تۇرمىستى جەڭىلدەتكەن جاڭا تەحنولوگيالار

سونىمەن قاتار تەك ونلاين رەجىمدە ءتيىستى سۇراۋ سالۋ ارقىلى كولىكتى قايتا رەسىمدەۋ، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن اۋىستىرۋ، جشس اشۋ، ءتىپتى وتباسىن قۇرۋ سىندى كوپتەگەن تۇرمىستىق جانە جۇمىسقا قاتىستى ماسەلەلەردى ادامنىڭ قاتىسۋىڭسىز-اق شەشۋگە بولادى. قاجەتتىلىكتەردى وسىلاي ورىنداۋ ىڭعايلى ءارى جىلدام، ەڭ باستىسى قاۋىپسىز. سول سەبەپتى كەيىنگى جىلدارى تسيفرلاندىرۋ ماسەلەلەرىنە كوپ كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەت ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ءومىرىن تۋعاننان باستاپ جاقسارتۋعا ءارى جەڭىلدەتۋگە ارنالعان 62 جاڭا «تسيفرلىق» باستامانى ىسكە اسىرىپ جاتىر. ولار تۇرمىستا ءبىز بەتپە-بەت كەلەتىن جاعدايلاردىڭ باسىم بولىگىن قامتيدى.

ايتالىق، ادىلەت مينيسترلىگى تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، Digital Justice جوبالار پورتفەلى اياسىندا بىرنەشە ىڭعايلى قىزمەتتى ىسكە قوستى. سونىڭ ءبىرى – ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى نەكەگە تۇرۋعا ءوتىنىش بەرۋ. ەگەر ءسىز وتباسىن قۇرۋدى جوسپارلاساڭىز، ەندى احاج بولىمىنە بارۋدىڭ، قۇجاتتاردى جيناۋدىڭ، ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇرۋدىڭ قاجەتى جوق. ول ءۇشىن بانكتىك قوسىمشاعا كىرىپ، «مەملەكەتتىك قىزمەتتەر» بولىمىنە ءوتىپ، ءتيىستى ءوتىنىمدى جىبەرۋ جەتكىلىكتى. ازىرگە مۇنى قارجى ينستيتۋتى جاساپ وتىر. بولاشاقتا مۇنداي مۇمكىندىكتەر باسقا دا بانكتىك قوسىمشالاردا قاراستىرىلماق.

ەل ازاماتتارى اتالعان تسيفر­­لىق قىزمەتتى جاقسى قابىل­داعانىن دا ايتا كەتەيىك. بيىل­عى اقپان ايىنىڭ العاشقى كۇن­دە­رىنەن باستاپ 600-دەن استام جۇپ­ جاڭا سەرۆيستىڭ كومەگىمەن نە­كە­نى تىركەۋگە ءوتىنىش راسىمدەدى. ولار­دىڭ ۇشتەن بىرىنەن استامى احاج ورگاندارىمەن راس­تال­عان. بۇرىن مۇنداي قىزمەت «ەلەك­تروندى ۇكىمەتتىڭ» سايتىندا عانا قول­جەتىمدى ەدى.

سونداي-اق جىل باسىنان بەرى egov.kz ارقىلى مىندەتتى مەملەكەتتىك تىركەۋگە جاتپايتىن جىلجىمالى م ۇلىك كەپىلىن تىركەۋگە بولادى. راسىمدەۋ ءۇشىن پورتالعا كىرىپ، ءتيىستى ءوتىنىمدى تولتىرۋ جەتكىلىكتى.

جاڭا جىلدان باستاپ قازاقستاندىقتارعا قولجەتىمدى تاعى ءبىر تسيفرلىق قىزمەت ىسكە قوسىلدى. ول جشس-نى تەز ءارى قيىندىقسىز تىركەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ءۇشىن تەك سمارتفون جانە از عانا ۋاقىت قاجەت. ناقتى ايتقاندا، بانكتىك ءموبيلدى قوسىمشامەن بيومەتريكانى قولدانۋ ارقىلى كىرىپ، «جشس تىركەۋ» قىزمەتىن تاڭدايمىز. قاجەتتى جولداردىڭ بارلىعىن تولتىرعاننان كەيىن وتىنىمگە قول قويامىز جانە كاسىپكەرلىك قىزمەتتىڭ باستالعانى تۋرالى حابارلامانى دەرەۋ الامىز. قالعانىن جۇيە ءوز بەتىنشە اتقارادى. ياعني حابارلاما اۆتوماتتى تۇردە مەملەكەتتىك كىرىستەر مەن ستاتيستيكا ورگاندارىنا جىبەرىلەدى جانە پاراللەلدى تۇردە جاڭا جشس ءۇشىن بانكتە ەسەپشوت اشىلادى.

1 ناۋرىزدا اقپاراتتىق جۇيەلەردە بار ازاماتتاردىڭ تسيفرلىق دەرەكتەرى نەگىزىندە ونلاين رەجىمدە اسكەرگە شاقىرۋدى كەيىنگە قالدىرۋ نەمەسە ودان بوساتۋ بويىنشا قىزمەت ىسكە قوسىلدى. اتالعان قىزمەت ازاماتتاردى تالاپ ەتىلەتىن قۇجاتتاردى جيناۋدان جانە اسكەري كوميسسارياتقا بارۋ قاجەتتىلىگىنەن بوساتادى. سونىمەن قاتار جاقىن ارادا اسكەري ەسەپكە مىندەتتى تىركەۋدى جانە شىعارۋدى توقتاتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانادى. ەندى تۇرعىلىقتى جەرىن اۋىستىرعان كەزدە اسكەري مىندەتتى نەمەسە مەرزىمدى اسكەري قىزمەتشىنى تىركەۋ جانە ەسەپتەن شىعارۋ جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنا بارماي-اق اۆتوماتتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى.

تسيفرلاندىرۋ جايلىلىق پەن كەڭ مۇمكىندىكتەر ۇسىناتىن زاماناۋي الەمنىڭ يگىلىگى بولسا دا، مۇندا دا الاياقتارمەن بەتپە-بەت كەلۋ مۇمكىن ەكەنىن قاپەردە ۇستاعان ءجون. اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن ەنگىزۋ كيبەرقىلمىس سانىنىڭ كوبەيۋىنە اكەلدى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وسىنداي 1،5 مىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىقتى تىركەگەن.

الاياقتاردىڭ قۇرىعىنان قالاي ساقتانعان دۇرىس؟ قالاي بولسا دا، كۇماندى سىلتەمەلەرگە جولاماۋ كەرەك جانە بايلانىسقان ادام ءوزىن قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ قىزمەتكەرى نەمەسە بانك قىزمەتكەرى رەتىندە تانىستىرسا دا، جەكە دەرەكتەردى ەشكىمگە ايتپاعان ابزال. سونىمەن قاتار قازاقستاندا تىركەلمەگەن نەمەسە اۋىستىرىلعان ابونەنتتىك نومىرلەردەن كەلەتىن قوڭىراۋلاردى بۇعاتتايتىن انتيفرود-جۇيە قازىردىڭ وزىندە قولدانىلا باستادى. بۇل ىشكى ىستەر جانە تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىكتەرىنىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە مۇمكىن بولدى.

«انتيفرود» ابونەنتتىك قوڭىراۋلار تۋرالى اقپاراتتى وڭدەۋ ارقىلى الاياقتاردىڭ قوڭىراۋىن بۇعاتتايدى. ارنايى بىرىڭعاي جۇيەنىڭ كومەگىمەن بايلانىس وپەراتورى ءنومىردىڭ بەلسەندىلىگى تۋرالى دەرەكتەردى سۇرايدى جانە ولاردى اۆتوماتتى رەجىمدە تالدايدى. ەگەر جۇيە قوڭىراۋدىڭ شىنايى ەكەنىن جانە ءنومىردىڭ جالعان ەمەس ەكەنىن راستاسا، قاۋىپسىز بايلانىس ورناتىلادى. بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ مالىمەتىنشە، 2022 جىلى جۇيەنى بىرىكتىرگەننەن كەيىن 19 ملن-نان استام الاياقتىق قوڭىراۋ بۇعاتتالعان. ال بيىلعى ەكى ايدا وسىنداي 8 ملن قوڭىراۋعا توسقاۋىل قويىلدى. بۇگىندە ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارى مۇنداي جاعدايلاردى تولىعىمەن جويۋ ءۇشىن الگوريتمدەردى جەتىلدىرۋ ۇستىندە.

باسىن اشىپ الاتىن ءبىر دۇنيە، تسيفرلاندىرۋ الىس بولاشاق تۋرالى قيال ەمەس. تسيفرلىق قازاقستان قازىردىڭ وزىندە ومىرلىك شىندىققا اينالدى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە ەلىمىز تمد جانە ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىندا كەيبىر پوزيتسيالار بويىنشا العا شىقتى. تسيفرلىق شەشىمدەردىڭ پايداسىن ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ازاماتى بىردەن سەزىنەدى. جۇمىس مۇنىمەن اياقتالمايتىنى دا انىق. الدا ۋاقىتىمىز بەن اقشامىزدى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن جاڭا پايدالى قىزمەتتەر مەن شەشىمدەر كۇتىپ تۇر.