قوقىس ماسەلەسى قالاي شەشىلەدى؟

شەتەلدە دە بۇل پروبلەما ماڭىزدىلىعىن جويعان جوق. الەمدە جىل سايىن 2 ملرد توننا قاتتى تۇرمىستىق قالدىق شىعارىلادى. بۇل – قوقىس مادەنيەتىنىڭ دۇنيە جۇزىندە ءبىر ىزگە قويىلماعانىنىڭ كورىنىسى. ساراپشىلار ءتىپتى 30 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا قوقىس كولەمى 70 پايىزعا ءوسىپ، 3،4 ملرد تونناعا جەتەدى دەگەن پىكىر ايتىپ ءجۇر. سوندىقتان ەۋروپالىق كوميسسيا قايتا وڭدەلگەن ونىمدەردى پايدالانۋدى ارتتىرۋ بويىنشا ۇسىنىستاردى جاريالاۋدى جوسپارلاپ وتىر. ويتكەنى پلاستيكتىڭ شامامەن 40 جانە قاعازدىڭ 50 پايىزى قاپتاما ءۇشىن پايدالانىلادى ەكەن. ال بۇل تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردىڭ 36 پايىزىن قۇرايدى. ەگەر ەۋروپارلامەنت پەن ەۋروپالىق كەڭەستىڭ، ەو-نىڭ 27 ۇكىمەتىنەن تۇراتىن توپ ماقۇلداسا، 2025 جىلعا قاراي شامامەن 65 جانە 2030 جىلعا قاراي 70 پايىزعا قوقىستى ازايتۋ كوزدەلىپ وتىر.

ەلىمىزدە قوقىستىڭ مولشەرى 160 ملن توننادان استى. جىلىنا شامامەن 4،5 ملن توننا تۇرمىستىق قالدىق جينالادى دەسەك، مۇنىڭ تەك 15 پايىزى عانا وڭدەلەدى. بۇل دا كوڭىل كونشىتپەيدى. كەيبىر ايماقتاردا ءتىپتى قايتا وڭدەۋ زاۋىتى جەتىسپەيتىن كورىنەدى. ماسەلەن، اقمولا، جامبىل، اقتوبە وڭىرىندە قالدىق بولەك جينالىپ، سۇرىپتالادى. ودان ءارى وڭدەۋ ءۇشىن كورشى وبلىستارعا جونەلتىلەدى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، ەل بويىنشا 207 قالا مەن اۋداندا، 138 ەلدى مەكەننىڭ 96-سىندا عانا قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ ەنگىزىلگەن. ياعني رەسپۋبليكا اۋماعىندا قوقىستى سۇرىپتاۋ مۇمكىن بولعانىمەن، تۇر­مىس­تىق قالدىقتاردى وڭدەۋ ۇلكەن پروبلەماعا اي­نالعان.

ەلىمىزدەگى قوقىس پوليگونى شامامەن 32 مىڭ گەكتار جەردى الىپ جاتىر. بىراق بىرقاتار قالدىق ءۇيىندىسىنىڭ جاعدايى ناشار. قالا بەردى، رەسپۋبليكا بويىنشا زاڭسىز ورنالاسقان پوليگوننىڭ ۇلەسى – 80 پايىز. قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى جيناۋعا جانە سۇرىپتاۋعا ارنالعان تومەن تاريفتەر دە قالدىقتاردى باسقارۋ جوبالارىنا ينۆەستيتسيالار تارتۋدا ءتيىمسىز بولىپ وتىر. ايتا كەتەيىك، قوقىس پوليگوندارىن جويۋ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا جۇكتەلگەن. وسى ورايدا، ءبىر جىل ىشىندە اۋداندار مەن اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ 86-دان استام اكىمى قوقىس ۇيىندىلەرىن جويۋ ماقساتىندا ءتيىستى شارالار قابىلداماعانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلدى. سالىنعان ايىپپۇل كولەمى 7 ملن تەڭگەدەن اسقان.

قازىر ەلىمىزدە قوقىستى وڭدەۋ ماقساتىندا ءبىراز شارا قولعا الىنىپ جاتىر. رەسپۋبليكادا قاتتى قال­دىق­تى قايتا وڭدەپ، ەنەرگەتيكالىق وتىنعا اينال­دى­راتىن 6 زاۋىت سالىنباق. جوسپار 2025 جىلعا دەيىن جۇزەگە اسىرىلادى دەپ بەكىتىلگەن. وڭىرلەردە دە كەشەن قۇرىلىسىنا جەر تەلىمدەرى بەرىلىپ، بۇل ماسەلەنى وڭتايلى شەشۋ جولدارى قاراستىرىلىپ وتىر. ماسەلەن، مۇنايلى ولكە اتىراۋدا قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاپ، قايتا وڭدەيتىن كەشەن قۇ­رى­لى­سىن سالۋ ءۇشىن «پرومەكولوگيا» جشس-نا 30 گەكتار جەر تەلىمى بەرىلدى. كەشەن كەلەر جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ىسكە قوسىلماق. بۇعان قوسا، شاھاردا «گرينسيتي» جشس-نا 5 گا جەر ۋچاسكەسى ءبولىندى. بۇگىندە جەكە ينۆەستور وندىرىستىك تسەح پەن اكىمشىلىك تۇرمىستىق كەشەن عيماراتتارىن سالىپ، ونى جابدىقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر. قوس كەشەننىڭ قۇنى 2،5 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. سونداي-اق ەكولوگيا مينيسترلىگى وتكەن جىلى تەندەر جاريالاۋ ارقىلى استانا، الماتى، اقتوبە، شىمكەنت، وسكەمەندە زاۋىتتار سالىنىپ، ەندىگى ءۇش جىلدان كەيىن جۇمىسىن باستايدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. وسىلايشا، قازاقستان 2025 جىلعا دەيىن قوقىستى سۇ­رىپتاپ وڭدەۋدى 30 پايىزعا، ورتەۋگە جىبەرەتىن قو­قىس­تى 20%-عا جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر، ال قالعان 50 پا­يىزى قوقىس پوليگونىندا ساقتالماق.

زەيىن ەرعالي