بايدىڭ قىزى

بۇل كۇندەرى ونىڭ ەسىمى قازاقتان شىققان تۇڭعىش كوركەمسوز شەبەرى، كاسىبي جۇرگىزۋشى، پەداگوگ، قازاق كسر حالىق ءارتىسى رەتىندە ونەر تاريحىنىڭ بەتىنە جازىلىپ قالدى. ول – قازاقستاندا ەڭ العاش ەسترادا ستۋدياسىن اشىپ، «گۇلدەر» ءانسامبلىن قۇرىپ، تالاي ونەر قىرانىن سامعاتقان، قازاق تسيركىنىڭ نەگىزىن قالاعان گۇلجيھان عاليەۆا ەدى.

گۇلجيھان اشقان ونەر ستۋدياسى

گۇلجيھاننىڭ ونەر ءۇشىن سوققان جۇرەگى ونىڭ اتىمتاي جومارت اكەسىنىڭ تاربيەسىنەن بولسا كەرەك. ونىڭ اكەسى قالي ورداباي ۇلىنىڭ بەس ءجۇز مىڭنان استام قويى بولعانىن جەتىسۋ ءوڭىرى بۇل كۇندەرى اڭىز قىلىپ ايتادى. ءبىزدىڭ كەيىپكەرى­مىز قالي بايدىڭ ەركەلەتىپ وسىرگەن جال­عىز قىزى ەدى. سانالى باي «جالعىز قىزىم قاتارىنان قالماسىن» دەدى مە ەكەن، ونى تاربيەلەپ، وقىتۋ ءۇشىن وعان سوناۋ گەرمانيادان ارنايى ءۇي مۇعالى­مىن الدىرعانى كوكىرەگى وياۋ اكەنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس.

قازىرگى الماتى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن گۇلجيھان 1934 جىلى لەنينگرادقا ساپار شەگەدى، بۇل جەرگە ول زاڭ عىلىمىن وقۋعا بارعان بولاتىن، بىراق 1936 جىلى ول ماسكەۋدەگى ونەر ينستيتۋتى جانىنان اشىلعان قازاق جاستارىنا ارنالعان ۇش­جىلدىق ارتىستەر دايارلايتىن ستۋدياعا اۋىستىرىلادى. كەشەگى كەر زاماننىڭ سولاقاي ساياساتىنىڭ اسەرى گۇلجيھاندى دا اينالىپ وتپەپتى. ونىڭ اكەسى قالي ورداباي ۇلى مەن اعاسى رامازان قالي ۇلى «حالىق جاۋى» اتانىپ، وتباسىنان اجىراپ قالا بەرەدى، «حالىق جاۋىنىڭ» بالاسى وقۋدان شىعارىلاتىنى دا ءسوزسىز. ونى قۋدالاۋ كەزىندە قۇتقارىپ قالعان تۇرار رىسقۇلوۆ بولاتىن. بۇل تۋرالى گۇلجيھان عاليەۆا باعداد جاندوسايعا ءوز اۋزىمەن ايتىپ بەرگەن ەستەلىگىندە بىلاي باياندايدى: «دەكان ءوز ۇيىندە جەتى كۇن ۇستادى. سوسىن ءوز قىزىنداي كيىندىرىپ، ماس­كەۋگە قازاق ەلشىلىگىنە مىنا ادرىس­پەن باراسىڭ، ماسكەۋدەگى قازاقستاننىڭ تو­تەنشە وكىلى دەپ سۇرا. ەلشىلىكتى تاپقانعا دەيىن تاماعىڭ مەن قالادا ءجۇرىپ-تۇرۋىڭ ءۇشىن دەپ اقشا بەردى. ماسكەۋگە باردىم. ەلشىلىكتى تاپتىم. ەكى كۇن بويى كىرە المادىم. 273 بولىپ تىركەلدىم. ءۇزىلىس مەزگىلى ءبىتىپ، ەكى-ءۇش مينۋتتان كەيىن زالداعى قا­بىل­داۋ ەسىگىنەن ۇستىندە قازاقى زەر شاپانى بار ءىرى كىسى شىقتى دا، ءبىرىنشى وتىرعان ادامنان ەڭ سوڭىندا تۇرعان ماعان دەيىن كوزبەن شولىپ ءوتتى. ءبارى «كونسۋل وسى» دەستى. جەتى-سەگىز مينۋتتان كەيىن ۇستىندە قارا كوستيۋمى بار كونسۋل الگى ەسىكتەن قايتا شىقتى. ول وتىرعانداردىڭ ءبىر سىزىعىن بويلاي كەلىپ، ساۋساعىمەن الدەكىمدى شا­قىردى. اركىم مەن بە دەگەندەي كەۋدە­سىن نۇقيدى. كونسۋل باسىن شايقادى. «سەنى شاقىرادى»، دەدى الدىڭعى جاعىمدا تۇرعاندار ماعان قا­راپ. ول ماعان تاماق بەرىپ، قايتا جۇ­مىسىنا كىرىستى. سوسىن قايتا كەلگەندە، «رامازان اعامدى ۇستاپ، مەنى ينستيتۋتتان شىعارىپ جىبەردى دەپ جىلاپ ەم»، «جىلاما، ءبارىن بىلەم»، دەدى. «ال ۋاقىت تىعىز، سەنى الماتىعا كەتتى دەپ حابارلاعان ەكەن. مەن سەنى الماتىعا ەمەس، ءوزىنىڭ تۋعان جەرى سارتاۋقۇم بولى­سىنا كەتىرىلدى»، دەپ حابارلادىم. «ەندى سەنىڭ فاميلياڭ قاليەۆا ەمەس، عاليەۆا بولادى. ال اتىڭ گۇلجاحان ەمەس، گۇلجيھان. سەنى كوز كور­مەيتىن، قۇلاق ەستىمەيتىن وقۋ ورنىنا جى­بەرەم، ساعات تورتتە ماشينامەن ءبىر ادام كەلىپ، الىپ بارىپ ورنالاستىرادى. ول ماسكەۋدەگى گيتيس ينستيتۋتى جانىنان اشىلعان قازاقستانداعى قازاق ­جاستارىن ونەرگە دايىندايتىن ستۋديا» دەدى. سوسىن ول «مەن تۇرار رىسقۇلوۆپىن عوي دەگەندە قالاي شىڭعىرىپ جىبەرگەنىمدى بىلمەي قالدىم».

الماتىعا قايتقان سوڭ ول قازاق درا­ما تەاترىندا، كينوستۋديادا، جام­بىل اتىنداعى فيلارمونيادا قىزمەت ىستەيدى. سول كەزدەگى ورتالىق كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى دىنمۇحامەد قوناەۆ­تىڭ قولداۋىمەن ەلىمىزدەگى تۇڭعىش ەسترادا ستۋدياسىن اشادى. وسى ستۋديادا قازاقستاننىڭ حالىق ارتىستەرى ع.قۇرمانعاليەۆ، ج.ەلەبەكوۆ، ز.قوي­شىباەۆا، ل.كەسوگلۋ، ل.تولەشوۆا، ۆ.قار­مىسوۆا سياقتى ماماندار قىزمەت ەتتى. ال ج.كارمەنوۆ، ن.ەسقاليەۆا، ق.باي­بوسىنوۆ، س.قابيعوجينا، ا.نۇرما­عام­بەتوۆا سياقتى ونەر قايراتكەرلەرى وسى ستۋديانىڭ تۇلەكتەرى بولدى. گۇل­جيھان ىرگەتاسىن قالاعان بۇل ستۋديا قا­زىر جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋب­لي­كالىق ەسترادا-تسيرك كوللەدجى دەپ اتالادى.

تسيرك پەن «گۇلدەر» ءانسامبلىن قاز تۇرعىزعان

ونەردىڭ قاي-قايسىنا دا جاي قارا­ماعان گۇلجيھان عاليقىزى قازىرگى قازاق مەملەكەتتىك تسيركىنىڭ دە ىرگەتاسىن قا­لاۋعا اتسالىسادى. بۇل تۋرالى الماتى مەم­لەكەتتىك ارحيۆىندە ساقتالعان ماتە­ريال­داردى اقتاردىق، رەسمي دەرەكتە «1970 جىلى قازاق مەملەكەتتىك تسيركى – كاسىبي ۇلتتىق ونەر ۇجىمى سول كەزدەگى قازاق كسر-ءنىڭ مادەنيەت ءمينيسترى ءىلياس وماروۆتىڭ قولداۋىمەن جانە قازاق كسر-ءنىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجيھان عاليەۆا­نىڭ جەتەكشىلىگىمەن ۇيىمداستىرىلدى»، دەلىنگەن. ءبىر قىزىعى، وسى مەملەكەتتىك تسيرككە گۇلجيھان اسىل تۇقىمدى اتتاردى رەسەيدەگى «ۆلاديميروۆسكي» جىلقى فەرماسىنا بارىپ الىپ قايتادى. سول كەزدىڭ وزىندە قازاق ونەرى ەشكىمنەن كەم بولماسا ەكەن دەگەن ۇلكەن مۇراتتىڭ، ىزگى ويدىڭ جەتەگىندە جۇرگەن گۇلجيھاننىڭ اسىل ارمانىنىڭ ءبىرى – قازاق مەملەكەت­تىك تسيركى جىل سايىن دامىپ، ۇلتتىق بوياۋى باسىم «جىلقىشىلار»، «جەر ءجانناتى»، «ات ويىنى»، «اتامەكەن» سياقتى تسيركتىك باعدارلامالاردى دايىنداعان. ال ونىڭ تاعى ءبىر ەلەۋلى ەڭبەگى «گۇلدەر» ءانسامبلىن قۇرۋى ەدى. قازاق ونەرى مەن مادەنيەتىن­دە التىن ارىپپەن جازىلعان ەسترادا­لىق انسامبل تەك ەلىمىزگە عانا ەمەس، شەتەلدەرگە دە تانىلعان ونەر ۇجىمى. وسى ونەر ورداسىن ۇيىمداستىرىپ، اتىن الەمگە تانىتقان قازاق قىزى گۇلجيھان ءان الەمىندە روزا رىمباەۆا، ناعيما ەسقا­ليەۆا، قاپاش ق ۇلىشەۆا، قالامقاس راحيموۆا، ماقپال ءجۇنىسوۆا سياقتى ونەر جۇلدىزدارىن بيىككە سامعاتتى، ولاردىڭ جولىن اشتى.

گۇلجيھاننىڭ وتباسى تاربيەسى عا­نا ەمەس، ورتاسى دا وزىنە ساي، ەرەكشە بول­عانى تۋرالى دەرەكتەر كوپ. سو­نىڭ ءبىرى ونىڭ بالا كەزىنەن باستاپ دىن­مۇحامەد قوناەۆ، شارا جيەنقۇلوۆا سياق­تى ۇلت قاي­رات­كەرلەرىمەن بىرگە وسكەنى تۋرالى. بۇل جونىندە گۇلجيھان عالي­قىزى­نىڭ كەلىنى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجان تالپاقوۆا بىلاي دەيدى: «مەن ول كىسىمەن ۇزاق جىل بىرگە ءومىر ءسۇردىم. مامام 1982 جىلى ومىردەن وتكەن كەزدە دە قاسىندا بولدىم... مەن ونىڭ وتى­رىستاردا ايتقان سوزدەرىنە دەن قويا­تىن ەدىم. سوندا ۇققانىم، اكەسى عالي وردا­باي وتە باي بولعان. ول قاراكول ەلتى­رىسىن ساتقان، ال ورىستىڭ كوپەسى پۋگاسوۆ الماتىدا ءساندى ءتۇبىت پەن ما­مىق ساۋدالاۋمەن اينالىستى. ولار وسى وڭىردەگى ەڭ داۋلەتتى ادامدار ساناتىندا بولىپتى. دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ وتباسىمەن، شارا جيەنقۇلوۆامەن جاقسى ارالاسىپ تۇردى. سەبەبى ولاردىڭ اكەلەرى – احمەت پەن بايمولدا جانە ەنەمنىڭ اكەسى قالي ۇشەۋى ساۋدا-ساتتىق سالاسىندا قازىرگى تىلمەن ايتقاندا «پارتنەر» بولعان».

ورداباي تۇقىمى، قازاق ونەرىنىڭ جاناشىرى، حالىق ءارتىسى گۇلجيھان عالي­قىزىنىڭ ءومىر جولى سان قىرلى بولعانى شىندىق. ءومىر وعان ءبارىن بەردى جانە ونى قاناتتاندىردى. داۋلەت پەن اقىلعا باي اكە، وقىعان، زيالى اعا-باۋىر، جاقسى دوستار، ءوزىن سىيلايتىن ورتا-ۇجىم، ەڭبەگىن ەلەيتىن ۇرپاق بەردى. كەشەگى قالي باي الماتىداعى ۇلكەن مەشىت، مي­نيسترلەر ءۇيىنىڭ سالىنۋىن، ءتىپتى گور­كي اتىنداعى ساياباقتىڭ، باۋمان ورما­نىنىڭ اعاشتارىن دا وسى قالي باي­دىڭ قارجىسى دەمەپتى. «بالاپان ۇيادا نەنى كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى» دەگەن قازاق ءسوزىنىڭ گۇلجيھان سىندى ونەر قايراتكەرلەرىنە قاراتا ايتىلعانى داۋسىز. ونىڭ اكەسى دالانىڭ اتىمتايى بولسا، ونىڭ ءوزى قازاق ونەرىنىڭ اتىمتايى، جاناشىرى بولا ءبىلدى. ەندىگى جەردە گۇلجيھان ەسىمىنىڭ ۇمىتىلۋى مۇمكىن ەمەس. گۇلجيھان عاليقىزى تۋرالى ساقتالعان ارحيۆ ماتەريالدارى بۇل كۇندەرى الماتى قالاسى مەملەكەتتىك ارحيۆىندە ساقتاۋلى تۇر، ماتەريالدارىندا ول تۋرالى فوتوسۋرەتتەر مەن ونىڭ ءوزى تۋرالى قۇجاتتار بار. وسى ماقالانى جازۋعا قۇندى ماتەريالدار ۇسىنعان اتالعان ارحيۆ مەكەمەسىنىڭ باس ساراپشىسى ءلايلا قاسىمقىزىنا العىسىمىز شەكسىز.