قوعامدىق الاڭدار قولجەتىمدى بولۋعا ءتيىس

«جاستار» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ الەۋمەتتانۋلىق زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە نەگىز­دەل­گەن «قازاقستان جاستارى» تالدامالىق بايانداماسىنا سۇيەنسەك، جاستارعا ءوزىن سەنىم­دى سەزىنۋى ءۇشىن تۇراقتى جۇمىس، جەكە تۇرعىن ءۇي جانە لايىق­تى تابىس دەڭگەيى قاجەت. تابىس­قا جەتۋگە كەدەرگى كەلتى­رەتىن نەگىزگى سەبەپتەر – سىباي­لاس جەمقورلىق پەن بيۋروكرا­تيا، ماقساتتىڭ جوقتىعى، ەكو­نو­ميكالىق جاعدايدىڭ ناشار­لىعى، بايلانىستاردىڭ جەتىس­پەۋ­شىلىگى.

بۇل رەتتە ەلدەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدى جاق­سار­تۋدىڭ ءوزارا بايلانىستى بىر­نەشە باعىتى بار ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. ياعني ساياسات (تۇراقتى جانە اشىق ساياسي رەجىم); ەكونوميكا (نارىقتىق جۇيە، قارجى-نەسيە ساياساتى، اۋىر جانە جەڭىل ونەركاسىپ ينفراقۇرىلىمى، تۇراقتى جۇمىس ورىندارى جانە ت.ب.); الەۋمەتتىك سالا (الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى جانە ت. ب.).

ساياساتقا كەلەتىن بولساق، پرەزيدەنت مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى قارىم-قاتى­ناستى ترانسفورماتسيالاۋ قاجەتتىگى تۋرالى جانە سايا­سي مودەرنيزاتسيانىڭ ءارى قا­راي جالعاساتىنىن ءسوز ەتتى. عى­لىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى ساراپ­شىلارىنىڭ ايتقانىنداي، جاستار سالىستىرمالى تۇردە بەيساياسي كۇيدە بولعانىمەن، نارازىلىق الەۋەتىنىڭ دەڭگەيى وتە جوعارى. جاستاردىڭ پىكىرىنشە، ازىق-ت ۇلىك پەن ءدارى-دارمەك باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا باي­لانىستى نارازىلىقتار ىقتي­مال­دىلىعىنىڭ دەڭگەيى بارىنەن جوعارى. وسى ورايدا ساياسي جاڭعىرتۋدىڭ قوعام اراسىندا كەڭ تاراعان كونتسەپتىسى – «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ يدەيا­سى ويعا قونىمدى دەر ەدىم. الايدا ونى جۇزەگە اسىرۋ تە­تىكتەرىن ءالى دە جەتىلدىرۋ قا­جەت. ماسەلەن، بارلىق الەۋ­مەت­تىك توپتاردىڭ مۇددەلەرى اشىق تالقىلاناتىن قوعامدىق الاڭ­داردى قالىپتاستىرۋ جانە وعان قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.

ال ەندى ەكونوميكاعا توق­تا­لايىق. مەملەكەت باسشىسى جاڭا ساياسي رەفورمالار پاكەتىن وسى جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ۇسى­نادى. الايدا ەكونوميكالىق ينستيتۋتتار رەفورمالار تۋرالى ناقتى ەشتەڭە ايتپادى. «ەكونوميكانى ءارتاراپ­تان­دىرۋ – كۇردەلى مىندەت. ءارتا­راپ­تاندىرۋ بولماسا، ازامات­تارىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرىپ، تۇراقتى جۇمىس ورىندارىن اشۋ مۇمكىن ەمەس»، دەدى پرەزيدەنت. اشىق باسەكەلەستىك جاعدايىندا «دۇرىس» نارىقتىق پروتسەستەردى قالىپتاستىرۋ كەرەك (ەكونوميكانى كۇردەلەندىرۋ)، بۇل – نارىقتىق رەفورمالاردىڭ نەگىزى.

پرەزيدەنت پارلامەنت ءماجى­لىسىنىڭ وتىرىسىندا ناقتى تاپ­سىرمالار بەرگەنىمەن، ماسە­لەلەردى شەشۋ جولدارى ۇسى­نىلمادى. ياعني 2009 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان تەن­دەنتسيا – بيۋدجەت جىرتىعىن ۇلت­تىق قور ەسەبىنەن جابۋعا جول بەرمەۋ، ينفلياتسيانى ءبىر دەڭ­گەيدە ۇستاپ تۇرۋ، تۇراقتى جۇ­مىس ورىندارىن قامتاماسىز ەتۋ.

حالىقتى ەڭ الدىمەن الەۋ­مەتتىك سالانىڭ الەۋەتى تول­عان­دىرادى. بۇل سالاعا كەلەتىن بولساق، «قازاقستان جاستارى» تالدامالىق بايانداماسىندا «جاستار اراسىندا قارجىلىق مىندەتتەمەلەر دەڭگەيى وتە جوعارى، كەدەيلىكتىڭ تۇراقتى تۇزاعى قالىپتاسىپ ۇلگەردى. بۇل رەتتە ەكونوميكالىق بەلسەندى ادامدار تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ، بيزنەستى دامىتۋ نەمەسە ءبىلىم بەرۋمەن بايلانىستى ەمەس اعىمداعى (كەلەشەگى جوق) شىعىستاردى وتەۋ ءۇشىن قارىز، نەسيە الۋعا جانە قارجىلىق مىندەتتەمەلەر جۇكتەۋگە ءماجبۇر» ەكەندىگىن كورسەتتى. سوندىقتان حالىق تابىسىن ارتتىرىپ، كەدەيلىكتى تومەندەتەتىن ناقتى شارالار قابىلدانۋى قاجەت. بۇعان قوسا مەملەكەت باسشىسى مەملەكەتتىڭ الەۋ­مەتتىك ساياساتىن جاڭا شىندىققا بەيىمدەۋ جولدارى قاراس­تى­رىلاتىن «الەۋمەتتىك كودەكس­تىڭ» قابىلدانۋى قاجەت ەكەنىن ايتتى. مەنىڭ ويىمشا، «الەۋ­مەتتىك كودەكس» قوعامنىڭ بار­لىق سالاسىن قامتيتىن جۇيەلى شارالاردى قاراستىرۋى كەرەك.

الماش تلەسپاەۆا،

الەۋمەتتانۋشى