ساياجاي دا باسپاناعا اينالدى...

سويتسە، ول ەلوردادا ەش جەردە تىر­كەل­مەگەن بولىپ شىقتى. سول سەبەپتى  از قامتىلعان وتباسىلارعا تيەسىلى جاردەماقىعا قول جەتكىزە الماعان. ءار جەردە جۇمىس ىستەپ تاپقان ماردىمسىز تيىن-تەبەنى وتباسىن اسىراۋعا جەتپەگەن سوڭ امالسىزدان ءماجى­لىس دەپۋتاتتارى جۇيەلى تۇردە قاتىساتىن  قوعامدىق قابىلداۋعا ۇدايى كەلىپ، ولاردىڭ ءوز مۇمكىندىكتەرىنە قاراي بەرگەن اقشالاي جاردەمىن الىپ تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعان كورىنەدى.

انىقتاپ بىلسەك، اۋىلدان قالالى جەرگە كوشىپ كەلىپ، بىرەۋلەردىڭ ساياجايلارىندا تۇرىپ جاتقان وزىندىك باسپاناسى جوق ازاماتتار قاتارى قالىڭ بولىپ شىقتى. ۇكىمەتتىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، قازىرگى كەزدە ەلىمىزدەگى ساياجاي الاپتارىندا 433 مىڭ ادام تۇراقتى تۇرىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە، الماتى وبلىسىندا – 350،4 مىڭ، اقتوبە وبلىسىندا –  51،2 مىڭ، باتىس قازاقستان وبلىسىندا – 17،4 مىڭ، قىزىلوردا وبلىسىندا – 11،2 مىڭ، تۇركىستان وبلىسىندا – 1،8 مىڭ، قوستاناي وبلىسىندا – 738، اتىراۋ وبلىسىندا – 139، قاراعاندى وبلىسىندا 130 وتانداسىمىز ساياجايلاردى پانالاۋعا ءماجبۇر بولعان. ولاردىڭ 35،1 مىڭى – مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ەكەنىن ەسكەرسەك، وسى الەۋمەتتىك ماسەلەنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدىلىعى ءتىپتى ايقىندالا تۇسەدى.

بۇل تەرىس قۇبىلىس وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىندا  كەڭشارلاردى جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە «قىزىل ديرەك­تورلاردىڭ» دەنى قۇلقىندارىنىڭ ق ۇلى بولىپ، ۇجىمدىق م ۇلىكتى تالان-تاراجعا سالىپ، وزدەرىنە سەنىپ تاپسىرىلعان شارۋا­شىلىقتاردى قاساقانا بانكروت قىلعانىنىڭ، ءسويتىپ اۋىلداعى جۇمىس ورىندارى جاپپاي جابىلىپ، تۇرعىندار قالالى جەرلەرگە ۇدەرە كوشكەنىنىڭ، ال ۇكىمەت ۋرباندالۋ ۇدەرىسىن رەتتەمەي، بەتىمەن جىبەرگەنىنىڭ سالدارىنان پايدا بولعان.

ساياجايلاردىڭ كوبى تۇرمىسقا قولايلى ەتىپ جايلاستىرىلماعانى ءمالىم. ماسەلەن، اتىراۋ وبلىسىنداعى – 139، الماتى وبلىسىنداعى – 36، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى – 18، قوستاناي وبلىسىنداعى – 11، قىزىلوردا وبلىسىنداعى – 8، اقتوبە وبلىسىنداعى – 3، قاراعاندى وبلىسىنداعى 2 ساياجاي الابى سۋمەن، ەلەكتر ەنەرگياسىمەن، گازبەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن بولىپ شىقتى. ساياجايلارعا باراتىن ءجوندى جولدىڭ جوقتىعىنان، اسىرەسە جاۋىندى-شاشىندى كۇندەرى «جەدەل جاردەم» كولىكتەرى ناۋقاستاردىڭ شاقىرۋلارىنا ۋاقتىلى كەلە المايدى، سونداي-اق بالالاردىڭ مەك­تەپكە قاتىناۋى دا قيىنعا سوعادى. ال قول­دانىستاعى زاڭناما بويىنشا سايا­جايلاردىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ – ساياجايشىلار بىرلەستىكتەرىنىڭ مىندەتى بولىپ سانالادى. الايدا ولاردىڭ قارجىلىق مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى.

ساياجايلاردى جالداپ تۇرىپ جاتقان ادامداردىڭ كوپشىلىگى – از قامتاماسىز ەتىلگەن جاندار ەكەنى بەلگىلى. ولاردىڭ وتبا­سىلارىنداعى جاستار تۇرمىستىڭ قيىن­دىعىن بالا كۇندەرىنەن كورىپ ءوسىپ،  ومىرگە وكپەلى، بيلىككە رەنىشتى بولىپ جۇرەتىنى، سول سەبەپتى كەيبىرەۋلەرى تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىنە ەرىپ، الدانىپ-اداسىپ جاتاتىنى دا بەلگىلى.

«ەشتەن كەش جاقسى» دەگەندەي، ۇكىمەت سايا­جاي الاپتارىنىڭ كوكەيكەستى ماسەلە­لەرىن شەشۋگە كوڭىل ءبولىپ، ارنايى ءىس-شارالار جوسپارىن ىسكە اسىرۋعا كىرىسىپتى. سوعان ساي­كەس بارلىق وڭىردە ساياجاي بىرلەستىكتەرى­نىڭ وكىلدەرى ەنگىزىلە وتىرىپ، جۇمىس توپ­تارى قۇرىلعان. ناتيجەسىندە،  الماتى، اقتوبە، سولتۇستىك قازاقستان، قىزىلوردا، قارا­عاندى وبلىستارىندا سايا­جايلاردا تۇراتىن وقۋشىلاردى مەكتەپكە تاسىمالداۋ ماسەلەسى شەشىلگەن.

ايتكەنمەن، ساياجايلاردى پانالاپ وتىر­عان وتباسىلاردىڭ مۇشەلەرىن تىركەۋ، ولاردى پاتەر كەزەگىنە تۇرعىزۋ، ارالارىن­داعى مۇقتاج جانداردى الەۋمەتتىك قولداۋ ماسەلەلەرى ءالى شەشىمىن تاپقان جوق. بۇل ءۇشىن، ارينە، ساياجايلاردىڭ مارتە­بە­سىن زاڭ­نامالىق تۇرعىدان ايقىنداۋ قاجەت. شىن­تۋايتىندا، الماتى وبلىسى سياق­تى تابيعاتى تامىلجىعان، كليماتى جىلى وڭىردەگى نەمەسە ءىرى قالالاردىڭ ىرگە­لەرىندەگى كوپتەگەن ساياجاي تۇرعىن ۇيدەن ەش كەم ەمەس قوي. ەندەشە، ولاردى نەگە زاڭداستىرماسقا؟!