ارقانىڭ جەرى دە قۇت، ەلى دە قۇت

پاۆلودار اۋدانىنىڭ گريگورەۆكا اۋىلدىق وكرۋگىندە «جاڭا قالا» دەپ اتالاتىن جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىك بار. بۇل – قازاقستانداعى تاۋەلسىزدىك جىلدارى العاش قۇرىلعان شارۋاشىلىقتاردىڭ ءبىرى. «جاڭا قالا» سوناۋ توقسانىنشى جىلدارداعى توقىراۋ مەن جاڭا زامانداعى دامۋدىڭ بارلىق كەزە­ڭىن وتكەرگەن، تالاي تەپەرىشتى كور­گەن شا­رۋاشىلىق. وسى سەرىكتەستىكتىڭ وتى مەن سۋىنا ءتۇسىپ، ىرگەتاسى العاش قۇرىل­عان ساتتەن باستاپ ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان ەرمەك اسايىنوۆتىڭ ەسەلى ەڭبەگىن مۇن­داعىلار ايرىقشا قۇرمەت تۇرادى.

ەرمەك تولەۋ ۇلى – بۇگىندە تۇتاس شا­رۋا­شىلىقتىڭ ۇيلەستىرۋشىسى. سەرىكتەس­تىك باسشىسى ارداق تۇرلى­باەۆ ىرگەلى اۋىلشارۋاشىلىق قۇرىلىمىن­داعى جۇمىستى ونىڭ قاتىسۋىنسىز ەلەستەتە المايتىنىن جەتكىزدى. قازىر مۇندا 40-قا جۋىق ادام ەڭبەك ەتەدى. زامانعا ساي جابدىقتالعان تاۋارلى ءسۇت فەرمالارىندا كۇنىنە 800 سيىر ساۋىلىپ وتىرعان جايى بار. ال يەلىگىندەگى 10 مىڭ گەكتار جەردىڭ 5 مىڭ گەكتارىندا جىل سايىن مال ازىعى، قالعان بولىگىنە ءداندى داقىل وسىرىلەدى.

– ەرمەك اعا ءبىزدىڭ شارۋاشىلىقتا 25 جىلعا جۋىق ۋاقىت ەڭبەك ەتىپ كەلە­دى. شيرەك عاسىرلىق كەزەڭ ىشىندە شا­رۋا­شىلىقتى باسقارۋدىڭ، ونداعى جۇ­مىس­تى قالاي ۇيلەستىرۋدىڭ ءجون-جو­سى­عىن تولىقتاي مەڭگەرىپ، ەڭبەك ونىم­دىلى­گىن كوتەرۋگە باستاماشى بولدى. بۇل ىسكە اينالاسىنداعى ازاماتتار­دى جۇمىل­دىرىپ، ءبىر تىنىم تاپپاي­دى. ۇزاق جىلدار ەگىن جانە مال شارۋاشىلىقتارىنداعى ماسەلەلەردى شەشۋمەن شۇعىلداندى. اعامىز ءالى كۇنگە اتتان تۇسكەن جوق. قيىن كەزەڭدەردە تاجىريبەمىز جەتپەي جاتقاندا قولداپ، بارلىق بىلگەنىمەن ءبولىسىپ تۇرادى. ۇجىم­داعى جۇمىسكەر­لەر ونى ايرىقشا قۇرمەتتەيدى. ءار­دايىم سابىرلى قالپى، كەز كەلگەن ىسكە كاسىبي تۇرعىدان ارەكەت ەتەتىنى جاس جۇمىس­كەرلەردى عانا ەمەس، اعا ۇرپاقتىڭ ءوزىن ءتانتى ەتەدى، – دەيدى «جاڭا قالا» شارۋا­شىلىعىنىڭ باسشىسى.

كەڭەس وداعى ىدىراعان سوڭ وزگە ۇلت­­تار­دىڭ كوبى وزدەرىنىڭ تاريحي وتا­نىنا كوشىپ كەتتى. توقسانىنشى جىل­دار­دىڭ باسىندا بۇل جەردە ەڭبەك ىستەي­تىن ادام تابۋ قيىندادى. سەبەبى ءاربىر اي سايىن ادامدار، اسىرەسە نەمىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى ءجيى كوشىپ جاتتى. جەكەشەلەندىرۋ تولقىنىنان وتكەن جەرگىلىكتى ازاماتتار باس قۇراپ، العاشقى شارۋاشىلىقتارىن جولعا قويا باستاعان. سول تۇستاعى كەڭشارلار ىدىراماي تۇر­عان­دا ەڭبەك جولىن مەحانيزاتور بولىپ باستاعان ەرمەك تولەۋ ۇلى «جاڭا قالا» شارۋاشىلىعى قۇرىلعاندا وعان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ جۇمىسقا تۇردى. بۇل سەرىكتەستىكتىڭ ىرگەتاسى سوناۋ 1998 جىلى قالانعان.  شا­رۋاشىلىقتى اياققا تۇرعىزۋ ءۇشىن وزگە ازاماتتارمەن بىرگە كۇنى-ءتۇنى دامىل تاپپادى. كەڭەستىك جۇيەدەن قالعان شارۋا­شىلىق نەگىزىن ساقتاي وتىرىپ، ونى ودان ءارى دامىتىپ، اۋقىمىن كەڭەيتۋگە اتسالىستى. سەرىكتەستىك باسشىلىعىمەن قولداعى 150 باس قارا مالدىڭ سانىن كوبەيتىپ، ساۋىن سيىرلاردىڭ فەرماسىن قۇرۋ تۋرالى ماقسات قويىل­عان-تۇعىن. بۇل ءۇشىن مول مال ازىعى قورىن جاساق­تاۋ قاجەت ەدى. الايدا ەسكى تەحنيكا ەگىن شارۋاشىلىعىمەن تولىق اينالىسۋعا مۇم­كىندىك بەرمەدى. اۋىلشارۋاشىلىق اگرەگات­تارى ءجيى-ءجيى ىستەن شىعىپ، بىردە تۇقىم، ەندى بىردە جانار-جاعارماي جەتپەي قالاتىن. وسىنشاما قيىندىقتار­دى جانىنداعى جۇمىسكەرلەرمەن بىرگە وتكەرە ءجۇرىپ، شارۋاشىلىق باسقارۋشى­لارى تاجىريبە جيناقتادى. ءسويتىپ، ارادا 10-15 جىل وتكەندە جاقىن ماڭداعى قالا تۇرعىندارىن ازىق-ت ۇلىكپەن قامتۋ الەۋەتى جوعارى ىرگەلى سەرىكتەستىك پايدا بولدى.

– ەرەكەڭ ەكەۋمىز – ۇزەڭگىلەس جاندارمىز. «جاڭا قالا» العاش قۇرىل­عان ساتتەن باستاپ وسىندا ەڭبەك ەتىپ كەلەمىز. العاشقى جىلداردىڭ مەحناتى، قيىندىعى كوپ بولدى. ەسكى تەحنيكا، توزىپ تۇرعان قوراجاي، تۇقىم جەتىسپەۋشىلىگى تىعىرىققا تىرەي بەرەتىن. جارىق ءجيى ءوشىپ، فەرماداعى سيىر­لاردى قولمەن ساۋعا ءماجبۇر بول­دىق. ەرمەك سەكىلدى ەڭبەكسۇيگىش ازا­مات­تاردىڭ ارقاسىندا جىلدار وتە شارۋا­شى­لىعىمىز وركەندەپ، دامۋعا بەت بۇردى. بۇگىندە مۇندا 2 مىڭنىڭ ۇستىندە سيممەنتال تۇقىمدى قارا مال وسىرىلەدى. تاۋارلى ءسۇت فەرمالارىندا ءبىر دەمدە 800 باس سيىر ساۋىلادى. ايماقتاعى ءسۇت وڭدەۋشى زاۋىتتاردى شيكىزاتپەن قامتۋدا بىزگە ۇلكەن ماڭىز بەرىلىپ وتىر، – دەپ اڭگىمەلەدى شارۋاشىلىقتاعى اكىمگەر  سامات سارسەنباەۆ.

نەگىزى بۇل سەرىكتەستىكتى كەزىندە اعا­يىن­دى قايرات جانە مارات تۇرلىباەۆ­تار بىرلەسىپ قۇرعان ەدى. ەڭبەك ادامدارى­نىڭ باسىن قۇراۋ، شارۋاشىلىقتاعى ەڭبەك ونىمدىلىگىن وسىرۋدە ىسكەر ازاماتتار كوبىنە ەرمەك تولەۋ ۇلىنىڭ كومەگىنە سۇيەندى. سەبەبى سەرىكتەستىك ەگىن جانە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىندىقتان قوس سالانى قاتار الىپ ءجۇرۋ وڭاي دۇ­نيە ەمەس. ەگىن سالۋ مەن مالدىڭ ازىق قورىن دايىنداۋ، تاۋارلى ءسۇت فەرما­سىن­داعى كۇندەلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋ، جۇمىس­كەرلەردىڭ جاعدايىن ويلاستىرۋ ءۇشىن باسقارۋشىنىڭ بىلىكتى بولعانى ماڭىزدى.

ەرمەك اسايىنوۆپەن تىلدەسكەنىمىزدە قاراپايىمدىلىعىنا ءتانتى بولدىق. بۇگىندە جاسى الپىستان اسقان ەڭبەكقور جان ءوزى جايىندا اڭگىمەلەگەندى  ۇناتپاي­تىنىن جەتكىزدى. اۋىل شارۋاشىلىعى تۋرالى بىلگەندەرىمەن ءبولىسىپ، سالاداعى ماسەلەلەر جونىندە وي ءبولىستى. اسىرەسە جاستاردىڭ كەيىنگى جىلدارى اۋىل دەسە ات-تونىن الا قاشاتىنىنا، اۋىلدىق جەر­لەردەگى «جاڭا قالا» سىندى شارۋا­شى­لىقتاردا جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ دەنى بۇگىندە 50-60 جاستان اسقان جىگىت اعاسى ەكەنىنە قىنجىلىس تانىتتى. شارۋا­شىلىق جىل سايىن جاڭادان باس­پانالار سالىپ، ەڭبەكاقىنى كوتەرىپ، اۋىل­دا جايلى جاعداي تۋدىرۋعا تالپىنىپ جات­قانىنا قاراماستان، جاس ماماندار مۇندا اتتاپ باسقىسى جوق. قازىرگى ۋاقىتتا فەر­ماعا مال وسىرۋشىلەر، باقتاشىلار، ساۋىن­شى­لار، مال دارىگەرلەرى اۋاداي قاجەت.

– ارقانىڭ جەرى دە قۇت، ەلى دە قۇت. بابىن تاپقان ادامعا اتا-بابامىزدىڭ اما­نات­تاپ قالدىرعان ۇلان-عايىر جەرىن­دە اينالىساتىن كاسىپ تە، جۇمىس تا جەت­كىلىكتى. جىلدار بويى جيعان تاجىريبەمىزدى جاستار بۋىنىنا ۇيرەتىپ كەتكىمىز-اق كەلەدى. الايدا جاڭا زاماننىڭ ۇرپاقتارى اگروكەشەنگە جۋىمايتىنى وكىنىشتى. كەزىندە ەگىن جيناۋ ۋاقىتىندا دەمالىس دەگەندى بىلمەي، استىقتىڭ سوڭعى داقىلى قامباعا قۇيىلمايىنشا تىنىم تاپپايتىنبىز. قازىر قاراساق، كۇزگى ناۋقاندا جۇمىس ىستەۋگە كەلەتىن بىرەن-ساران جاس­تار جەكسەنبى كۇنى دەمالىسقا سۇرانىپ تۇرادى. بۇل اتا-انالاردىڭ بالالارىنا ەڭبەك تاربيەسىن دۇرىس سىڭىرە الماۋىنان دەپ ويلايمىن. بالالىق شاعىمىزدا ۇستازدارىمىزدى سىيلايتىنبىز، تار­بيەمىز مىقتى بولاتىن، ۇلكەندەر ەڭبەك­كە ەرتە باۋلىپ، پايدالى جۇمىسقا تارتتى. ودان جامان بولعان جوقپىز. وسىن­­داي قادامدار بۇگىنگى مەكتەپتە باستالۋعا ءتيىس قوي. مەنى وسى جاعداي ەرەكشە قامىق­تىرادى، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.

ەرمەك تولەۋ ۇلى مەملەكەت بۇگىندە شارۋا باققان اعايىنعا بارلىق مۇمكىندىك­تى جاساپ وتىرعانىن ايتتى. جىل سا­يىن تولەنەتىن ميلليونداعان سۋبسيديا، ليزينگكە بەرىلەتىن زامانعا ساي اۋىل­شارۋاشىلىق تەحنيكالارى داميمىز، وسەمىز دەگەندەرگە بارلىق مۇمكىندىكتىڭ كىلتىن ۇستاتىپ وتىرعانى حاق. تەك وسىنى قابىلداپ، العا جىلجىتاتىن ادامي كاپيتالدىڭ جەتىسپەيتىنى قىنجىلتادى.

پاۆلودار وبلىسى،

پاۆلودار اۋدانى،

گريگورەۆكا اۋىلدىق وكرۋگى