جەر قويناۋىن يگەرۋدە ءوسىم بايقالدى

جەر قويناۋى تۋرالى كودەكس قا­بىلدانعان ساتتەن باستاپ گەو­لوگيا­لىق بارلاۋعا 1 600-دەن استام ليتسەنزيا بەرىلىپ، جاڭا بار­لاۋ نىساندارىنا بايلانىستى ينۆەس­تيتسيالىق مىندەتتەمەلەردىڭ كو­لەمى جەر قويناۋىنا گەولوگيالىق زەرت­تەۋگە بولىنگەن بيۋدجەتتىك قارا­جات­­تان اسىپ ءتۇستى. بۇدان بولەك گەو­­­لو­گيالىق بارلاۋدا 75 مىڭ شار­­­­شى شا­قىرىمداي جاڭا اۋماق قامتىلدى.

سونىمەن قاتار يندۋستريا مي­نيسترلىگى قاتتى پايدالى قاز­با­لاردىڭ بارلىق كەن ورنىنا تەك­سەرۋ جۇرگىزىپ جاتىر. قول­دانىس­تاعى زاڭناماعا سايكەس لي­تسەن­زيالىق-كەلىسىمشارتتىق مىن­دەت­تەمەلەردى ورىنداماعان جەر قويناۋىن يگەرۋشىلەرگە بۇزۋ­شىلىقتار تۋرالى حابارلامالار جىبەرىلىپ، كەلىسىمشارتتاعى مىندەتتەر ورىندالماعان جاعدايدا ليتسەنزيالاردى بۇزۋ بويىنشا شارالار قابىلدانادى. ناتيجەسىندە پايدالانىلمايتىن كەلىسىمشارتتى اۋماقتار زاڭنامادا بەلگىلەن­گەن تارتىپپەن جەر قويناۋىن پايدا­لانۋ قۇقىعىن بەرۋگە ارنالعان اۋكتسيون­دار ارقىلى جاڭا ينۆەستور­لار­عا بەرىلەدى. تەك جىل باسى­نان بە­رى وسىن­­داي جولمەن 31 كەلىسىم­شارت بۇ­زىلىپ، 3 ليتسەنزيا كەرى قايتارىلدى.

«جەر قويناۋى تۋرالى كودەكس­تىڭ وتپەلى ەرەجەلەرىنە ساي­كەس اۋكتسيونداردى وتكىزۋ مەر­زىمى وسى جىلى اياقتالاتىنىن اتاپ وت­كەن ءجون. بىراق «مينەرالدى رەسۋرس­تاردىڭ ۇلتتىق دەرەكتەر بانكى» اقپاراتتىق جۇيەسىنىڭ ۇزاق ازىر­لەنۋىنە بايلانىستى اۋكتسيونداردى وتكىزۋدى ۇزارتىپ، سونداي-اق ادال ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قوسىمشا تالاپتار (كەپىلدىك جارنا) ەنگىزۋگە قاتىستى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز.

جەر قويناۋى تۋرالى كودەكستىڭ جاڭا مودەلدىڭ نەگىزىندە قابىل­دانۋى ءىرى ويىنشىلاردى، اتاپ ايتقاندا ۇلىبريتانيا، اۋست­راليا، كانادا جانە باسقا ەلدەردىڭ تاۋ-كەن كومپانيالارىن تارتۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل ءوز كەزەگىندە تاۋ-كەن سالاسىنىڭ وزىق الەمدىك تاجىريبەلەرىنىڭ ەلىمىزدە ىسكە اسىپ، باسەكەلەستىكتىڭ ارتۋى مەن ين­ۆەس­تيتسيالىق ءيميدجدىڭ جاقسارۋىنا سەپتەسەدى»، دەدى ر.بايميشەۆ.

تاۋ-كەن ءوندىرۋ جانە تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا كاسىپورىندارى قاۋىم­داستىعىنىڭ (تمكق) اتقارۋشى ديرەكتورى نيكولاي رادوستوۆەتستىڭ ايتۋىنشا، مينەرالدىق-شيكى­زات بازاسى ناشارلاپ، قورلاردى تولىقتىرۋ كوەففيتسيەنتى تومەن دەڭگەيدە تۇر. ءوندىرىستىڭ وزىندىك قۇنى ۇلعايىپ، ونەركاسىپتىك ينفلياتسيا ءجۇرىپ جاتىر.

بۇعان قوسا 2023 جىلدان باس­تاپ جۇمىس بەرۋشىلەرگە مىندەتتى زەينەت­اقى جارنالارىن اۋدارۋ ءتارتىبى قولدانىلسا، 2025 جىلدان باستاپ وزىق قولجەتىمدى تەحنو­لو­گيالاردى ەنگىزۋ تەتىگى ىسكە قوسى­لادى. سالا وكىلدەرى 2026 جىلى ەۋروپالىق وداقتىڭ كومىرتەگى سالىعىن ەنگىزەتىنىنە الاڭداۋلى. سەبەبى ەكولوگيالىق جۇكتەمەنى ازايتۋ شارالارى ۇلكەن قارجىلىق شىعىندارعا اكەلەدى.

الايدا ەڭ باستىسى، قاۋىمداس­تىق وكىلدەرىن وتاندىق ونىمدەردى قايدا اپارىپ، قالاي جانە قانداي باعامەن ساتاتىنى تولعاندىرادى.

«كەيىنگى اپتالاردا بىرقاتار كومپانيانىڭ ءوندىرىس كورسەتكىش­تەرى تومەندەپ جاتقانىن بايقاپ وتىرمىز. سانكتسيالىق شەكتەۋلەر­دىڭ ەنگىزىلۋى جاعدايىندا تەڭىز پورت­­­تارىنا ەكسپورتتىق جۇكتەردى ىل­گەرى­­­لەتۋدىڭ بالاما جولدارىن قا­راس­تىرۋ ماڭىزدى»، دەدى ن.رادوستوۆەتس.

وسى رەتتە قاۋىمداستىق وكىل­دەرى ۇزاقمەرزىمدى بولاشاققا مەم­لە­­كەت­ارالىق كەلىسىمنىڭ نەگى­زىندە قىتايعا ءونىم تاسىمالداۋ مۇم­كىندىكتەرىن كەڭەيتۋدى قاراس­تى­رىپ، سونداي-اق قۇجاتتاردا كەپىل­دەن­دىرىلگەن تاريفتەر مەن تاسىمالداۋ كولەمدەرىن بەلگىلەي وتىرا قازاق­ستاندىق جۇكتەردى اق­تاۋ پور­­تى ارقىلى ازەربايجان، گرۋ­زيا­عا ىلگەرىلەتۋگە بايلانىستى ۇكى­­­­مەت­­­ارالىق كەلىسىمگە قول قويۋدى ۇسىن­دى.

رەسەي، ازەربايجان، گرۋزيا ارقىلى جۇكتەردى تاسىمالداۋ ماسەلەسىن تالقىلاي كەلە سالا وكىل­دەرىن تەمىر جولمەن تاسىمال­داۋ مۇمكىندىكتەرى، اتاپ ايت­قاندا، «قازاقستان تەمىر جولى» كوم­پانياسىنىڭ بۇل ماسەلەنى رەتتەۋ امالدارى، سول سەكىلدى بۇل باعىتتا سانكتسياعا ۇشىراعان رە­سەي­­لىك تەمىر جول كومپانيالارى­نا قانشالىقتى سەنۋگە بولاتىنى مازالايدى. قاۋىمداستىق وسى جۇ­مىستارعا لوكوموتيۆتەر مەن جىلجىمالى قۇرامى بار جەكە وپەراتورلاردى تارتۋدى ۇسىندى.

«جەكە لوكوموتيۆتەرى مەن ۆا­گون­دارى بار وتاندىق كوم­پا­نيا­لارعا قازاقستاندىق جۇكتەردى تاسىمالداۋعا رۇقسات بەرۋ ءۇشىن وسى ماسەلەنى رەسەي، ازەربايجان جانە باسقا دا ەلدەرمەن مەملەكەتارالىق دەڭگەيدە پىسىقتاۋ قاجەت. ەرتەڭگە سەنىممەن قاراپ، الاڭداماي جۇ­مىس ىستەۋ ءۇشىن ولارعا وسىنداي باسىم­دىق بەرگەن ارتىق بولمايدى دەپ سانايمىز»، دەدى تمكق-نىڭ اتقارۋ ديرەكتورى.

كەيىنگى بىرنەشە ايدا قازاق­ستاننىڭ تاۋ-كەن كاسىپورىن­دارى تاراپىنان بيۋدجەتكە تۇسەتىن تۇ­سىم­دەردى ارتتىرۋ ماسەلەلەرى بەل­­سەندى تالقىلانىپ، پايدالى قاز­بالاردى وندىرۋگە سالىناتىن سا­لىق مولشەرلەمەسىن 1،3 ەسەگە كوتەرۋ ۇسىنىلىپ وتىر. بۇل رەتتە تاياۋ بەس جىلدا وتاندىق تاۋ-كەن سەكتورىندا 3 ترلن تەڭگەدەن استام سوماعا جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋ كوزدەلىپ وتىر. كەنشىلەر مەن مەتاللۋرگتەر بيۋدجەتكە قوسىمشا اقى تولەپ قانا قويماي، كەرىسىنشە 2022 جىلدىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس، 2020 جىلعا قاراعاندا بيۋدجەتكە 20-30%-عا ارتىق قاراجات اۋدارعان. بۇل قولدانىستاعى سالىق جۇيەسى ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن كورسەتەدى دەيدى سالا وكىلدەرى.