اۋىلدى نامىسشىل اعايىن كوتەرەدى

شىنىن ايتۋ كەرەك، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ىسىنە كەيىنگى جىلدارى از كوڭىل بولىنگەن جوق. ماسەلەن، 2002-2004 جىلدارعى ءۇش جىل قاتارىنان «اۋىل جىلدارى» دەپ جاريالانىپ، اۋىلدى قارجىلاي قولداۋ ءىسى وسى كەزدەن باستاپ قولعا الىنعانى بەلگىلى. سودان بەرى دە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ماقساتىندا ۇلكەندى-كىشىلى قانشاما باعدارلاما قابىلداندى. بۇل باعدارلامالار دامىعان شەت مەملەكەتتەر سىنىنان وتكەن جاقسى تاجىريبەلەر ەدى. ءار باعدارلاما از با، كوپ پە، ايتەۋىر قاجەتتى قارجىمەن قامتىلىپ وتىردى. بىراق سول قارجىلاردىڭ قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولعانىن بايقايمىز. شەتەلدىكتەردىڭ جاقسى تاجىريبەلەرى قازاققا كەلگەندە جاقسى جۇمىس ىستەپ كەتە المادى. ويتكەنى الىستاعى اۋىلداردىڭ بۇرىنعىسىنشا ءالى دە كەتەۋى كەتىپ تۇر. اۋىلدان ەل كوشۋىنىڭ توقتار ءتۇرى جوق. اسىرەسە بۇل جاعداي شەكارالىق وڭىر­لەرگە ءتان بولىپ وتىر.

وسىدان تۋاتىن قورىتىندى، مەنىڭ ويىمشا، ەندىگى كەزەكتە اۋىلدى دامىتامىز دەسەك، ەڭ الدىمەن بولىنگەن قارجىنى ۇيلەستىرەتىن ادامداردىڭ مەنتاليتەتى مەن ۇلتتىق داس­تۇرىنە، وتباسىلىق قۇندىلىقتارىنا ءمان بەرۋى­مىز كەرەك. كەزىندەگى كەڭشارلار مەن ۇجىم­شارلار جۇيەسى جويىلىپ، ورنىنا شار­ۋا قوجالىقتارى قۇرىلعان كەزدە وسى ىسكە ءمان بەرمەگەندىكتەن اۋىلداردىڭ نەگىزگى تىرەگى بولعان ەڭبەك ادامدارىنىڭ ۇلكەن اۋلەتتەرىن، سونىڭ ىشىندە مالشىلار مەن ديقاندار، مەحانيزاتورلار اۋلەتتەرىن اۋىلدى جەردىڭ وزىندە ساقتاپ قالا المادىق. ءبىر وتباسىندا وسكەن بەس-التى جىگىت قولدارىنا تيگەن ازىن-اۋلاق مالدارىن ساتىپ قۇرتتى دا قالاعا قاراي بەت الدى. ءبىرى اۋدان ورتالىعىنا، ءبىرى وبلىس ورتالىعىنا، ال ەندى بىرەۋلەرى استانا مەن الماتىعا قاراي كوشتى. بىراق قالاعا كەلىپ ءبارىنىڭ بىردەي جولى بولىپ كەتە قويعان جوق. وسىلايشا، ەڭبەك اۋلەتتەرىندە كاسىپتىك قانا ەمەس، جالپى تىرشىلىك تۇرعىسىنان ىدىراۋشىلىق پايدا بولدى. بىراق ولاردىڭ بويىندا ءبىر-بىرىنە دەگەن باۋىرماشىلىق سەزىمدەرىنىڭ ساقتالىپ قالعانىنا ابدەن سەنىمدىمىن. ويتكەنى قازاق حالقىنىڭ ۇلت رەتىندەگى ءبىر ەرەكشەلىگى – ونىڭ باۋىرمالدىعى.

بۇل باۋىرمالدىقتىڭ ءوزى ۇلى دالامىزداعى مىڭداعان جىلدار بويعى تۇرمىس-تىرشىلىك نەگىزىندە قالىپتاسقان ەدى. ءاربىر اۋلەت نەمەسە ءبىر اتانىڭ بالالارى بىرلەسىپ كۇن كورىپ، ون-ون بەس ءارى كەتسە جيىرما شاقتى ۇيدەن بۇلاق باسىندا اۋىل قۇراپ وتىراتىن. ولار ءوزارا توننىڭ ىشكى باۋىنداي ەدى. ۇلكەن كەڭشارلار جۇيەسى بۇزىلعان كەزدە وسى ءبىر تاريحي فاكتىنى، قازاق تىرشىلىگىنىڭ وسىنداي ەرەكشەلىگىن ەسكەرۋىمىز كەرەك ەدى دەپ ويلايمىن. سوندا اۋىلدارىمىز قازىرگىدەي توز-توزى شىعىپ، اۋىل حالقى قالالارعا قاراي قوپارىلا كوشپەس تە ەدى.

دەگەنمەن وتكەن ءوتتى. ال بولاشاق ءۇشىن ەشتەڭە كەش ەمەس. الداعى ۋاقىتتا اۋىلداردى دامىتامىز دەسەك، حالقىمىزدىڭ وسىنداي ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرىپ وتىرۋىمىز كەرەك. كەشەگى كەڭشار ورتالىقتارى بولعان ءىرى اۋىلداردى تىرەك اۋىلدارى رەتىندە ساقتاپ قالىپ، ولاردا مەكتەپ-ينتەرنات جۇيەسىن، وتباسىلىق ەمحانالاردى دامىتۋ كەرەك. ال جاپپاي جۇمىسسىز وتىرعان حالىقتى سول اۋىلداردىڭ ماڭىنا نەمەسە كەشەگى كەڭەستىك مالشىلاردان قالعان قىستاۋلار مەن كۇزەۋلەرگە، جايلاۋلارعا الدارىنا مال سالىپ بەرە وتىرىپ، اۋلەتتەر نەمەسە اتالاستار رەتىندە ىدىراتۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىنىڭ ادىلدىكپەن ءبولىنۋىن قايتا قاراستىرۋ قاجەت.

ەگەر ءتورت-بەس اعايىندى ازاماتتىڭ قولىندا ءبىر-ەكى وتار قوي، ەكى-ءۇش ءۇيىر جىلقى، ءجۇز شاقتى سيىر بولسا، قازاقتىڭ تۋسىراپ جاتقان دالاسى مالعا قايتادان تەز تولار ەدى. مۇنداي جاعدايدا بىرنەشە اۋلەتتىڭ باسىن قوسىپ، كووپەراتيۆتەر قۇرۋ دا الدەقايدا جەڭىل جۇرگەن بولار ەدى. ەڭ باستىسى، قازاق مىڭداعان جىل بويى سىننان وتكەن داستۇرىنەن جاڭىلماي ءوزىن-ءوزى قايتا تاپقان بولار ەدى. ەل ىشىنە بەرەكە مەن بىرلىك كىرەر ەدى. مەنىڭ ويىمشا، وسى جولمەن قازىرگى اۋىلداردا قوردالانعان كوپتەگەن ماسەلەنى شەشۋگە بولادى. ويتكەنى نەگىزگى ماسەلە رەتكە كەلسە، تۇيىندەر وزىنەن-ءوزى تارقاتىلا بەرەتىنى انىق.

ارينە، بۇل – ءبىر جىلدا نەمەسە ون جىلدىڭ ىشىندە تولىق شەشىمىن تاباتىن ماسەلە ەمەس. ەڭ باستىسى، ءوزىمىزدىڭ قايدا باعىت ۇستايتىنىمىزدى قازىردەن باستاپ ءبىلۋىمىز كەرەك. سوندا جىلدار وتكەن سايىن ءجۇرىس تە شيراي بەرمەك.