ۋتيل الىمى: وكم وپەراتورىنىڭ جۇمىسىندا شيكىلىك كوپ

تاياۋدا عانا ۇكىمەتتىڭ قاۋلى­سى­مەن وندىرۋشىلەردىڭ (يمپورت­تاۋ­شىلاردىڭ) كەڭەيتىل­گەن مىندەت­تەمەلەرى (وكم) وپەراتورىنىڭ فۋنكتسيالارى «جاسىل دامۋ» اق-عا ءوتىپ، بىرىڭعاي وپەراتوردىڭ قۇقىقتارى توقتاتىلعان ەدى.

«وسى قاۋلىمەن «جاسىل دامۋ­دىڭ» حالىقارالىق جاسىل تەح­نو­لو­گيا­لار جانە ينۆەستي­تسيا­لىق جو­بالار ور­تالىعىنا قوسى­لۋىنا قا­تىستى ۇكى­مەت­تىڭ 2021 جىل­عى 15 ساۋىر­دەگى №241 قاۋلى­سى­نىڭ كۇشى جو­يىل­دى. وسى­لاي­شا، «جاسىل دامۋ» اك­تسيو­­نەر­لىك قوعامى ەكولو­گيا، گەو­لو­­گيا جانە تابيعي رەسۋرس­تار مينيستر­­لىگى­نىڭ (ەگترم) ۆە­دو­م­ستۆو­لىق باعى­نىشتى ۇيىمى سا­نا­­لا­دى جانە مەم­لەكەتتىڭ قاتىسۋ ۇلەسى 100%-دى قۇرايدى»، دەلىنگەن بو­لا­تىن مينيسترلىك تاراتقان اقپاراتتا.

جاۋاپتى ۆەدومستۆونىڭ مالى­مەتىنە سۇيەنسەك، وكم وپەراتورى تە­تىگى 2015 جىلى ىسكە قوسىلىپ، سودان بەرى كادەگە جاراتۋ تولەمى تۇرىن­دە تۇسكەن قاراجاتتىڭ كولە­مى 691،9 ملرد تەڭگەگە جەتكەن. مي­نيسترلىك بۇل قاراجات زاڭعا سايكەس جۇم­سالعانىن، اتاپ ايتقاندا وتان­دىق اۆتووندىرۋشىلەرگە بۇرىن كادەگە جاراتۋعا تولەنگەن 338،9 ملرد تەڭگەسى قايتارىلعانىن جەت­كىزدى. ەكولوگيالىق ماسەلە­لەردى شە­شۋگە 102 ملرد تەڭگە جانە سا­لىق تۇرىندە 49،1 ملرد تەڭ­گە اۋدارىلعان. بۇگىندە ەكىنشى دەڭ­گەي­لى بانكتەردە جاتقان قالعان قا­را­جاتتىڭ كولەمى – 220،6 ملرد تەڭگە.

ەندى قولدانىستاعى ۋتيل الى­م­ىنىڭ كورسەتكىشتەرىنە توقتال­ساق. كادەگە جاراتۋ الىمى كو­لىك قوزعالتقىشىنىڭ كولەمى­نە قاراي ەسەپتەلەدى. ايتا­لىق، قوز­عالت­قىش كولەمىنىڭ كوەففي­تسيەنتى 50 اەك-كە (ايلىق ەسەپتىك كورسەت­كىش) كوبەيتىلىپ، كولەمى 1 ليتردەن اسپايتىن كولىكتەردە ونىڭ ول­شەمى 3-كە، 2 ليتر­گە دەيىنگى كولىك قۇرالدارىندا 7-گە، سونداي-اق 3 ليتردەن اسقان جاعدايدا 10-عا جانە ودان دا كولەمدى قوز­عالت­­قىشتاردا 23-كە تەڭ. بۇل رەتتە بيىل اەك 3 063 تەڭگەنى قۇراي­تىنىن، ساي­كەسىنشە بازالىق مولشەر­لەمە­نىڭ سوماسى 153 150 تەڭگەنىڭ كولەمىندە بولاتىنىن ايتا كەتكەن ورىندى.

جەڭىل اۆتوكولىك سەگمەنتىندە گيب­ريد­تى تەحنيكانى قوسپاعاندا، ەڭ تومەن ۋتيل الىمى ەلەكتروموبيلدەرگە عانا قاراستىرىلعان. باسقا كولىك­تەر­دە قوزعالتقىشتىڭ كولەمىنە قاراي ەسەپتەلەدى. ناقتى ايتساق، 1 مىڭ تەكشە سانتيمەترگە دەيىن قوزعالتقىشتا كوەف­فيتسيەنت 3-كە جەتەتىن ەسكەرسەك، الىم­نىڭ مولشەرى – 459 450 تەڭگە. 1 001-دەن 2 000 تەكشە سانتيمەترگە دەيىنگى ارالىقتا كوەففيتسيەنت – 7، ياعني تولەم 1 072 050 تەڭگەنى قۇرايدى. 2 001-دەن 3 000 تەكشە سانتيمەترگە دەيىنگى ارالىقتا كوەففيتسيەنت – 10، دەمەك تولەنەتىن اقشا – 1 531 500 تەڭگە. قوزعالتقىشى 3 001 تەكشە سانتيمەتردەن جوعارى كولىكتەردە كوەففيتسيەنت – 23، الىم سوماسى – 3 522 450 تەڭگە.

«جاسىل دامۋدى» كىمدەر باسقارىپ ءجۇر؟

«جاسىل دامۋ» اق ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيستر­لىگىنىڭ ەكولوگيالىق رەتتەۋ جانە باقىلاۋ كوميتەتىنە قارايدى. ونىڭ نەگىزگى ميس­سياسى – قورشاعان ورتانى ساقتاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جانە ساپاسىن جاقسارتۋعا قولايلى جاعداي جاساۋ. كومپانيانىڭ باس ديرەكتورى – ازامات الىمباەۆ. ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ قۇرامىندا ونىمەن بىرگە ەكولوگيا ۆيتسە-ءمينيسترى احمەتجان پىرىمقۇلوۆ تا بار.

ەداۋىر كولەمدەگى سالىق اۋدارىمدارىن كومپانيا 2016-2021 جىلدارى جاساعان. وسى ارالىقتا «جاسىل دامۋ» اق 59 ملن تەڭگە تولەپتى. جىل باسىنان بەرى كومپانيا 10،3 ملن تەڭگە كولەمىندە سالىق اۋدارعان.

ۋتيل الىمىنا موراتوري ەنگىزۋدى ۇسىندى

قوعام بەلسەندىسى سانجار بوقاەۆ­تىڭ ايتۋىنشا، ازىرگە جارتى نەمەسە ءبىر جىل ۋاقىتقا ۋتيل الىمى جۇيەسىن توقتاتا تۇرۋ قاجەت. ويت­­كەنى بۇل سالاداعى سىبايلاس جەم­­قور­لىق فاكتىلەرى از ەمەس. ايت­سە دە جە­ڭىل كولىكتەرگە ارنالعان كا­دە­گە جاراتۋ ءتاريفى 100 مىڭ تەڭ­گە­گە دەيىن تومەندەتىلۋگە ءتيىس دەگەن ويدا.

«حالىق ءالى دە ۋتيل الىمى­نىڭ نە ءۇشىن قاجەت ەكەنىن تۇسىنبەي جاتىر. ەكولوگيا كودەكسىنىڭ 386-بابىن­دا كادەگە جاراتۋ الىمىنا بايلانىس­تى ناقتى تۇسىنىك بەرىلگەن. بۇل – قال­دىقتى جيناۋ، جەتكىزۋ، تاسىمال­داۋ جانە جويۋعا تولەنەتىن سوما. وسى اقشا ار­­قىلى اۆتو­ونەركاسىپتى ىنتالان­دىرۋ نەگە جۇزە­گە اسىرىلاتىنى بار­لىعى­مىزعا تۇسىنىك­سىز؟! ال اۆتو­ونەركاسىپتىڭ قانداي كۇي­دە ەكەنى بەلگىلى. وتاندىق اۆتوپارك­تىڭ جاعدايىنا بايلانىس­تى دا ءبىراز سۇ­راق تۋىنداپ وتىر. دەرەك­تەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدەگى جەڭىل كولىك­تەردىڭ ورتاشا جاسى 19،2-دەن 19،7-گە دەيىن ۇلعايعان. بۇل – ويلاندىراتىن ماسەلە. سەبەبى ۇلتىمىزدىڭ دەن­ساۋ­لىعىنا قاتىستى بولىپ تۇر. الىمدى جيناۋدىڭ تەتىگى تۇسىنىكسىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن 692 ملرد تەڭگە جينالعانىمەن، ونىڭ تيىمدىلىگى مۇلدەم جوق. ۋتيل الىمىنىڭ ەسەپتەۋ جۇيەسى شيكى بولعاندىقتان، جەڭىل كولىككە ارنالعان تولەمدى تالقىلاۋدىڭ ءمانى جوق. مەيلى، 100 مىڭ تەڭگە بولسىن، 1 ملن تەڭگە جينايىق، ەسەپتەۋ جۇيەسىن وز­گەرت­پەي كوزدەلگەن ماقساتقا قول جەت­كىزە المايمىز. نەگە دەسەڭىز، وسى ۋتيل الىمىن ەنگىزەردە بىردە-ءبىر قو­عام­دىق تىڭداۋ وتكىزىلگەن جوق. ءتيىستى سا­راپتاما جاسالعان جوق. سالا­لىق مي­نيستر­­لىكتەر ول ساراپتامانى كور­­سەتە المايدى. ءبىز قازىر پارلا­مەنت­تىڭ مىن­دەتىن اتقارىپ وتىرمىز. بۇل پىكىرتالاستىڭ بارلىعى سول جەردە ورىن الۋعا ءتيىس ەدى. قازىر قانداي مولشەرلەمە بەل­گى­لەنسە دە تولەمدى جيناۋ جۇيەسى شيكى، جەتىل­دىرىل­مەگەنىن ۇمىتپاعان ءجون. ەكىنشىدەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بار ەكەنىن جاقسى تۇسىنەمىز. بۇل تاپسىر­ما ازىرگە ءىشىنارا ورىندالعانىن باي­قاپ وتىر­­مىز. اتاپ ايتقاندا، وكم وپە­­را­­تورى­نىڭ جۇمىسى توقتاتى­لىپ، فۋنك­تسيا­سى مەملەكەتكە قايتا­رىل­دى. ەگەر دە مي­نيسترلىك اسىعىس بولسا، وسى قول­دا­نىس­تاعى جەتىل­دىرىلمەگەن ۋتيل الىمىن ەسەپتەۋ جۇيەسىمەن امالسىز كەلى­سۋ­گە تۋرا كەلەدى. بىراق جەڭىل كولىك­كە ار­نالعان تولەم مولشەرى 100 مىڭ تەڭ­­گەدەن اسپاۋعا ءتيىس. ال ارنايى جانە جۇك كولىكتەرىنە كادەگە جاراتۋ الىمىن قول­دانۋدىڭ ەش قاجەتى جوق دەپ ەسەپ­تەي­مىز. ويتكەنى ونىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى ۇزاق جانە بولشەكتەرى ارمەن قاراي پاي­دا­­لا­نۋعا جارامدى كەلەدى. نەگىزى وسى الىم­­دى جيناۋ جۇيەسىن جاعدايدى رەت­كە كەل­تىرىپ العانعا دەيىن جارتى نەمە­سە ءبىر جىل­عا شەگەرە تۇرعان دۇرىس. دەسەك تە اۆتو­كولىككە ارنالعان تولەم مول­شەرى 100 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى كەرەك ەكە­نىن تاعى ەسكە سالعىم كەلەدى»، دەدى س.بوقاەۆ.

بۇل پىكىردى وزگە دە قوعام بەلسەندىلەرى قۋاتتاپ وتىر.

«وكم وپەراتورىنىڭ بارلىق قىزمەتى بويىنشا تولىق­قاندى ناتيجەگە قول جەتكىزە الماعانى­مىز­عا نازار اۋدارعىم كەلەدى. اتال­عان كومپانيا قارجىلاندىرعان بارلىق جوبا، مىسالى، قالالارداعى قالدىقتاردى ءبولىپ جيناۋعا ار­نالعان جۇمىستار ءوز جەمىسىن بەرگەن جوق. مۇنىڭ ءبارىن تەكسەردىك. ياعني اقشا تەككە جۇمسالدى. نەلىك­تەن وسى كومپانيانىڭ قىزمەتىن ەشكىم تەكسەرگىسى كەلمەي، قۇر قاراجاتتى ءبىر كومپانيادان ەكىنشى كومپانياعا اۋدارا سالعىسى كەلەدى؟ مەنىڭ ۇسى­نىسىم وكم وپەراتورىنىڭ قىز­مەتىنە تولىق قارجىلىق تەكسەرۋ جۇر­گى­زىلىپ، ودان اقشا العانداردى قا­را­جاتتى قايدا جانە قالاي پايدا­لانعانىن انىقتاۋ قاجەت»، دەدى ECO Network جوباسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەۆگەني مۇحامەدجانوۆ.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ەدىل جاڭبىر­شين وكم وپەراتورىنىڭ اكتيۆتەرى مەن شىعىندارىنا تولىق تەكسەرۋ اياق­تالعانعا دەيىن كادەگە جاراتۋ الى­مىنا موراتوري ەنگىزۋدى ۇسىندى.

«سوڭعى بەس جىل ىشىندە اۆتو­كولىك پەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەح­ني­كاسىن ساتىپ الۋ كەزىندە ساتىپ الۋشى جەكە وپەراتورعا 400 مىڭ­نان 13 ملن تەڭگەگە دەيىن بەردى. مۇن­داي الىمداردىڭ جوعارى بولۋى قازاق­ستانداعى كولىك باعاسىنىڭ قىم­باتتاۋىنا اكەلدى. 2015 جىلدان 2021 جىلعا دەيىن جاڭا كولىك باعا­سى ەكى ەسە ءوستى. كورشى ەلدەرمەن باعا ايىرماشىلىعى سالدارىنان شەتەلدىك كولىك­تەر ەلگە تىركەۋسىز اكەلىنە باستادى.

اشىق دەرەككوزدەردەن الىنعان مالىمەتتەرگە سايكەس اۆتوكولىك ونەر­كاسىبى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن وندىرۋشىلەردى ىنتالان­دىرۋعا 300 ملرد تەڭگە اۋدارىلىپ، ەسكى كولىكتەر­دى تاپسىرعان حالىققا 30 ملرد تەڭگە تولەندى. 29 ملرد ەسكى تەحنيكانى ساتىپ الۋعا جانە كادەگە جاراتۋعا باعىتتالدى. ال 181 ملرد قايدا كەتكەنى بەلگىسىز. بارلىق جينالعان قاراجاتتىڭ 10 پا­يىزى عانا كادەگە جاراتۋعا باعىتتالادى ەكەن»، دەدى ە.جاڭبىرشين.