ءماشھۇر ءجۇسىپ بالالارى مەحاترونيكانى مەڭگەرىپ ءجۇر

عۇلاما ءماشھۇر ءجۇسىپ اتىنداعى اۋىل تۇرعىندارى بالالارىنىڭ ساباقتان بوس ۋاقىتىندا پايدالى ءارى كەلەشەگى زور عىلىم تۇرىمەن شۇعىلداناتىنىنا ءدان ريزا. مۇندا ءبىراز جىلدان بەرى روبوتتەحنيكا ساباقتارى تەك ينفورما­تيكا ءپانى اياسىندا عانا وقىتىلىپ قوي­مايدى، اپتا سايىنعى ۇيىرمە تۇرىندە دە جالعاسىپ كەلەدى. ءتۇرلى مەحانيكالىق تەتىكتەر مەن جاڭا تەحنولوگيالاردى جا­ساندى ينتەللەكتىمەن بايلانىستىرا­تىن قولدانبالى ونەرگە بوي ۇرعان جاس ۇر­پاقتىڭ قازىردە قول جەتكىزگەن جەتىستىك­تەرى دە از ەمەس. اۋىلدىق مەكتەپ ىشىنەن قۇرىلعان كوماندالار رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق روبوتتەحنيكا تۋرنيرلەرىن­دە توپ جارىپ ءجۇر. بۇل جەتىستىك بالالاردى عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەس­كە جەتەلەيتىن ۇشقىنعا اينالىپ، وقۋ ور­نىنداعى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى جاڭا باعدارلامالاۋ ءتىلىن شەمىشكەشە شاعادى.

اۋىل ۇلكەندەرىنىڭ ايتۋىنشا، جاس­وسپىرىمدەردىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان تەح­نيكالىق جۇيەلەرگە دەگەن قىزىعۋ­شى­لىعىنا سەبەپشى بولعان مەكتەپ ۇستازى اسقار ايۋپوۆ ەكەن. ول ءبىلىم مەكەمەسىندە فيزيكا جانە ينفورماتيكا پاندەرىنەن ساباق بەرەدى. تالىمگەردىڭ ەلەكترون­دى-تسيفرلىق جۇيەگە دەگەن ەنتۋزيازمى بار­­لىق شاكىرتىن باۋراپ العان ءتارىزدى. پەداگوگيكاداعى 8 جىلى ىشىندە جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىندا بار بىلگەنىن الدىنا كەلگەن وقۋشىلاردىڭ ساناسىنا ەرىنبەي-جالىقپاي قۇيۋدا. ۇستاز كەلەشەكتىڭ يلون ماسكى مەن بيلل گەيتستەرىن وقىتىپ جاتقانىنا سەنىمدى. بالالاردىڭ كوزىندەگى وت پەن پانگە دەگەن قۇشتارلىق وسىنى اڭعارتسا كەرەك.

– قازىر بارلىق الەم تسيفرلى وركە­نيەتكە قادام باسىپ جاتىر. قولىمىزدا ۇستاعان ۇيالى تەلەفون، ءتۇرلى ءموبيلدى قو­سىمشالار، جەرسەرىكتىك تەلەتاراتىلىم، عالامتور، ەلەكتروندى كىتاپتار – وسى سا­لاداعى يننوۆاتسيالاردىڭ جەمىسى. عا­لىمداردىڭ ايتۋىنشا، ادامزاتتىڭ ەن­دىگى بولاشاعى قۇلتەمىرلەرمەن بايلانىس­تى ەكەن. ءبىزدىڭ ەلىمىز دە بۇل ۇدەرىستەن قالمايتىنى انىق. وتاندىق ءبىلىم جۇيە­سىنە روبوتتەحنيكا نەگىزدەرى ەنگىزىلدى. ءبىز وقۋ­شىلارعا روبوت قۇراستىرۋدىڭ، ونى باع­دارلامالاۋ مەن باسقارۋدىڭ نەگىزدەرىن ۇيرەتەمىز، – دەيدى ۇستاز.

مۇعالىمنىڭ ايتۋىنشا، روبوتتەحنيكا فيزيكا مەن ينفورماتيكا پاندەرىن بىرىكتىرەدى. كادىمگى ويىنشىققا جان ءبىتىرىپ، ونى قولمەن باسقارۋعا ۇيرەتۋ كەز كەلگەن بالا ءۇشىن اسا قىزىقتى ەكەنى داۋ­سىز. فيزيكا مەحاترونيكالىق جاعىنان كومەكتەسسە، ينفورماتيكا باعدارلاما جازۋ، باسقارۋ، روبوتتى قيمىلعا كەلتىرۋ، ءتىل بىتىرۋگە سەبەپ بولادى. وعان قوسا ءار قۇراستىرىلاتىن روبوتتىڭ ءوز تالاپتارى مەن جۇيەسى بولاتىن كورىنەدى.

– مىسالى، ءتۇرلى جارىستا كەڭى­نەن تا­راعان «سۋمو» اتالاتىن روبوتتار بار. كولەمى كوبىنە 25ح25 نەمەسە 10ح10 سم، سالماعى 500 گرامنان 1 كيلوگرامعا دە­يىن تارتادى. جارىس بارىسىندا ولار بەلگىلەنگەن شەڭبەر ىشىنە قويىلىپ، ءبىرىن-ءبىرى يتەرىپ سىزىقتان شىعارىپ تاس­تاۋعا ارەكەتتەنەدى. ونى قۇراستىرۋ با­رىسىندا بالالار ورتاداعى سەرپىلۋ كۇشىن، قۇلتەمىردىڭ سالماعىن جاقسى مەڭگەرۋى كەرەك. ءتۇرلى قابىلداعىش چيپتەر مەن تەتىكتەر ءوزارا ۇيلەسىمدە ارەكەت ەتۋى ءۇشىن باعدارلامادا ءمىن بولماۋعا ءتيىس. وقۋشىلاردى وسىعان ۇيرەتەمىن. جال­­پى، روبوتتەحنيكا ساباقتارى بىرقاتار قيىن تەحنيكالىق پاندەردى وقۋشىلارعا ۇيرەتۋدە دە كەرەمەت قۇرال. مۇندا وقۋ­شى­لاردىڭ تەك لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتى جەتىلىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ما­تەماتيكالىق، الگوريتمدىك جالپى قا­بى­لەتتەرى مەن ەلەكتروندى سىزبالاردى ءتۇسىنۋ، ءوز ويىن ناقتى جانە دۇرىس جەت­كىزۋ، پروبلەمالاردى ءتۇرلى جولمەن شەشۋ، توپپەن جۇمىس جاساۋ سەكىلدى باسقا دا زەرتتەۋشىلىك بىلىكتىلىكتەرىن دە دامىتادى. ناتيجەسىندە وقۋشىلار ءوز جوبالارىن جۇزەگە اسىرا الادى، – دەيدى جاڭاشىل ۇستاز.

ءماشھۇر ءجۇسىپ مەكتەبىنىڭ بالالارى اسقار حامزا ۇلىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن 2019 جىلدان بەرى ءتۇرلى تۋرنيرگە قاتى­سىپ، ءوز تاجىريبەلەرىن شىڭداۋدا. العاشقى جىلدان-اق ولاردىڭ قابىلەتتەرى بايقا­لىپ، ۇلكەن جارىستاردا جۇلدەلى ورىندار­عا تالاسقا تۇسە باستاعان. اسىرەسە قارا­عان­دى قالاسىندا وتكەن رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق اشىق جارىستاردى ناتيجەلى اياقتاعان. كەيىنگى 5 جىلدا وبلىس كولە­مىندە ۇيىمداستىرىلعان «WRO-2018»، «KazRoboSport-2019»، «زەردە»، «Pavlodar Robotics Challenge»، «مەنىڭ روبوتتەحنيكام»، «Robopolis-2022» سايىستارى مەن چەمپيوناتتارىندا 15 شاكىرتى جۇلدەلى ورىنداردى يەلەنىپتى. ال رەسپۋب­ليكالىق «KazRobotics 2019» تۋرنيرىندە وقۋشىلارى مارات رايىمبەك پەن ەرحان ماحمۇتوۆ 3-ورىنعا، «زەردە» زەرتتەۋ جۇ­مىستارىندا مارات جانىبەك باس جۇل­دەگە ىلىكسە، يسابەك نۇرالى مەن تلەۋ­عابىل ايزەرە ءى دارەجەلى ديپلوممەن ما­را­پاتتالعان. بۇدان باسقا ەل بويىنشا وتكەن «RoboLand 2021» سايىسىندا نازمۇحان ەرنار ءىىى دارەجەلى ديپلومعا، قازبەك قازتاي ارنايى اتالىمعا يە بولىپتى. «RoboLand» حالىقارالىق سايى­سىندا 2019 جىلدان بەرى وقۋشىلار ناز­مۇحان جانبولات، مىڭتاي نۇرتىلەك، يسابەك نۇرالى، بايان يسلام، نازمۇحان ەرنار ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ورىنداردى يەلەنىپ كەلگەن. شاكىرتتەردىڭ بۇدان دا وزگە جەتىستىكتەرى جەتەرلىك.

ا.ايۋپوۆتىڭ ءوزى بىلتىر «ۇزدىك پەداگوگ-2022» رەسپۋبليكالىق بايقاۋىندا جەڭىمپاز اتانىپ، ارنايى سەرتيفيكاتپەن جانە «ۇزدىك پەداگوگ» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعانىن ايتىپ وتكەن ابزال.

جالپى، باياناۋىل اۋدانىندا 24 مەك­تەپ بار بولسا، سونىڭ 8-ىنە 2017 جىلى LEGO MINDSTORMS EV3 دەپ اتا­­لاتىن روبوتتەحنيكالىق كونسترۋك­تور­لار ساتىپ اپەرىلگەن ەكەن. بۇل، اري­نە، تۇتاس اۋدان ءۇشىن وتە از. كەيبىر اۋىلدارداعى مەكتەپكە جەرگىلىكتى اتا-انالار مەن دەمەۋشى ازاماتتاردىڭ كومە­گى­مەن الگىندەي روبوت جيىنتىقتارى ساتىپ الىنعان. دەي تۇرعانمەن، بۇل ۇلگى­لەر­دىڭ قازىرگى كۇنى ەسكىرە باستاعانى باي­قالادى. ءماشھۇر ءجۇسىپ مەكتەبىندە روبوت-قۇراس­تىرمالاردىڭ كەيبىر قوزعالتقىشتارى ىستەن شىعىپ، داتچيكتەرى جاراماي قالعان. كوبىنە اتا-انالار ءوز قاراجاتىنا ولاردى جاڭالاپ وتىرادى ەكەن.

– بىلتىر اسحات ايماعامبەتوۆ وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى بولىپ تۇرعان ۋاقىتتا روبوتتەحنيكا ساباقتارىندا پايدالانىلىپ كەلە جاتقان قۇرالدار جاڭارتىلادى دەپ ۋادە بەرىپ ەدى. راسىندا، ءبىز قولداناتىن قۇراستىرمالى جيىنتىقتار ابدەن ەسكىردى. ونىڭ وزىندە مەكتەبىمىزدە 4 داناسى عانا بار. كەيدە جارىستارعا دايىندالعاندا چيپتەر مەن مەحاترونيكتەرىمىز جەتپەي قالادى. ولاردىڭ ورنىنا زامانعا ساي جاڭا تۇرلەرى ءارى كوپ كولەمدە الىنسا دەيمىز. قازىرگى نارىقتا نەمىس تەحنولوگياسى نەگىزىندە جاسالعان VEX دەپ اتالاتىن قۇراستىرمالار مىقتى سانالادى. سولار قولىمىزعا تيسە، مۇمكىندىگىمىز ارتىپ، جەتىستىكتەرىمىز ەسەلەنە تۇسەر ەدى. ال ازىرگە قىتايلىق «اليەكسپرەس» ارقىلى ءوز قاراجاتىمىزعا تاپسىرىسپەن Arduino ەلەكتروندى قۇراستىرمالارىن ساتىپ الىپ جاتىرمىز. ولاردىڭ قۇنى ارزان ءارى قۇرىلىسى قاراپايىم. دەگەنمەن روبوت قۇ­راستىرۋدا كوپتەگەن ارتىقشىلىعى بار. ال باعدارلامالاۋدا كەڭ تارالعان Python ءتىلىن قولدانامىز، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.

نەگىزى ينفورماتيكا ءپانى باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ وقىتىلعانىمەن، اۋىل مەكتەبىندەگى 1-4-سىنىپتار ءۇشىن روبوتتەحنيكامەن اينالىسۋعا مۇم­كىن­دىك جوق. سەبەبى وعان ارنالعان «WeDo» جيىنتىقتارى ءماشھۇر ءجۇسىپ مەك­تە­بىنە الىنباعان. بۇعان قوسا روبوتتەح­ني­كا تۋرالى انا تىلىندە جازىلعان وقۋ­لىقتار جوقتىڭ قاسى. بۇل سالادا ەڭبەك­تەنىپ جۇرگەن پەداگوگتەر بارلىق اقپا­راتتى ورىس تىلىندەگى كىتاپتاردان جانە عالامتور بەتتەرىنەن الاتىنى شىن. ين­­­­فورماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى بالا­لاردىڭ قۇلتەمىرلەردى قۇراستىرۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى جوعارى ەكەنىن ەسكەرىپ، روبوتتەحنيكا ساباعىن جەكە كۋرس رەتىندە وقىتۋدى ۇسىنادى. مىسالى، ول وقۋ باعدارلاماسىنىڭ كەستەسىنە سايكەس ءبىر توقساندا 9 رەت قانا وتكىزىلەدى. بالا ارقايسىسى 45 مينۋتتىق 9 ساباقتان روبوتتار الەمى جايىندا تولىققاندى نە ۇيرەنۋى مۇمكىن؟ سالدارىنان كوپتەگەن مەكتەپتە روبوت قۇراستىرۋمەن اۋەس­تە­نەتىن بالالاردىڭ سانى ونشا كوپ ەمەس. سوندىقتان بۇل باعىتتا تەرەڭىرەك وقىتۋعا كوڭىل بولىنسە دەگەن تىلەگى بار ينفورماتيكا ءپانى ۇستازدارىنىڭ.

پاۆلودار وبلىسى،

باياناۋىل اۋدانى،

ءماشھۇر ءجۇسىپ اۋىلى