ەرتىس ورمانىنىڭ ەلەڭدەتكەن ەرتەڭى

ورماننىڭ 40 پايىزىنان ايىرىلدىق

قازاقستانداعى جالقاراعاي ور­ماندارى پاۆلودار مەن اباي وڭىر­لەرىنىڭ اۋماعىن الىپ جاتىر. «ەرتىس ورمان جولاعى» (لەنتوچنىي بور) دەپ اتالاتىن سەبەبى ورمان الاپتارى تاسپا ءتارىزدى شۇبا­تىلعان قالىپتا ءوسىپ، ەنى 400 مەتر­دەن 40 شاقىرىمعا دەيىن جەتەدى ەكەن. ماماندار شالداي ورمان­دارى التاي تايگاسىنا بارىپ قوسى­لا­تىنىن ايتادى. بۇگىندە بۇل ورمان­نىڭ ساقتالۋىنا «ەرتىس ورمانى» مەملەكەتتىك ورمان تابيعي رەزەرۆاتى جاۋاپتى. رەزەرۆاتتىڭ ءوزى شالداي جانە بەسقاراعاي ورمان شارۋاشىلىقتارىنان، ونىڭ ىشىندە 16 ورمانشىلىقتان تۇراتىنىن، جال­پى اۋماعى 177 مىڭ ورمان جامىل­عىسى قارايتىنىن اتاپ وتكەن­دى ءجون كوردىك. قورعالۋى جاعى­نان «اسا قۇندى ورمان القاپ­تارى» ساناتىنا ەنەدى. 2003 جىلى رەزەرۆات اۋماعىندا وسىمدىك­تەردىڭ 84 ءتۇرى تىركەلسە، عىلىمي زەرت­تەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجە­سىندە فلورانىڭ الۋاندىعى كەڭەيىپ، بىلتىرعا دەيىن 226 ءتۇرى انىق­تا­لىپتى. «قىزىل كىتاپقا» ەنگىزىلگەن جا­نۋارلار مەن قۇستاردىڭ 7 ءتۇرى، ءتۇرلى تۇياقتى اڭ، سونىڭ ىشىندە شامامەن 190 بۇلان ورماندى مەكەن ەتەدى.

تاجىريبەلى ورمانشىلاردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، تاۋەلسىزدىكتەن بەرگى جىلدارى وڭىرىمىزدەگى جالقاراعاي ورماندارىنىڭ 40 پايىزىنان ايىرىلىپ قالىپپىز. قىل­قانجاپىراقتى اعاش القاپتارىن كۇتىپ باپتاۋعا قاجەت جۇمىس كۇشىنىڭ جەت­كىلىك­سىزدىگى، مەكەمەلەردەگى تەحنيكا پاركىنىڭ توزۋى، جەرگىلىكتى تالىمباقتاردىڭ زامانعا ساي قۇرال-جابدىقپەن قامتىلماۋى، ورمان ءوندىرىسىنىڭ جەتكىلىكتى جولعا قويىلماۋى سەكىلدى ماسەلەلەر 90-جىلدارداعى الاپات ورتتەردەن ونسىز دا سەلدىر تارتقان قارا ورماننىڭ جاعدايىن اۋىرلاتىپ تۇر.

قۇرىلعانىنا بيىل تۇپ-تۋرا 20 جىل تولعان رەزەرۆات وسى كەزەڭ ىشىندە تۇك بىتىر­مەدى دەپ اۋزىمىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە كەلمەس. باسشىسى ءجيى اۋىسا بەرەتىن مەكەمە ۇجىمى كەيىنگى ۋاقىتتا ءبىراز شارۋانىڭ باسىن قايىرۋعا تىرىستى. مىسال ءۇشىن ورمان ورتتەرىنىڭ الدىن الۋ، ودان كەلەتىن شىعىنداردى ازايتۋ باعىتىندا جوسپارلى ىستەر تىندىرىلىپ، ورمانشىلاردىڭ بۇل باعىتتاعى تاجىريبەلەرى تولىعا ءتۇستى. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ سوڭىندا بۇل اۋماقتاعى قاراعايلى ورمانداردىڭ 72 مىڭ گەكتاردان استامى الاپات ورتتەن جانىپ كەتكەن ەدى. وسىدان-اق ايماق ەكولو­گياسى مەن تابيعي بايلىعىنا قانشالىقتى وراسان زور شىعىن كەلگەنىن بىلۋگە بولادى. 2003 جىلى رەزەرۆات قۇرىلعاندا ورمانداعى ءورتتى ازايتىپ، اعاش بەلدەۋلە­رىن كوبەيتۋ ماقسات ەتىلگەن ەدى. بۇگىندە سول شىعىننىڭ ءبىراز بولىگى بۇتىندەلدى، ياعني 20 جىل ىشىندە 41 510 گەكتار القاپتا ورمان­دى قالپىنا كەلتىرۋ جانە اعاش ءوسىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.

ورمان قورعاۋ سالاسىنىڭ ارداگەرى، كەزىندە «ەرتىس ورمانى» مەكەمەسىن باس­قارعان تولەگەن شاكارمانوۆتىڭ بۇل سالادا قالىپتاسقان تۇيىندەردى شەشۋگە قاتىستى ايتارى بار.

– رەليكتى ورمان جامىلعىلارى سوناۋ كونە زامانداردا، بۇرىنعى مۇحيتتىڭ ورنىندا شوگىپ قالعان بالدىرلاردىڭ نە­گى­زىندە ءوسىپ شىققان دەيدى وقىمىستىلار. الايدا وسىعان عىلىم تۇرعىسىنان ءالى كۇنگە دەيىن ناقتى دالەلدەر كەلتىرىلىپ، ناقتى ­بايلام جاسالعان جوق. جالقاراعايدىڭ تامى­رى ­70 مەتر تەرەڭدىككە كەتىپ، ەجەلگى مۇحيت ­سۋىنان قورەك الادى. بىلاي قاراساڭ، مۇن­دا­عى ورماندى جەرلەردىڭ بارلىعى كادىم­گى سۋسىلداعان قۇمعا وسكەن. تابيعات­تىڭ تاماشاسى ەمەي نەمەنە، مۇنداي جەر­دىڭ توپىراعى جالاڭاش بولسا يت بايلا­ساڭ دا تۇرماس ەدى. اتا-بابامىز كوزىنىڭ قارا­شىعىنداي ساقتاپ قالعان يەن ورماندى جەرلەردى قازىرگى قالپىندا ساقتاپ، كەلەشەك ۇرپاققا تابىس ەتۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. بۇل باعىتتا مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن جاسالىپ جاتقان ءىس-شارالار، باعدارلامالار از ەمەس. الايدا قولداعى رەسۋرستىڭ ازدىعى جوسپارلاردىڭ تولىققاندى جۇزەگە اسۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر. ءوزىم بايقاعانداي، مۇنداعى ەڭ كارى قاراعايلاردىڭ جاسى 600 جىلعا جەتەدى. راس، ءبىر جىلدارى ورمان ماڭايىنداعى جۇرت جالقاراعايعا جاۋداي ءتيىپ، اياۋسىز وتادى. كەيىن ونىڭ بارىنە تى­يىم سالىنىپ، اققۋلى اۋدانىنان – 63، شارباقتى اۋدانى بويىنشا 65 پيلوراما ورمان القاپتارىنان 2-3 شاقىرىم جەرگە شىعارىپ تاستالعانىنا ءوزىم كۋا بولدىم. جانىپ كەتكەن، وتالعان اعاشتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا رەزەرۆاتپەن تىنباي جۇمىس ىستەلىپ جاتىر. رەزەرۆات اۋماعىندا اعاش كەسۋ نورمالارى بار. سول شارۋاعا كەيدە جەكەمەنشىكتەگى «جابايى بريگادالار» ەنىپ كەتىپ، ويلارىنا كەلگەنىن جاسايدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وندايلاردى ىزدەپ تاۋىپ، سازايلارىن بەرىپ جاتقانىن بايقاپ ءجۇرمىز. تەك بۇل باعىتتاعى قورعاۋ شارالارىن الداعى ۋاقىتتا كۇشەيتە تۇسكەن ابزال، – دەيدى ارداگەر.

ت.شاكارمانوۆتىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت وسىنشاما يەن بايلىقتى ساقتاۋمەن قاتار، ول ارقىلى مول تابىس تابۋعا بەت بۇرعانى ابزال. بۇل ءۇشىن بەسقاراعاي مەن شالداي ورمان شارۋاشىلىقتارىندا اعاش وڭدەۋ زاۋىتتارى اشىلىپ، زامانعا ساي جيھاز شىعاراتىن تسەحتار قۇرىلسا قۇپ. ورمان شارۋاشىلىعىندا «جوعارعى قويما» جانە «تومەنگى قويما» دەگەن ۇعىم­دار بار. جوعارعى قويما – ورمانشىلار دا­­يىنداعان اعاشتىڭ جينالىپ، العاشقى وڭدەلەتىن اۋماق. ال تومەنگى قويما – دايىن ونىم­دەر شىعاراتىن زاۋىت. وكىنىشكە قاراي، رەزەرۆات قازىرگى كۇنى اعاشتى وڭدەمەي، بو­رەنە كۇيىندە كوبىرەك ساتادى. وسىدان قا­زىناعا تۇسەتىن قاراجات تا ماردىمدى ەمەس. قاراعاي بورەنەلەرىن ەنى 20، 30، 40 مم تاقتايعا اينالدىرىپ ساتسا، تابىس ەكى ەسە­لەنەتىنى انىق. ال قارجى كوبەيسە، ور­مان­شىلاردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قام­تىلۋى جاقسارا تۇسەتىنى انىق دەيدى ارداگەر.

انىقتاپ بىلگەنىمىزدەي، بۇگىندە رەزەرۆاتتا بورەنە كۇيىندە سىرتقا ساتىلاتىن اعاشتىڭ تەكشە مەترى 20 مىڭ تەڭ­گە­دەن، تاقتاي كۇيىندەگىسى ەڭ ارزانى 45 مىڭ تەڭگەدەن باستاپ بوساتىلاتىن كو­رى­نەدى. 3 پيلوراما، 1 وندىرىستىك بازا زاڭدى تۇر­دە وڭدەۋ ىسىمەن اينالىسادى. الايدا ولار­دىڭ قۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ، ازىرلەنەتىن بۇ­يىمداردىڭ ساتىلىمىن ءوسىرۋ، قىسقاسىن ايتقاندا، كوممەرتسيالاندىرۋ اسا العا باس­پاي تۇر.

«ورمانشىنىڭ ەڭبەگى اۋىر، سونىسى­نا قاراماستان جالاقىلارى وتە از. جاز­عى ۋاقىتتاعى ءورت قاۋىپتى كەزەڭدە ورمان­شى­نىڭ تاعدىرى ءبىر ورتتە قيىلىپ كەتە بارۋى مۇمكىن. الايدا سونداي الاپات مەز­­گىلدە باستارىن بايگەگە تىگەتىن قىزمەت­كەر­لەرگە ەشبىر قوسىمشا تولەماقى قاراس­تىرىلمايدى. وسىنى نەگىزگە الاتىن ۋاقىت جەتتى. ۇكىمەت تابيعات بەرگەن مول نەسى­بەنى وسى كۇيىندە ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ونى قورعاۋشىلاردىڭ ادال ەڭبەگىن دە لايىقتى ەسكەرۋى كەرەك. قالپىنا كەلتىرىلگەن ورمان جامىلعىلارىن شارۋاشىلىققا پايدالانۋ ءۇشىن كەمىندە 70-75 جىل ۋاقىت كەرەك. پاۆلودار وبلىسىنداعى جالقاراعاي ورماندارىنىڭ اۋماعى ەلىمىزدەگى جالپى ورمان قورىنىڭ نەبارى 0،04 پايىزىن قۇرايدى ەكەن. ونسىز دا از عانا رەليكتى ورمانعا ستراتەگيالىق تابيعي بايلىق رەتىندە قارايتىن ۋاقىت جەتتى»، دەپ سانايدى مامان.

تاجىريبەلى ورمانشى وتىرعىزىلاتىن اعاش كوشەتتەرىنىڭ جۇيەسىن دە وزگەرتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. رەزەرۆاتتا قاراعاي كوشەتتەرى بۇرىنعىشا لەنتالى تاسىلمەن وتىرعىزىلادى ەكەن. قالىڭ ءورت تۇرسا، مۇنداي ءبىرتۇتاس تاناپتار تولىعىمەن جانىپ كەتەدى. سوندىقتان اعاشتار شاحمات تاقتاسىنداعىداي تارتىپپەن شوق-شوق بولىپ ەگىلۋى ءتيىس. جاڭادان ەگىلگەن اعاشتاردىڭ اراسىندا كەمى 100 مەتر قاشىقتىق ساقتالسا ءتىپتى جاقسى.

مامان دا، تەحنيكا دا جەتىسپەيدى

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 2020 جىلعى حالىققا جولداۋىندا ال­داعى 5 جىل ىشىندە ەلىمىزدەگى ورمان قو­رىن­­دا 2 ملرد جانە ەلدى مەكەندەردە 15 ملن اعاش وتىرعىزىلۋعا ءتيىس دەگەن مىندەت قويعان.

«ەرتىس ورمانى» مەكەمەسىنىڭ باس ديرەك­تورلىعىنا جارتى جىل بۇرىن عانا بەكىگەن ارمان بەكتەمىروۆتىڭ سوزىنشە، پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا رەزەرۆاتتا 2021 جىلدان بەرى ءار كوكتەم سايىن 14 ملن دانادان اعاش وتىرعىزىلىپ كەلگەن. بيىل دا وسى شامادا تال ەگىلەدى. بۇل باع­دار­لامانىڭ ناتيجەسىندە كەزىندە جانىپ كەتكەن 800 گەكتار ورمان جامىلعىسىنىڭ ورنىنا جاس تالدار وتىرعىزىلىپ، ورمان جامىلعىلارى قايتا قالپىنا كەلە باستاعان.

وكىنىشكە قاراي، جۇمىستاردىڭ جوس­پارعا سايكەس جۇزەگە اسۋىنا قىرسىعىن تيگى­زىپ تۇرعان ماسەلەلەر از ەمەس. مەكەمە باس­شىسى ورمان شارۋاشىلىقتارىندا مامان جەتىسپەۋشىلىگى ۇلكەن پروبلەما ەكە­نىن جايىپ سالدى. قازىرگى ۋاقىتتا مۇن­دا تۇراقتى تۇردە 307 قىزمەتكەر ەڭبەك ەتسە، ماۋسىمدىق جۇمىستار باستالعاندا ولاردىڭ سانى 1،5 مىڭ ادامعا جەتەدى ەكەن.

– ءبىزدىڭ قاتارىمىزدا زەينەتكە شىقسا دا، الماستىراتىن كادردىڭ جوقتىعىنان ءالى دە ەڭبەك جولىن جالعاستىرىپ كەلە جاتقان ازاماتتار از ەمەس. ورتاشا ەڭبەكاقى كولەمى – شامامەن 90-100 مىڭ تەڭگە. جاس مامانداردىڭ بۇل جالاقىعا كەلگىسى جوق. اۋىلدارداعى ۇيلەردى جوندەپ، بارلىق جاعدايىن جاساپ قويدىق. تەك وعان كىرەتىن جاڭا قىزمەتكەرلەر جوقتىڭ قاسى. ورمان اۋماعىنداعى اۋىلداردىڭ دەنى – شاعىن ەلدى مەكەندەر. ولاردا تۇرىپ جاتقان وتباسىلار سانى جىل سايىن كەمىپ جاتىر. جاستار ۇلكەن شاھارلارعا تولاسسىز كەتىپ جاتىر. ال اۋىلدىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتتى ادامداردىڭ دەنى – زەينەتكەرلەر. قازىردىڭ وزىندە بىزگە كولىك جۇرگىزۋشىلەر، تراكتوريستەر، مەم­لەكەتتىك ينسپەكتورلار قاجەت. بۇعان قوسا تەحنيكالىق مۇمكىندىگىمىز كۇشەيتىلسە دەگەن تىلەگىمىز دە بار. تەحنيكا پاركىمىز جەتكىلىكتى (82 دانا متز تراكتورى، 28 دانا ءورت سوندىرگىش ماشينا جانە ت.ب. تەحنيكالار بار) بولعانىمەن ولاردىڭ كوبىنىڭ قولدانىستاعى مەرزىمى 10 جىلدان اسىپ كەتكەن، – دەيدى ا.بەكتەمىروۆ.

پاۆلودار وبلىسىنىڭ جەر قويناۋىن پايدالانۋ، قورشاعان ورتا جانە سۋ رەسۋرس­تارى باسقارماسىنىڭ دەرەگىنشە، وڭىردەگى ور­مان قورعاۋ سالاسىنا ساتىپ الىناتىن تەحني­كالاردىڭ ۇلەسى وتە از. بىلتىر نەبارى 8 تەحنيكا مەن 3 اگرەگات ساتىپ الىن­­سا، ال بيىل 14 ارنايى تەحنيكا مەن 6 سو­قانىڭ قۇنى بيۋدجەتتە قاراستىرىلىپ قويعان. باس­قارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ساعىن تولەۋتاەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل كو­لىك قۇرالدارى وبلىستاعى ورمان قورعاۋ مە­كە­مەلەرىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاب­دىقتالۋ دەڭگەيىن 64 پايىزعا دەيىن ارت­تىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى ەكەن. ال وبلىس­تا «ەرتىس ورمانىنان» بو­لەك، 69 مىڭ گەكتار جەرى بار «باياناۋىل مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى» جانە جال­پى اۋماعى 127،5 مىڭ گەكتار جەرگە يە ورمان جانە جانۋارلار الەمىن قورعاۋ جونىندەگى كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەر (پاۆلودار، ءۇرلىتۇپ، ماكسيم گور­كي) بار ەكەنىن ايتۋ قاجەت. سوندىقتان بۇل كورسەتكىش تەحنيكالىق جاراقتانۋ باعى­تىنداعى جۇمىستاردىڭ ماردىمسىز ءجۇرىپ جاتقانىن ايعاقتاپ تۇر. ال ورمان شا­رۋاشىلىعى سالاسى – ەڭبەكاقى ەڭ از تو­­لەنەتىن سالالاردىڭ ءبىرى. وڭىردەگى مەم­لە­كەتتىك ورمان كۇزەتىنىڭ جا­لاقىسى وتىلىنە، بىلىك­تىلىگىنە جانە لاۋازىمىنا بايلانىستى 72 مىڭ تەڭگەدەن 173 مىڭ تەڭگەگە دەيىن جە­تەدى.

بىلتىر كۇزدە جۇرگىزىلگەن اعاش تۇگەن­دەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىنە زەر سال­ساق، كوكتەمدە ەگىلگەن جاس تالداردىڭ 39 پا­­يى­زى عانا ءوزىنىڭ وسىمتالدىعىن، جەرسى­نۋ قابىلەتىن ساقتاپ قالعان. ورمانشى­لار بۇعان ەڭ الدىمەن، كەيىنگى جىلدارى ايماقتا قالىپتاسقان قولايسىز اۋا رايى مەن كليماتتىق جاعدايلار سەبەپشى دەيدى. جازدا جاۋىن-شاشىننىڭ ۇزاق بولماۋى ورمانشىلاردىڭ ەڭبەگىن ەش ەتىپ جاتىر. ەكىنشى تۇرعىدان اعاش كوشەتتەرىنىڭ دەنى وزگە ايماقتاردان ساتىپ الىناتىندىقتان، جەرسىنۋگە قاتىستى ماسەلە قالىپتاسقان.

پاۆلودار ورمان جانە جانۋارلار الە­مىن قورعاۋ جونىندەگى مەكەمەسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى اجدار ءجۇسىپوۆتىڭ مالىمەتىنشە، بىلتىر بۇل ۇيىمعا قاراستى جەرلەردە نەبارى 120 گەكتارعا تال وتىرعىزىلىپ­تى. بيىل – 665، كەلەر جىلى 700 گەكتارعا جا­سىل جەلەك ەگىلەدى دەپ جوسپارلانىپ جا­تىر ەكەن. كوشەتتەر بىلتىر اباي وبلى­سىنىڭ «سەمەي ورمانى» تالىمباعى­نان جەت­كىزىلگەن. سەبەبى ءبىزدىڭ وڭىردەگى «گور­زە­لەنستروي»، «دەندرا»، «لاندشافت ديزاين» تالىمباقتارى وبلىستاعى ورمان شا­رۋاشىلىقتارىنىڭ سۇرانىسىن وتەۋگە مۇلدە قاۋقارسىز كورىنەدى.

– وتكەن جىلى كوكتەمدە ەگىلگەن كو­شەت­تەر­دىڭ جاعدايىن قاراپ، ساناپ شىقتىق. وكى­نىشكە قاراي، ولاردىڭ 40 پايىزى عانا ومىر­شەڭدىگىن ساقتاپ قالعان. نەگىزى ءوزىمىزدىڭ تالىم­باقتار ءبىزدىڭ جەردىڭ تو­پىراعىنا تەز بە­يىم­دەلەتىن تال-تەرەكتى ءوسىرىپ، جەتكىلىكتى دەڭ­گەيدە دايىنداسا دەگەن تىلەگىمىز بار. ونىڭ ۇستىنە بىزدە جاڭا تراكتورلار مەن پات­رۋلدەۋ ماشينالارى جەتىسپەيدى. بۇل باعىت­قا قاراجات ءبولۋدى سۇرايمىز، – دەيدى ول.

بۇرىنعى ارىپتەسىنىڭ ءسوزىن پاۆلودار وبلىستىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جا­نۋارلار دۇنيەسى اۋماقتىق ينسپەكتسياسى­نىڭ جەتەكشىسى رۋسلان تولەپباەۆ تا راستاپ وتىر. مەكەمە باسشىسىنىڭ رەسمي جاۋابىندا 2021 جىلى وڭىردە جالپى اۋماعى 6،25 گەكتار 3 تالىمباق، ال بىلتىر 3 گەكتار اۋماقتا نەبارى 2 تالىمباق جۇمىس ىستەگەن دەلىنەدى. بيىل «ەرتىس ورمانى» مەن باياناۋىل ۇلتتىق تابيعي پاركىندە جال­پى سانى 22 ملن 100،6 مىڭ اعاش وتىرعى­زۋ جوسپارلانعان. ونى قوس مەكەمەنىڭ وزدە­رى جابادى. بۇعان قوسا وبلىس اكىمدىگىنە قاراستى ورمان مەكەمەلەرىندە 7 ملن 342،5 مىڭ ءتۇپ تال ەگۋ قاراستىرىلعان ەكەن. وكى­نىشكە قاراي، ۋاقىتشا تالىمباقتار بۇل قاجەتتىلىكتىڭ 1 ملن 389،6 مىڭ داناسىن  ­عانا بەرۋگە قاۋقارلى. ال جەتپەگەنىن سىرت­تان ساتىپ الۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن قىرۋار قارا­جات ءبولۋ قاجەت بولادى.

زاڭسىز اعاش كەسۋ تىيىلار ەمەس

وكىنىشكە قاراي، «ەرتىس ورمانى» اۋماعىندا زاڭسىز اعاش كەسۋ وقيعالارى ءالى دە تىيىلماي تۇر. بىلتىر جىل سوڭىندا پاۆلودار وبلىسىنىڭ پروكۋراتۋراسى ءورت قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ورمان زاڭناماسىنىڭ ساقتالۋى جانە ورمان قورىن قورعاۋ، پايدالانۋ سالاسىندا قابىلدانىپ جاتقان شارالار ماسەلەسى بويىنشا تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ءبىراز بىلىقتىڭ بەتىن اشقان ەدى. تەكسەرۋ كورسەتكەندەي، ەرتىس ورمانى 9 جىل بويى ورمان شارۋاشىلى­عىن ۇيىمداستىرۋ مەن جۇرگىزۋدىڭ ەسكىرگەن كەشەندى جوسپارىن پايدالانىپ كەلگەن، بۇل ورمان قورىن مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تيىسىنشە جۇرگىزىلمەۋىنە اكەپ سوقتىرىپتى. ورماندى ارالاۋ بارىسىندا پروكۋرور­لار 331 تەكشە مەتر كولەمىندە زاڭسىز اعاش كەسىلگەنىن انىقتاعان. ودان مەملەكەتكە 4،6 ملن تەڭگە شىعىن كەلتىرىلگەن.

«جىل سايىن ورمان داقىلدارىن وتىر­عىزۋ بويىنشا شارۋاشىلىقتارداعى ۇلا­سىپ ءوسۋدىڭ جوسپارلى كورسەتكىشى 70%-عا جەتپەيدى. ءىس جۇزىندە ول 30-46%-دى قۇ­رايدى. وسى ماقساتتارعا بولىنگەن 1،6 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى بيۋدجەت قارا­جا­تى ءتيىمدى پايدالانىلماعان. ور­مان شا­ر­ۋاشىلىقتارىنىڭ قىزمەتىن ماتە­ريال­دىق-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋدە ەلەۋ­لى كەمشىلىكتەر بار. تەحنيكانىڭ توزۋى 75%-دى قۇرايدى. بەيىندى مامانداردىڭ بولماۋى ماسەلەسى وزەكتى بولىپ وتىر. 69 قىزمەتكەر (22%) بىلىكتىلىك تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيدى، ونىڭ ىشىندە جۇمىسقا ورنالاسۋ كەزىندە جالعان قۇجاتتاردى (ديپلومداردى) پايدالانۋ فاكتىلەرى انىقتالىپ، 2 قىلمىستىق ءىس قوزعالدى»، دەلىنگەن پروكۋراتۋرانىڭ اقپاراتىندا.

ءبىر قىزىعى، مەملەكەتتىك ينسپەكتور لاۋازىمىنا بۇرىن قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعاندار، ونىڭ ىشىندە اعاش ۇرلاۋ فاكتىلەرى بويىنشا ءىستى بولعان ازاماتتار تاعايىندالادى ەكەن. مەكەمەنىڭ كرەديتورلار الدىنداعى بەرەشەگى 42 ملن تەڭگە بولا تۇرا، جالپى سوماسى 35،2 ملن تەڭگەنىڭ سىياقىلارى نەگىزسىز تو­لەن­گەن. پروكۋرورلار سونداي-اق رەزەرۆات قىزمەتكەرلەرى ورمان جانە ورتكە قارسى زاڭناما تالاپتارىن ەلەمەيتىنىن، اعاش قالدىقتارى ءورت شىعۋ قاۋپى بار كەزەڭدە جويىلاتىنىن العا تارتادى. مۇنداي ارە­كەتتەر سالدارىنان ورمان قورىنا 30 ملن تەڭگەنىڭ زالالى كەلگەن.

تابيعي بايلىق تۇرعىسىنان قاراعان­دا جالقاراعاي ورماندارىنىڭ قۇندىلىعى­نا باعا جەتپەيدى. قىلقانجاپىراقتىلار­دىڭ 100 گەكتار اۋماعى ءبىر تاۋلىك ىشىندە 8 توننا كومىرقىشقىل گازىن وزىنە ءسىڭىرىپ، 12 توننا وتتەگى بولەدى ەكەن. وسىنىڭ ءوزى «تابيعي سۇزگىنىڭ» ادامزات ءومىرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنىن اڭعارتسا كەرەك. جالقاراعاي ورماندارىنا مەملەكەت تاراپىنان وزگەشە جاۋاپكەرشىلىك پەن قامقورلىق كەرەك.

پاۆلودار وبلىسى