اقىلدى ۇكىمەت حالىقتى اشىندىرمايدى

الايدا وسىنىڭ ءبارىن جيىنتىقتاپ كەلگەندە تاۋاردىڭ سوڭعى باعاسىن قاتارداعى تۇتىنۋشىنىڭ قالتاسى كوتەرە مە؟ ماسەلەنىڭ ۇلكەنى وسىندا. ونى شەشۋدىڭ نارىقتىق ەكى جولى بار. ءبىرىنشىسى، شىعىنداردى ازايتۋ ارقىلى تاۋاردىڭ قۇنىن ارزانداتۋ. ەكىنشىسى، تۇتىنۋشىلاردىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، ياعني تابىسىن، جالاقىسىن كوتەرۋ. ءۇشىنشى جول دا بار. ول – تاۋار ءوندىرۋشىنى قارجىلاي قولداۋ، وعان مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن نەمەسە ارنايى قورلاردان سۋبسيديا ءبولۋ ارقىلى شىعىندارىنىڭ ءبىر بولىگىن ازايتۋ، ءسويتىپ باعانى تومەندەتۋ.

وسى مەحانيزمدەردى رەتتەۋ ءۇشىن ەلىمىزدە سالالىق مينيسترلىكتەردەن باسقا مونوپوليزمگە قارسى كۇرەسۋ جانە ادال باسەكەلەستىك پەن كاسىپكەرلىكتى قورعاۋ ۆەدومستۆوسى قۇرىلعان. الايدا بۇل قۇرىلىم مونوپوليس­تەر مەن وليگارحتاردىڭ شەكتەن تىس ارانى اشىلىپ، ءوزارا ىمىرامەن باعانى نەگىزسىز وسىرۋگە قارسى ءتيىمدى كۇرەس جۇرگىزە الىپ وتىر ما؟ بيزنەسكە تيىسپەۋ، كاسىپكەرلىكتى قولداۋ دەگەن جەلەۋمەن ۇكىمەت تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە قايتا-قايتا موراتوري جاريالاپ، رەۆيزورلاردىڭ قولىن بايلاپ تاستاعان جوق پا؟

قازاقستاندا قوعامدىق نارازىلىقتىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپكەر بولعان بەنزين مەن گازدىڭ باعالارىن الايىق. بەنزين باعاسىنىڭ ۇزدىكسىز ءوسىپ كەلە جاتقانىنا نەشە جىل بولدى. ازىرگە توقتايتىن ءتۇرى جوق. (پرەزيدەنت جارلىعىمەن باعانى 180 كۇنگە عانا توقتاتتى). نەگە بۇلاي دەگەن سۇراققا بەرەتىن جاۋاپتارى: سىرتقى ەلدە بەنزين قىمبات، ال بىزدە نەگە ارزان بولۋعا ءتيىس؟! باعانى كوتەرمەسەك، ارزان بەنزين شەتەل اسىپ كەتەدى-مىس.

ەكىنشى سىلتاۋلارى: شيكىزات پەن قۇرال-جابدىقتاردىڭ ءبارى شەتەلدەردەن كەلەدى، ال ولار باعانى ءۇستى-ۇستىنە قوسۋدا ەكەن.

ەندى وسى ۋاجدەردى جەكە-جەكە تالداپ كورەيىك.

راس، بەنزين مەن ديزەل وتىنى رەسەيدە جانە الىس شەتەلدەردە بىزدەن قىمبات. بىراق ولاردا جالاقى دا، تابىس تا جوعارى. ال جاقىن كورشىلەرىمىز وزبەكستان مەن تۇر­ىك­مەنستاندا جانارماي بىزدەن الدەقايدا ارزان. سولاي ەكەن دەپ ولار حالقىنىڭ جاعدايىنا قاراماي باعالارىن كوتەرىپ وتىرعان جوق. كەرىسىنشە شەكارالارىن جاۋىپ، سۋبسيديا ارقىلى وزدەرى ارزانداتىپ وتىر­عان جانار-جاعارمايلارىنا يە بولىپ وتىر.

ەندى ەكىنشى سىلتاۋعا جاۋاپ ىزدەيىك. سۇيىتىلعان گاز جاساۋعا كەرەك شيكىزات – وزىمىزدە ءوندىرىلىپ، وڭدەلەتىن مۇناي مەن تابيعي گاز. مۇناي ايدايتىن ءۇش الىپ زاۋىتىمىز بار. سوعان قاراماستان بەنزيننىڭ باعاسى وسكەن ۇستىنە وسە تۇسۋدە. گازدى سۇيىلتۋعا قولداناتىن بەنزين قىمباتتاعاندا اۆتوكولىك پەن وتباسىندا تۇتىناتىن باللونداعى سۇيىتىلعان گاز قىمباتتاماعاندا قايتەدى؟ سوندىقتان ەڭ اۋەلى بەنزين مەن ديزەل وتىنىنىڭ باعالارىن رەتتەۋ قاجەت.

قايتكەن كۇندە دە ماعان بارلىق قىم­باتشىلىقتىڭ باسىندا ەنەرگيا كوزىنىڭ قىمباتتاۋى تۇرعان سياقتى كورىنەدى. قۇلاعان دومينو تاستارىنداي سوڭعى ءبىر-ەكى جىلدا ەسەلەپ قىمباتتاماعان ەشنارسە قالعان جوق. ءونىم شىعارۋشىلار بەينەبىر باعا كوتەرۋ جارىسىنا تۇسكەندەي. مىسال كەلتىرەيىن. سالىنعانىنا 55 جىل بولعان ءۇيىمنىڭ شاتىرىن جاڭالاپ، سىرتىن قاپتايىن دەپ ءپروفيلدى قاڭىلتىر ليستىلەرىن ساتىپ الماقشى بولدىم. الايدا «ۇيدەگى كوڭىلدى بازارداعى باعا بۇزادى» دەگەندەي، وتكەن جىلى عانا ستاندارت جاپىراعى 8-9 مىڭ تەڭگە تۇراتىن قاڭىلتىردىڭ باعاسى 21 مىڭ تەڭگە بولىپ كەتىپتى. ءسويتىپ، جالپى شىعىنىم بولادى-اۋ دەگەن 2 ملن تەڭگەدەن 4 ملن تەڭگەگە ءبىر-اق ءوستى. ۇساق-تۇيەك قوسالقى بولشەكتەردىڭ دە باعاسى ۋداي. ەرىكسىز كرەديت الۋعا ءماجبۇر بولدىق. باعا بىردەن نەگە ەكى-ءۇش ەسە كوتەرىلگەن دەپ سۇراساڭ، ەشكىم بىلمەيدى. بىزگە سونداي باعامەن كەلدى دەيدى ساتۋشىلار. قايسىبىرەۋلەر ونى پاندەميانىڭ اسەرى شىعار دەسە، ەكىنشى بىرەۋ باعانى شەتەل كوتەرىپتى دەيدى. بەنزين قىمباتتاعان سوڭ ونىڭ شىعىنىن تاۋارعا قوسۋعا تۋرا كەلىپتى دەيدى تاعى بىرەۋ. شىندىعىندا ونىڭ كوبى بوس ءسوز. بۇكىل مەتاللكونسترۋكتسيالار مەن بولشەكتەر ءوزىمىزدىڭ تەمىرتاۋدان «ارسەلور ميتتال» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ زاۋىتتارىنان شىعادى. ۇكىمەت ايتا بەرەتىن ناعىز قازاقستاندىق مازمۇن. وكىنىشكە قاراي، بىردە-ءبىر ۇكىمەتتىك، نە تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعايتىن ۇيىمدار «مۇنىڭ قالاي؟» دەپ سۇراعان جوق. مونوپوليست نە ىستەگىسى كەلدى، ىستەدى.

قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ باعاسى جويداسىز كوتەرىلىپ كەتۋى سالدارىنان سالىنىپ جاتقان جولدار، قۇرىلىستار توقتاپ قالا جازدادى.

جاعىمسىز ادەت كوروناۆيرۋستان ارمەن جۇققىش پا دەيمىن. كۇندە دۇكەنگە، بازارعا بارعاندا ادامداردىڭ كورەتىنى قىمباتتاپ جاتقان ازىق-ت ۇلىكتەر، تاۋارلار، دۇنيەلەر. قايدا بارسىن، قينالا-قينالا الۋعا ءماجبۇر. جوعارعى جاق بولسا باعانى وسىرمەۋدى جەرگىلىكتى اكىمدەرگە جۇكتەپ قويعان. قولدارىندا باعاعا ىقپال ەتەتىن تەتىگى جوق ولار نە ىستەيدى؟ بازارشىلارعا جالىنىپ جۇرگەندەرى، ونىڭ وزىندە جارمەڭكە وتكىزەتىن كەزدە. ءيا، بىرەۋدىڭ مىندەتىن ەكىنشىنىڭ موينىنا ارتىپ قويۋمەن ماسەلە شەشىلمەيدى. اتا زاڭىمىزدا جازىلعانداي، ءبىز – الەۋمەتتىك مەملەكەتپىز. بيزنەسمەندەر دە، وليگارحتار دا، كاسىپكەرلەر مەن قاراپايىم حالىق تا وسى مەملەكەتتى قۇراپ وتىرمىز. ادامداردىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ جاعدايىنا قاراۋدى كونستيتۋتسيامىز مىندەتتەپ وتىرعان جوق پا؟ وكىنىشكە قاراي، وسىنى جوعارعى بيلىك تە، بايشىكەشتەر دە ءجيى ۇمىتىپ كەتىپ جاتادى. ايتپەسە قاي زاڭ، قاي قاۋلىعا سايكەس جاسالسا دا باعانى بىردەن ەكى ەسەگە ءوسىرىپ جىبەرۋ قىلمىسپەن پارا-پار ەمەس پە؟

سوندىقتان وسىلاي ىستەگەندەردى قاتاڭ جاۋاپقا تارتۋدى تالاپ ەتكەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پارمەنىن قولدايمىن.

قايعىلى قاڭتار كۇندەرى باسبۇزارلار جاساعان شىعىن قازاقستاندا ءوسىپ-ونگەن الپاۋىتتاردىڭ بايلىعىنان كوپ ەمەس دەپ ويلايمىن. مەملەكەت باسشىسى الپاۋىتتارعا «بولىسىڭدەر» دەپ بەكەر ايتقان جوق. ەندى سول ءۇشىن قۇرىلعان «قازاقستان حالقىنا» قورىنا ازدى-كوپتى تابىسى بار جاي حالىقتىڭ وزىنەن اقشا جيناماسا بولدى. بۇنى قازاق ء«وز بيدايىن وزىنە قۋىرىپ بەرۋ» دەيدى. پرەزيدەنتتىڭ جول­داۋلارىندا «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» دەگەن وڭدى ءسوز بار. الايدا وسى ءسوزدى شالا-پۇلا ۇعاتىندار تىم كوپ پە دەيمىن. ايتپەسە، ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى نارازىلىق كوپ ۋاقىت بۇرىن باس­تالىپ ەدى عوي. سونى دەر كەزىندە تىڭداپ، ءتيىستى شارالاردى ۋاقتىلى جاساعاندا ب ۇلىكتىڭ الدىن الۋعا بولاتىن ەدى.

اقىلدى ۇكىمەت حالىقتى اشىندىرمايدى.

ەرتاي جانىبەكوۆ،

قارجى-ەكونوميكا سالاسىنىڭ ارداگەرى

قاراعاندى وبلىسى،

شەت اۋدانى