جول سالاسىنداعى جۇگەنسىزدىك

ماسەلە سۋبمەردىگەردەن باستالادى

جولدىڭ جايىن بيلىك تە، بۇقارا دا جاقسى بىلەدى. بىراق قابىلدانىپ جاتقان شارالار ءالى دە ازدىق ەتىپ تۇر. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى ەرەكشە نازار اۋدارىپ كەلەدى. ماسەلەن، قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا «اۆتوجول قۇرىلىسىنا، سونىڭ ىشىندە جەرگىلىكتى جولداردىڭ ساپاسىنا باسا ءمان بەرۋ كەرەك. بيۋدجەتتەن قىرۋار قارجى بولىنسە دە، بۇل ماسەلە ءالى دە شەشىمىن تاپپاي وتىر»، دەدى. پرەزيدەنت جولدىڭ ساپاسىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن، جوندەۋ جۇمىستارىن سوزبالاڭعا سالۋعا بولمايتىنىن وسى جىلدىڭ شىلدەسىندە وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا دا ەسكەرتكەنى ەسىمىزدە.

دەپۋتاتتار تاراپىنان دا ايتىلۋداي-اق ايتىلىپ جاتىر. مىسالى، سەنات دەپۋتاتى سۇلتان دۇيسەمبينوۆ جازعى ۋاقىتتا وڭىرلەردى ارالاعان كەزدە جول ساپاسىنا قاتىستى ءبىرشاما ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلگەنىن جەتكىزدى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازىرگى ۋاقىتتا جول جوندەۋ جۇمىس­تا­رىنا قاتىساتىن سۋبەكتىلەردىڭ ءتيىس­تى تەحنيكاسى مەن ماماندارىنىڭ بار-جوقتىعىن تەكسەرىپ جاتقان ەشكىم جوق. سول سەبەپتى كونكۋرستى ۇتىپ العان باس مەردىگەر ءوز مىندەتتەمەلەرىن ءۇشىن­شى تۇلعاعا بەرىپ، سوڭىندا جاۋاپتى تۇل­عا­لار­دى تابۋ قيىندىق تۋدىرىپ جاتادى.

– ماسەلەن، تالدىقورعان – قالباتاۋ – وسكە­مەن باعىتىنداعى كۇرە جولدىڭ باس مەر­دىگەرى – «CITIC Construction Co.Ltd.» كومپانياسى. ول ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ ءۇشىن «Astana-auto-stroy»، «سينە ميداس ستروي»، «ليدەر ستروي» سىندى سۋبمەردىگەرلەردى تارتقان. مۇنداي مىسال وتە كوپ. جولداردىڭ ءبولىپ-ءبولىپ پايدالانۋعا بەرىلۋى، بەرىلگەن بولىكتەرىندە جول جيەكتەرىنىڭ جاسالماۋى جانە پايدا­لانۋداعى جولداردىڭ تومەن ساپاسى جول-كولىك وقيعاسى كورسەتكىشتەرىنىڭ جىل سا­يىن وسۋىنە تىكەلەي سەبەپشى بولىپ وتىر، – دەگەن سەناتور جەتىسۋ وبلىسىنا قاتىستى دەرەكتەردى العا تارتتى.

مىسالى، جەتىسۋ وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتىنشە، رەسپۋب­لي­كالىق ماڭىزى بار تاس جولداردا 2020 جىلى 144 جول-كولىك وقيعاسى ورىن الىپ، 48 ادامنىڭ ءومىرى قيىلعان، 223 ادام زارداپ شەككەن. بىلتىر 186 جول-كولىك وقيعاسى تىركەلىپ، 76 ادام قايتىس بولدى، 368 ادام زارداپ شەكتى. وسى جىلدىڭ جەتى ايىندا 105 جول-كولىك وقيعاسىنان 45 ادام قايتىس بولعان جانە 157 ادام زارداپ شەككەن.

– وسى ورايدا «قازاۆتوجول» كومپانياسى مەن جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ جۇرگىزىلۋ ۇدەرىسى مەن ساپاسىن باقىلاپ وتىرۋعا مۇمكىندىگى جەتكىلىكسىز بە؟» دەگەن سۇراق تا تۋىندايدى. جاعداي وسىلاي جالعاسا بەرسە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2025 جىلعا دەيىن جەرگىلىكتى جولداردىڭ كەمىندە 95 پايىزىن جاقسارتۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداۋ ءسوز كۇيىندە قالادى، – دەدى س.دۇيسەمبينوۆ.

ستاندارتقا ساي ەمەس

ءماجىلىس دەپۋتاتى البەرت راۋدىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، جولداردى باعالاۋ ساپاسىن قايتا قاراۋ كەرەك. تەك سوندا عانا ناقتى كارتينانى كوز الدىمىزعا اكەلۋگە مۇمكىندىك بار. ايتپەسە، قازىرگى دەرەكتەر شىن­دىقتان الشاق جاتىر.

– رەس­پۋبليكالىق ماڭىزى بار جول­دار­دىڭ شامامەن 12 مىڭ شاقىرىمىن رەكونسترۋكتسيالاۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر. بۇل رەسپۋبليكالىق جولداردىڭ شامامەن 50 پايىزىنا تەڭ. ال يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، بىزدەگى جولداردىڭ 90 پايىزى – قاناعاتتانارلىق جاعدايدا. «قۋاتتى وڭىرلەر – ەل دامۋىنىڭ درايۆەرى» ۇلت­تىق جوباسىنا سايكەس، 2025 جىلعا دەيىن رەسپۋبليكالىق جولداردىڭ شامامەن ءجۇز پايىزىن جاقسى جانە قاناعاتتانارلىق جاعدايعا جەتكىزۋگە ءتيىسپىز. جولداردىڭ جارتىسى ءالى كۇنگە دەيىن جوندەۋ كورمەسە، بۇل ماقساتقا قول جەتكىزۋ قالاي بولار ەكەن. مىسالى، ورتالىق-باتىس استانا – قورعالجىن – تورعاي – ىرعىز كولىك ءدالىزىن ىسكە اسىرۋعا كىرىسپەي تۇرىپ، جوبالاۋعا 3 ملرد تەڭگە جۇمسالعان. مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىنشە، جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولداردىڭ 80 پايىزى – قاناعاتتانارلىق جاعدايدا. الايدا جۇرگىزىلگەن تالداۋ كورسەتكەندەي، تەك 18 مىڭ شاقىرىمىنا نەمەسە جەرگىلىكتى جولداردىڭ 26 پايىزىنا عانا اسفالت-بەتون جابىنى توسەلگەن. قالعان 74 پايىزى شە؟ جالپى، بۇل كورسەتكىش قالاي ەسەپتەلدى؟ قيىرشىق تاس­تان جانە توپىراقتان جاسالعان جولداردى قاناعاتتانارلىق جاعدايعا جاتقىزباۋ كەرەك. سوندىقتان رەسپۋبليكالىق جولداردى باعالاۋ ساپاسىن قايتا قاراۋ قاجەت. سودان كەيىن ءبىز جەرگىلىكتى جولداردىڭ جاعدايىنا قاتىستى ناقتى كارتيناعا كوز جەتكىزەتىن بولامىز، – دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.

حالىق قالاۋلىسىنىڭ پىكىرىنە دەن قويساق، جول ساپاسىنىڭ ناشارلاۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – بيتۋم جەتىس­پەۋ­شىلىگى. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، وتان­دىق كاسىپورىندار ىشكى نارىقتى قاجەت­تى بيتۋممەن زورعا قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ال وتاندىق بيتۋمنىڭ ساپاسى ءبىزدىڭ تابيعي-كلي­ماتتىق جاعدايلارىمىزعا ساي ازىر­لەن­گەن ۇلتتىق ستاندارتتىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيدى.

– سالا ماماندارى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ستاندارتىنا سايكەس بيتۋم ءوندىرۋدى قاجەت دەپ سانايدى. ال «گوست» ستاندارتىن قول­دا­نۋدى دوعاراتىن ۋاقىت جەتتى. ويتكەنى ونىڭ تالاپتارى ءبىزدىڭ ۇلتتىق ستان­دارتىمىزدان الدەقايدا تومەن. بىلتىر جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتا­لىعى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جولداردا 1 400-دەن استام جول بيتۋمىنىڭ سىناماسىن تەكسەردى. ونىڭ 21 پايىزىنىڭ ساپا نور­ماتيۆتەرىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەل­مەيتىنى انىقتالدى. ال بيىل بارلىق سىنامانىڭ 28 پايىزىنىڭ تالاپتارعا سايكەس كەلمەيتىنى بەلگىلى بولدى، – دەپ ناقتىلادى ا.راۋ.

بيتۋم ساپاسى ماڭىزدى

بيتۋم ساپاسىنا قاتىستى ماسەلەنى جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى زامير ساعىنوۆ تا راستادى. ونىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، جول بيتۋمى سىنامالارىنىڭ ۇشتەن ءبىرى ءتيىستى تالاپتارعا سايكەس كەلمەيدى.

– بيىل ءبىزدىڭ ورتالىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى، اسفالت زاۋىتتارى جانە بيتۋم قوي­مالارىنان 900-گە جۋىق جول بيتۋ­مىنىڭ ۇلگىسىن پايدالانىپ، سىناپ كوردى. ونىڭ ىشىندە 232 سىناما (26 پايىزى) ساپا ستاندارتتارىنا سايكەس كەلمەيتىنى انىقتالدى. وسىعان بايلانىستى بيتۋم ساپاسىنا قاتىستى ماسەلەلەردى تەرەڭ زەرتتەۋ ءۇشىن ورتالىق بازاسىندا بيتۋمدى جانە پوليمەرلى-موديفيكاتسيالانعان بيتۋمدى بايلانىستىرعىشتاردى زەرت­تەۋ جونىندەگى ورتالىق زەرتحانا قۇرىل­دى. ول زاماناۋي جابدىقتارمەن جاراق­تان­دى­رى­لىپ جاتىر، – دەدى ز.ساعىنوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق نازارباەۆ ۋنيۆەر­سيتەتى پروفەسسورلارىمەن بىرلە­سىپ، ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى وڭىرىندەگى ناقتى كولىك پايدالانۋ جانە كليماتتىق جاع­داي­لاردى ەسكەرە وتىرىپ، اسفالت-بەتون­نىڭ بەرىكتىك سيپاتتامالارىن ارتتى­رۋ، جوندەۋارالىق قىزمەت مەرزىمىن ۇل­عايتۋ بويىنشا شە­تەلدىك تاجىريبەنى زەردەلەپ جاتقان كورى­نەدى. سونداي-اق ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرا­زيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرلەسىپ، تسەمەنت-بەتون جابىنى بار اۆتوجولداردا اقاۋ­لاردىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن انىق­تاۋ بويىنشا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىس­تارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. جۇمىستىڭ قورى­تىن­دىسى بو­يىنشا قولدانىستاعى نور­ماتيۆ­تەرگە وزگە­­رىستەر ەنگىزۋ بويىنشا ۇسى­نىس­تار بە­رىلەتىن بولادى.

– وسى جىلى ورتالىق جول-قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ 29 مىڭ ۇلگىسىنەن سىناما الدى. ولاردىڭ 9 مىڭى رەسپۋبليكالىق جەلىگە، 20 مىڭى جەرگىلىكتى جەلىگە تيەسىلى. 7،3 مىڭ ماتەريال سىناماسى نەمەسە 24 پايىزى بەلگىلەنگەن نورماتيۆتىك تالاپ­تارعا سايكەس كەلمەيدى. وسىلايشا، رەسپۋب­لي­كالىق جەلى بويىنشا 13 پايىز (1 166)، جەرگىلىكتى جەلى بويىنشا 30 پايىز (6 234) سايكەسسىزدىك انىقتالدى. ساپا ساراپتاماسىمەن جەرگىلىكتى جەلى بويىنشا ىسكە اسىرىلاتىن بارلىق جوبانىڭ نەبارى 63 پا­يىزى، ال رەسپۋبليكالىق جولدار بويىنشا بارلىق جوبا قامتىلعان. تەحنيكالىق قاداعالاۋدا ورىن العان بۇزۋشىلىقتار بويىنشا وڭىرلىك مەملەكەتتىك ساۋلەت قۇرىلىسى باسقارمالارىنا وتىنىشتەر جولدانۋدا. 2020 جىلدان بەرى ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ جولداعان وتىنىشتەرى بو­­­يىنشا 81 تەحنيكالىق قاداعالاۋ قىزمەتى اكىم­شىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلسا، 56 ينجەنەردىڭ اتتەستاتى كۇشىن جويعان. سونداي-اق 4 مەردىگەر ۇيىم جول قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ليتسەنزياسىنان ايى­رىلدى. جالپى سالىنعان ايىپپۇل سوماسى 110 ملن تەڭگەگە تەڭ، – دەدى ز.ساعىنوۆ.

بىرىڭعاي بازا قۇرىلادى

مەملەكەت باسشىسىنىڭ اۆتوجول سالاسىن رەفورمالاۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى ارنايى تۇزەتۋلەر پاكەتىن دايىنداعانىن اتاپ وتكەن ءجون. وسىلايشا، قازاقستان جول عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا جاڭا تەحنولوگيالار مەن جول-قۇرىلىس ماتە­ريال­دارىنىڭ بىرىڭعاي بازاسى قۇرىلادى.

– قازىر كارەرلەردىڭ، بيتۋم زاۋىت­تارى ماتەريالدارىنىڭ ساپاسى جايلى اقپارات جيناقتالىپ جاتىر. سونداي-اق كليمات ەرەكشەلىكتەرى، گەولوگيالىق جانە گيدروگەولوگيالىق دەرەكتەر ەسكەرىلەتىن بولادى. اتالعان ينستيتۋت قوزعالىس قار­قىندىلىعىن، ەسەپتىك جۇكتەمەلەردى ەس­كەرە وتىرىپ، ءاربىر ءوڭىر ءۇشىن جول توسەم­دەرىنىڭ ۇلگىلىك كونسترۋكتسيالارىن قالىپتاستىراتىن بولادى. بىرىڭعاي بازا­نىڭ باستاپقى دەرەكتەرى جوبالاۋ جانە قۇرىلىس جۇمىستارى كەزىندە نەگىزگە الىن­باق، – دەيدى اۆتوموبيل جولدارى كو­ميتەتىنىڭ توراعاسى تولەگەن ابدۋللين.

ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى تاڭدا قازاق­س­تاننىڭ اۆتوجول سالاسىندا 1 200-دەن استام ستاندارت پەن نورماتيۆ بار. رەفور­مالاۋ شەڭبەرىندە مينيسترلىك نورما­تيۆتىك بازانى قالىپتاستىرۋ تاسىلدەرىن وزگە­رتۋدە. الداعى ۋاقىتتا ۇلتتىق ستان­دارتتاردى ازىرلەۋ كەزىندە عىلى­مي جانە زەرتحانالىق زەرتتەۋلەردىڭ قورى­تىن­دىلارى، تاجىريبەلىك ۋچاسكەلەر مەن قا­نات­تى جوبالاردىڭ ۇزاقمەرزىمدى موني­تو­رينگىنىڭ ناتيجەلەرى ەسكەرىلەتىن بولادى.

– قازاقستان جول عىلىمي-زەرتتەۋ ينستي­تۋتى نورماتيۆتىك-تەحنيكالىق قۇ­­­جات­تاردىڭ جاڭا بىرىڭعاي جۇيەسىن قۇ­رۋ­دا. ول جەتىلدىرىلگەن، نورمالاردىڭ قايتالانۋىن بولدىرمايتىن شامامەن 50-70 ۇلتتىق ستاندارت پەن نورماتيۆتىك-تەحنيكالىق قۇجاتتان تۇراتىن بولادى. ءتيىستى نورماتيۆتىك قۇجاتتار 2025 جىلعا دە­يىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزىلمەك. جول سالاسىنا قاتىستى جاڭا تەحنولوگيالار ىسكە قوسىلعاننان كەيىن ولاردى وزەكتەندىرۋ ماسەلەسى جەدەل جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى، – دەيدى ت.ابدۋللين.