«مۇزبەن شاپتىم جاعالاپ...»

كارتاداعى مەملەكەتتەردىڭ ەل بولۋ جولىندا ارقايسىسىنىڭ وزىندىك بوداۋ بەرگەنى راس، بىراق ءبىزدىڭ وتكەن عاسىرلارعا كەتكەن ەسەمىز مەيلى قاي ۇلتتىكىنەن بولسا دا، كوپتەۋ ەكەنىنە ەشكىم كوز جۇما المايدى. بۇل – اقيقات. ول ءتىپتى تاريحتىڭ التىن پاراقتارىنا جازىلىپ تا ۇلگەردى. قاي زاماندا دا قازاقتىڭ كوشىن
اۋزىندا ءسوزى، قولىندا كۇشى بار ازاماتتار باستاعانى داۋ­سىز. ارىسىن ايتساق، كەشەگى حان ابىلايدان باستاپ ەر دوسپامبەت، قازتۋعاندارعا دەيىن ونەردەن، ولەڭنەن كەندە بولماعاندار. ولاردىڭ ىشكى وي-تىلەكتەرى، جوبا-جوسپارلارى ۇيقاستى سوزبەن، ادەمى تىركەسپەن كەستەلەنىپ، ەلىنە جەتىپ وتىردى. سوزگە توقتاي بىلگەن حالىق سول ءۇشىن دە ولاردىڭ سوڭى­نان ەرىپ، بوستاندىق ءۇشىن كۇرەس جۇر­گىزدى. انە، سونداي ونەرلى دە باتىر ازامات بۇركىتباي تۇياق ۇلى تاعدىردان كورگەن قۇقايىن ولەڭمەن ايتىپ، انمەن ادىپتەپ، سوڭىنداعى ەلىنە اماناتتاپ كەتىپ ەدى. ونىڭ «وي، عايشا» ات­تى ولەڭى ارتىنا قالدىرعان رۋحاني قا­زى­ناسىنىڭ ءبىرى. ول اندە ەن دالانى جايلاعان قوناعۋار قازاقتىڭ مۇڭى مەن زارى، وكىنىشى مەن ارمانى جاتىر.

شىڭ­جاڭ­دا­عى 

ۇلت ازاتتىق كوتەرى­لىسىندە اتى شىققان باتىردىڭ ءبىرى – بۇر­كىتباي. وكىمەت ورناۋدان بۇرىن ەل ىشىنە قىرعيداي تيگەن گو­مينداڭ جان­دايشاپتارىنان قورلىق كورگەن باتىر­دىڭ ەل-جۇرتىنا ايتقان اقتىق ءسوزى «وي، عايشا» دەگەن ولەڭى بولىپتى. كەيىن بۇل انگە اينالىپ، ەل اراسىنا تارادى. «ۇستالىپ، تۇيەگە تاڭىلعان ازاماتتىڭ وسى ءانىن ۇمىتىپ قالماۋ ءۇشىن حات تانيتىن جىگىتتەر قايتا-قايتا داپتەرگە كوشىرە بەرىپتى، سوڭىنان باي­قاسا، بىرنەشە جىگىتتىڭ قولى ءۇسىپ قا­لىپتى»، دەپ ۇلكەندەر ايتىپ وتىراتىن ەدى.    

«باتىر بولىپ اتاندىم

مەن بۇركىتباي، 

ويلادىم با بولام دەپ ءدال وسىلاي،

وي، عايشا-اي. 

ەل-جۇرتىمنان ايىرىلىپ

كەتىپ بارام،

قارا تۇمان اشىلىپ،

كۇن ءبىر شىقپاي، وي، عايشا-اي». 

ءان وسىلاي باس­تا­لادى. قاپىدا قول­عا تۇسكەنىنە وكىنگەن ازا­مات­تىڭ اقتىق جالىنى، ءسوزى، ءتىپتى وسيەتى دەۋگە دە بولار. ءاندى باتىر ايەلى عايشاعا ارنا­عانىمەن، مازمۇنى سول كەزدەگى قازاقتىڭ قاق ايىرىلعان تاعدىر­دىڭ تالقىسىنا تۇس­كەن ءساتىن، كوزىنە قام­شى تيگەندەي كۇي كەشكەن دالا حالقى­نىڭ ۇرەيلى كۇندەرىنەن دەرەك بەرەدى.  

«مىنگەن اتىم تاعالى ات،

مۇزبەن شاپتىم جاعالاپ.

شىرىكشيگە كەلگەندە،

ۇستاپ الدى قامالاپ».

ۇلتىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى وسىلاي سۋرەتتەگەن ەردىڭ ارمانى قان­داي اسقاق بولدى ەكەن دەسەڭىزشى؟! زا­مان تىنىش بولسا، ەرىنەن ەلى، كولىنەن قۇسى اداسپاسا، ەسى دۇرىس ادام مۇزبەن شابا ما؟

«جاۋعا اتتانسام، باتاسىن

بەرگەن شەشەم،

ايىرىلماستاي قاسىنان

كورگەن شەشەم، وي، عايشا-اي.

گومينداڭنىڭ قولىنا

قور بوپ ءتۇسىپ،

اياعىنا بالاڭنىڭ ءتۇستى-اۋ كىسەن،

وي، عايشا-اي.

ءدوربىلجىننىڭ باسىندا،

دۋلاتىنىڭ قاسىندا.

قولعا ءتۇسىپ قور بولدىم،

وتىز جەتى جاسىمدا».

ءبىز وسى زارلى ءاندى ەس بىلگەلى تىڭ­داپ كەلەمىز، تىڭدادىق تا ەرتە ەسەيدىك. قا­پى­لىستا قولى بايلانعان وسى ءبىر بوز­­­داقتىڭ ويىنا ورالعان وسى ءبىر قوش­تاسۋ جىرى، ازالى ءانى بەيمالىم جەردە ۇيى­رىنەن اداسقان كوكجالداردىڭ ءۇنى ىس­پەتتى.

«قول-اياعىم بايلاۋدا،

قىزىل ءتىلىم سايراۋدا.

مەن عايشانى الىپ ەم،

بىلتىر كۇزدە جايلاۋدا.

قارۋ-جاراق اسىندىم،

تەمىر ساۋىت قاپسىردىم.

باعيلا مەن عايشانى،

ەلىم ساعان تاپسىردىم.

مەنىڭ اتىم – بۇركىتباي،

ساباداعى ىركىتتى-اي.

تىنىش جاتقان ەلىمدى،

قۇيىرشىق كەلىپ ۇركىتتى-اي».

ءبىر حالىقتىڭ ءۇمىتى مەن تىلەگىن ءبىر انگە سىيعىزىپ، سوڭىنداعى ۇرپاعىنا قالدىرۋ قازاقتىڭ رۋحتى تۇلعالارىنا ءتان اسىل قاسيەت. ولار ءسوزدىڭ ولمەي­تىنىن، ەلىنىڭ، جەرىنىڭ ءسوز قادىرىن بىلە­تىنىن قاپەرىندە جاقسى ساقتاعان. بۇركىتبايدىڭ ءانى – كەشەگى قازاقتىڭ ءۇنى. ول سازگەر اتانايىن دەپ ەمەس، ەلىن وياتۋعا، قاپىلىستا بارماق تىستەپ، ورعا تۇسپەۋگە شاقىردى. ەردىڭ وپىعى ەلدىڭ وپىعى بولعان سول ءبىر زاماندا قازاق­تىڭ ەسەسى كىمگە كەت­پە­دى دەيسىز؟ ەلدىڭ كوشىن باستاعان ازامات­تاردىڭ باس­تى ماقساتى – قازاقتىڭ تاۋەل­سىز مەملەكەتىن قۇرۋ بولدى. سول ىزگى ارمان ورىندالدى دا. ال بۇركىتباي سياقتى سانسىز باتىردىڭ ەلىنە ايتقان وسيەتىن ورىنداۋ ەندى ءبىزدىڭ پارىز بولماق.