الماتىعا قازاقستان ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق اگەنتتىگىنىڭ ارنايى شا­ق­ىرتۋىمەن كەلگەن.

– باتىستا «بۇكىل الەمدى پورتتار باي­لانىستىرادى» دەگەن ءسوز بار. ءبىز تەڭىز پورتتارىنان بولەك، قۇرلىق پورتتارى دا وتە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن ايتقىمىز كەلەدى. ەكى ەل اراسىندا بارىنشا قولايلى لوگيستيكالىق ءدالىز جاساساق دەيمىز. ءبىزدىڭ توپ لوگيستيكا جانە ساۋدا سالاسىندا قازاقستاندىق كا­سىپ­ورىندارمەن ىنتىماقتاستىقتى تە­رەڭ­دەتۋگە كۇش سالۋدا. قازاق ەلى مەن قىتاي اراسىنداعى ءتيىمدى قارىم-قاتى­ناس­قا ءوز ۇلەسىمىزدى قوساتىنىمىزعا سەنىم­دىمىز، – دەيدى SPG باس ديرەكتورى لي فەنلي.

الماتى اگلومەراتسياسىندا ءىرى ساۋدا-لوگيستيكالىق حاب اشۋ جوسپارى «قتج» ۇك» اق باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەرلان قويشىباەۆ ءبولىستى. ونىڭ ايتۋىنشا، حابتى الماتى اينالما تەمىرجول جەلىسى (73 كم) جانىنان سالۋ كوزدەلىپ وتىر ەكەن.

– ازىرگە تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمە جاسالىپ جاتىر. وسى ءساتتى پايدالانىپ، SPG وكىلدەرىن ىنتىماق­تاس­تىقتا جۇمىس ىستەۋگە شاقىرامىز. بىر­قا­تار ءىرى كومپانيالار حاب قۇرىلىسىن سالۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. اتالعان جوبا اياسىندا ءوڭىر لوگيستيكاسى، ينتەرمودالدى تاسىمال داميدى، ول اۆتو­جول، تەمىرجول جانە اۋە جولىن بى­رىك­تىرەدى. سونىمەن قاتار ءىرى قۇرعاق پورت سالىنادى، – دەدى ە.قويشىباەۆ.

كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلار ەۋروپا مەن رەسەي فەدەراتسياسىنان وڭتۇستىك-شىعىس ازياعا ەلەكترموبيل­دەر ءتران­زي­تىن ىسكە قوسىپ، سونداي-اق SPG پورت­تارى ارقىلى وتاندىق استىقتى ەكسپورتتاۋ ماسەلەسىن دە قاراستىردى.

– SPG سەرىكتەسىمىز رەتىندە ۇزاق مەر­زىمدى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن كۇش سالا­تى­نىنا سەنىمدىمىز جانە ءبىز ءوز تارا­پى­­مىزدان بار جاعدايدى جاسايمىز. الەمدەگى №1 پورت توبىنان smart ينۆەستيتسيالار كۇتەمىز. لوگيستيكالىق تاسىمالداۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قى­تايلىق جانە قازاقستاندىق تاراپتىڭ ينفراقۇرىلىمى مەن مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ وتكەن ءجون، – دەدى قازاقستان ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق اگەنتتىگىنىڭ جەتەكشىسى ايدىن بايەدىلوۆ.

جۇك تاسىمالىنداعى جاڭالىق

وسى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا ءبىزدىڭ ەل مەن قحر اراسىندا جۇكتەردى تاسىمالداۋ وتكەن جىلدىڭ سايكەس كە­زە­ڭى­مەن سالىستىرعاندا 32 پايىزعا ءوسىپ، 6،5 ملن توننانى قۇراپتى. قحر-دان جۇك قابىلداۋ 7 پايىزعا، ياعني 2،6 ملن تونناعا كوبەيگەن. جۇكتەردى قحر-عا تاپ­سىرۋ 56 پايىزعا، ياعني 3،8 ملن تون­نا­عا دەيىن ارتتى. التىنكول ستانساسى بو­يىنشا جۇك تاپسىرۋ ءۇش ەسە، 1،2 ملن تون­ناعا، قابىلداۋ 4 پايىزعا، 1،5 ملن تونناعا دەيىن ارتتى.

قىتاي باعىتىنداعى جۇكتەردى تاسى­مال­­­­داۋعا سۇرانىستى ەسكەرىپ، قتج وتان­­دىق استىق تاسىمالداۋشىلارمەن كە­­لى­سىمگە كەلە وتىرىپ، قاناتقاقتى پو­­­يىزىن ىسكە قوستى. جوبا قحر مەن قا­زاق­­ستان تەمىرجول جانە تەرمينالدىق ينفرا­قۇرىلىمىنىڭ دايىندىعى مەن مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋعا باعىتتالعان. ەسكە سالساق، انتيكوۆيدتىك ءىس-شارالارعا بايلانىستى قىتاي سوڭعى ەكى جىلدان بەرى استىقتى استىق ۆاگوندارىمەن قا­بىل­­داۋدان باس تارتىپ، تەك كونتەينەرلەرمەن اكەلۋدى تالاپ ەتىپ كەلەدى.

قازىر وتاندىق ءونىمدى ەكسپورتتىق تاسىمالداۋدى دامىتۋ ءۇشىن دوستىق – مويىنتى ۋچاسكەسىنىڭ ەكىنشى جولىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. قۇرىلىس بىتكەن سوڭ وتكىزۋ قابىلەتى 5 ەسە ارتادى. سونداي-اق باقتى – اياگوز تەمىرجول جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. ول قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى وتكىزۋ قابىلەتىن جىلىنا تاعى 20 ملن تونناعا ارتتىرادى.

«جاسىل» جانە «اقىلدى» پورت سالىنادى

كورشى ەل تەك حالىقارالىق جولدار ارقىلى جۇك تاسىمالداۋ جانە تاۋار الماسۋمەن عانا شەكتەلىپ قالماي، سالاداعى ءتۇرلى ءىس-شارالار بويىنشا دا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە مۇددەلى. جاقىندا اقتاۋ جانە «Shangdong Port Group» (SPG) توبىنا كىرەتىن Qingdao Port ساۋدا پورتتارى SPG دەلەگاتسياسىنىڭ ءبىزدىڭ ەلگە ساپارى اياسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.

تاراپتار تاجىريبە مەن اقپارات الماسۋ بويىنشا تىعىز ءوزارا ءىس-قيمىل جانە بىرقاتار ماسەلە بويىنشا: پەرسونالدى دايارلاۋ، پايدالانۋ ۇدەرىستەرىن وڭتاي­لاندىرۋ، لوگيستيكا بويىنشا ىق­تي­مال ىنتىماقتاستىق تۋرالى ۋاعدا­لاس­تى. «جاسىل» جانە «اقىلدى» پورت سالۋ سالاسىنداعى كەلىسىمدى كەڭەيتۋ جوسپارلانىپ جاتىر.

كەزدەسۋدە تاراپتار وزدەرىنىڭ مۇمكىن­دىك­تەرى مەن پەرسپەكتيۆالىق دامۋ جوس­پار­لارىن تانىستىردى. سونداي-اق تحكب باعىتى بويىنشا ترانزيتتىك تاسىمال تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا وتاندىق جانە قى­تايلىق تاراپتاردىڭ قولدانىستاعى ين­فرا­قۇرىلىمى مەن ارتىقشىلىقتارىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن دا نازاردان تىس قالدىرمادى.

ەسكە سالساق، Shandong Port Group (SPG) – جۇك اينالىمى بويىنشا الەم­دە­گى ءبىرىنشى پورتتىق توبى. توپقا بيزنەس­تىڭ 12 سەگمەنتىندە جۇمىس ىستەيتىن 12 كومپانيا مەن 4 پورت كىرەدى: كەمە قاتىناسى، ساۋدا، لوگيستيكا، عىلىمي-تەحنيكالىق ازىرلەمەلەر، جابدىقتار ءوندىرىسى، ت. ب.

بۇلارمەن بىرگە «قتج» ۇك» اق مەن قحر ءىرى پورت وپەراتورى SPG پورت توبى قول قويىلعان ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم شەڭبەرىندە مۋلتيمودالدى كونتەينەرلىك سەرۆيستەر مەن تسيفرلىق ونىمدەردى بىرلەسىپ دامىتاتىن بولادى.

قۇجاتتا تسيفرلىق كولىك-لوگيس­تي­­­كالىق سەرۆيستەردى، پورت جانە تەر­مي­نال­دىق قىزمەتتەردى دامىتۋ، سونداي-اق تەڭىز تاسىمالدارىن، ونىڭ ىشىندە كاسپي جانە قارا تەڭىزدەگى تەڭىز بۋىنىن دامى­تۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق كوز­­­دەل­گەن. بۇعان قوسا تاراپتار تۇراق­تى كونتەينەرلىك سەرۆيستەردى قۇرۋ ءۇشىن ءبىز­­دىڭ ەل ارقىلى مارشرۋتتاردى، ونىڭ ىشىندە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باع­دارىن بىرلەسىپ پايدالانۋ مۇم­كىن­دى­گىن زەردەلەيدى.

وسى كەزدەسۋ اياسىندا قاتىسۋشىلارعا قىتاي، ورتالىق ازيا، كاۆكاز، ەاەو جانە تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ ساۋدا لوگيس­تيكاسىن بايلانىستىراتىن الما­تى اگلو­مەراتسياسىنداعى ساۋدا-لوگيس­تي­كا­لىق حاب-جوبانىڭ تۇجى­رىم­­داماسى تانىس­تىرىلدى.

Shangdong Port Group پرەزيدەنتى لي فەنلي باستاعان دەلەگاتسيا ەلى­مىز­دىڭ قۇرىق پورتىندا دا بولدى. وندا پاروم كەشەنىنىڭ قىزمەتى مەن ينفرا­قۇ­رى­لى­مىمەن تانىستى. «قۇرىق پورتى» جشس باس ديرەكتورى سەرىك احمەتوۆ قوناقتاردى پورتتىڭ وتكەن جىلدارداعى جۇمىس ناتيجەسىمەن تانىستىردى. مۇنى­مەن بىرگە، تحكب باعىتى بويىنشا لوگيس­تيكانى دامىتۋ جوسپارلارى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى. بۇدان كەيىن تاراپتار قۇرىق پورتى مەن SPG Port of Rizhao اراسىندا دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتۋ بويىنشا كەلىسىمگە كەلدى.

ەسكى جوبا، جاڭا كەلىسىم

كاسپي تەڭىزىن كوكتەي ءوتىپ، ازەر­باي­جان، گرۋزيا، تۇركيا ارقىلى ەۋروپا ەلدەرىنە ساۋدا كەرۋەندەرىمەن توتە تارتۋدى ءبىزدىڭ ەل كوپتەن بەرى كوكسەپ، جوباسىن جاساعانىمەن جۇزەگە اسىرۋدىڭ رەتى كەلمەي جۇرگەن-ءدى. قازىرگى گەوساياسي جاع­داي سول كەۋدەدەگى كوك اسپانعا پارا­پار كوكسەۋدى امالعا اسىرۋدىڭ ءساتىن تۋدىر­عانداي.

تاياۋدا باۋىرلاس ازەربايجان رەس­پۋب­­­ليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ ەلىمىزگە رەسمي ساپارمەن كەلگەن­دە مەم­لەكەت باسشىلارىنىڭ نە­گىز­گى كو­تەر­­گەن تاقىرىبىنىڭ ءبىرى شىعىس-باتىس ترانسكاسپي ورتا ءدالىزى بول­عا­­نى ءمالىم. وندا كاسپي تەڭىزىن تايازدانۋدان بارىنشا قورعاۋعا، سونداي-اق بيوارتۇرلىلىكتى ساقتاۋعا باعىتتالعان بىرلەسكەن كۇش-جىگەردى ىسكە اسىرۋ قا­جەت­تىگىن راستادى. وعان قوسا، ءوڭىر ەلدەرىنىڭ كولىك-ترانزيت سالاسىنداعى ماسەلەلەرىن ءتيىمدى شەشۋ جاعدايىن دا نازارعا الدى. ءسويتىپ، ءوزارا ءىس-قيمىلى ورتاق مۇددەلەرگە ساي جانە ۇلتتىق كولىك ستراتەگيالارى با­سىم­دىقتارىنا كوڭىل ءبولدى. ال شى­عىس-باتىس ترانسكاسپي ورتا ءدالىزى مۇ­نىڭ ماڭىزدى باعىتى بولىپ سانالادى.

وسىعان وراي تاراپتار 2022 جىلعى 25 قاراشادا اقتاۋدا وتكەن ترانسكاسپي ءوزارا بايلانىسى جونىندەگى مينيسترلىك كەز­دەسۋىندە 2022-2027 جىلدارعا ارنال­عان «وسال تۇستاردى» ۇيلەسىمدى جويۋ جانە «ورتا ءدالىزدى» دامىتۋ جونىندەگى جول كارتاسىنىڭ قابىلدانۋىن جوعارى با­عا­لادى. وسى قۇجاتقا سايكەس ءىس-شارا­لار­دىڭ ۋاقتىلى جانە ساپالى ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

ماڭىزدى ءىس-شارا اياسىندا تاراپتار «تسيفرلىق جىبەك جولى» (Digital Silk Way) جوباسىن ىسكە اسىرۋدى قولدايدى جانە ەكى ەلدى كاسپي تەڭىزىنىڭ تۇبىمەن جالعايتىن تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس جەلىسىن بىرلەسىپ سالۋ جونىندەگى جۇمىستاردى تەزىرەك اياقتاۋعا جاردەمدەسەتىن بولدى. تسيفرلىق دامۋ سالاسىنداعى ىنتى­ماق­تاستىقتى كەڭەيتۋدىڭ، ونىڭ ىشىندە ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمى جۇيەسىن جانە ەلەكتروندىق قولتاڭبالاردى پاي­دا­لانۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى.

ماڭىزدى مامىلەلەردىڭ ءمانى

تۋىسقان ەلدەر وتىن-ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى، ونىڭ ىشىندە ەنەرگيا رەسۋرستارىن تاسىمالداۋ بويىنشا ىنتى­ماق­تاستىقتى نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. باكۋ – تبيليسي –جەيحان قۇبىرى ارقىلى قازاق مۇنايىن جە­تكىزۋدىڭ باستالۋىنا ازەربايجان باس­شىلىعى ريزا كوڭىلىن ءبىلدىردى. سون­داي-اق تۋىسقان ەلدىڭ اۋماعى ارقىلى قازاقستاندىق مۇنايدى جەتكىزۋ كولەمىن ۇلعايتۋ جونىندەگى شارتتاردى كەلىسۋ بو­يىنشا ودان ءارى جۇمىس جۇرگىزۋ ەكى تاراپقا دا اسا قاجەت ەكەنى كەلىسىلدى.

تاراپتار بايلانىستى نىعايتۋدا ەكونوميكا جانە ساياساتپەن عانا ىركىلىپ قالعان جوق. مادەنيەت جانە ونەر، ءبى­لىم، عىلىم، تۋريزم جانە سپورت سالا­لا­رىنداعى بايلانىستاردى دا دايەك­تى تۇردە تەرەڭدەتۋگە، قوعامدىق، جاستار جانە ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى، يننوۆا­تسيا­لىق ورتالىقتار، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى اراسىنداعى قويان-قولتىق ىستەردە ءبىر-بىرىنە جاردەمدەسۋ جونىندە ۋاعدالاستى.

ەكى حالىقتىڭ ءتول مادەنيەتىن دارىپتەۋ ماق­ساتىندا شىعارماشىلىق ۇجىم­دار­مەن الماسۋ پراكتيكاسىن وڭ باعالاي وتىرىپ، 2023 جىلى ازەربايجاندا قازاق­ستان مادەنيەتىنىڭ كۇندەرىن، سونداي-اق قازاقستاندا ازەربايجان مادەنيەتىنىڭ ونكۇندىگىن وتكىزۋگە دايىن ەكەندىگىن ەكى تاراپتا ايتتى. بولعان كەلىسسوزدەر مەن ساپار بارىسىندا قول قويىلعان ەكىجاقتى قۇجاتتار قازاقستان مەن ازەربايجان ارا­سىنداعى دوستىق جانە وداقتاستىق قا­تىناستاردى ودان ءارى نىعايتۋعا ىقپال ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.

ازەربايجان تاراپى بوساعان اۋماقتى رەكونسترۋكتسيالاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ جونىندەگى ماقساتتى جۇمىس شەڭبەرىندە قازاقستان تاراپى تانىتقان مۇددەلىلىكتى قۇپتايتىندارىن جاسىرمادى. ءسويتىپ، ارىپ­تەستەر مەن ينۆەستورلاردىڭ ينفرا­قۇ­رىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا قا­تىسۋىنا جاردەم كورسەتۋگە دايىن ەكەندەرىن ايتتى.