تەررورشىلار ارەكەتىنەن ەكونوميكاعا قانشا زالال كەلدى؟

الماتىدا ۇيىمداسقان قاراقشى-تەررورشىلار توبى قارۋ-جاراق دۇكەندەرىنە شابۋىل جاساعان جانە پوليتسيانىڭ قارۋلارىن تارتىپ العان. ولار پوليتسيا بولىمشەلەرىنە، اكىمشىلىك مەكەمەلەرگە، تەلەارنا كەڭسەلەرىنە، ساۋدا نۇكتەلەرى مەن قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىنا شابۋىل جاسادى. مۇنىڭ بارلىعى ميللياردتاپ سانالاتىن شىعىنعا اكەلىپ سوقتى. قالادا اسىرەسە، Magnum، Small، «تەحنودوم»، Sulpak، Alser، «ەۆريكا»، «سپورتماستەر»، «ينتەرتوپ»، Mon Amie جانە Kimex ساۋدا جەلىلەرى قاتتى شىعىنعا ۇشىرادى. «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ اقپاراتى بويىنشا، الماتىدا 519 بيزنەس نىسانى مەن 14 ءىرى ويىن-ساۋىق ورتالىعى زارداپ شەككەن. جالپى، ەلىمىزدىڭ 10 ايماعىندا 1091 نىساندا ورنالاسقان 920 بيزنەس سۋبەكتىسى زارداپ شەككەن. 8 قاڭتار تاڭعى 9:00-دەگى جاعداي بويىنشا كەلگەن شىعىن كولەمى 88،1 ملرد تەڭگە بولسا، سونىڭ 86،8 ميللياردى الماتىعا تيەسىلى.

سونىڭ ىشىندە قارۋ-جاراق ساتۋمەن اينالىساتىن 6 دۇكەن («كورگان-تسەنتر» جشس، «ارما-56» جشس، «اننا-16» جشس، «اننا» جشس، «ورۋجەينيك» جشس، Pro-Hunt جشس) تۇگەل تونالعان.

«تۇنگى ۋاقىتتا بۇزاقىلاردىڭ ەسىك-تەرەزىنە بۇزىپ، دۇكەندى توناپ جاتقانىن ارىپتەستەرىمنەن ەستىدىم. ءبىز وقيعا ورنىنا جەدەل جەتىپ، بولعان جايدى ۆيدەوعا تۇسىردىك. تاۋارلاردىڭ بارلىعى دەرلىك ۇرلاندى. ال كومپانيامىز شاش ەتەكتەن شىعىنعا باتتى. ازىرگە شىعىن كولەمىن ناقتى ايتۋ قيىن. ءوزىمىز دە ەسىمىزدى ەندى جيىپ جاتىرمىز» دەيدى ليۋدميلا ەسىمدى دۇكەن قىزمەتكەرى.

كوپتەگەن كاسىپكەرلەر قيراعان نىساندارىنا ءالى تولىق جەتىپ ۇلگەرمەگەندىكتەن جانە تولىققاندى ەسەپتەۋ جۇرگىزىلمەۋى سەبەپتى سوما كولەمى الداعى ۋاقىتتا وسە تۇسەرى ءسوزسىز. نەگىزىنەن ساۋدا، قوعامدىق تاماقتانۋ، قىزمەت كورسەتۋ جانە قارجى سەكتورىنداعى كاسىپكەرلىك نىساندارىنا ۇلكەن زالال تيگەن. عيماراتتاردىڭ قاسبەتى، كىرەبەرىسى، قولجەتىمدى ءۇي-جايلار ب ۇلىنگەن. قىمبات جابدىقتار، تەحنيكا، ينتەرەر زاتتارى، تاۋارلىق-ماتەريالدىق قور جانە باسقا دا زاتتار ۇرلانعان. ازاماتتاردان م ۇلىككە كەلتىرىلگەن زالال جانە اۋلالار مەن تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىندە جارىقتىڭ جوقتىعى تۋرالى شاعىم كەلىپ تۇسۋدە. كاسىپورىن باسشىلارى بولسا جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن ەسەپتەي الماي وتىر، ويتكەنى ينتەرنەت جوقتىقتان ترانزاكتسيالار تولىق توقتاعان.

ەكونوميكا تاقىرىبىندا جازاتىن جۋرناليست، ساراپشى ايبار ولجايدىڭ ايتۋىنشا، الماتى مەن وزگە قالالارداعى وقيعالار ۇلتتىق قورعا سالماق ءتۇسىرىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىن تەجەيدى.

«الماتى 1-2 اي ءوزىنىڭ دونور مارتەبەسىنەن ايىرىلۋى مۇمكىن. بىراق ونى قالاداعى ورتا بيزنەستىڭ قيراعان، تونالعان م ۇلىكتەرىنىڭ شىعىنىن، ونىمەن بىرگە ورتاق كوممۋنالدى شارۋاشىلىقتىڭ شىعىنىن ەسەپتەگەننەن كەيىن عانا ايتۋعا بولادى. قازىر شاعىن بيزنەس ونسىز دا سالىقتان بوساتىلعان. الماتى – ۇلكەن قالا، تيىسىنشە شىعىنى دا از بولمايدى. دونور ءوڭىر قاتارى ازايسا (ماڭعىستاۋدىڭ ەندىگى دونورلىعىنا قاتىستى ۇلكەن سۇراق بار) بۇكىل قازاقستاندى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مەن حالىققا ارنالعان ءتۇرلى جاڭا جەڭىلدىكتەردىڭ شىعىنى ۇلتتىق قورعا ارتىلاتىنى ءسوزسىز. ونىڭ اكتيۆتەرى قۇندى قاعازدا بولعاندىقتان كەش الۋ ءۇشىن جاڭا ۇكىمەتتىڭ حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنان قارىز الۋىنان باسقا جول جوق. قازاقستاننىڭ بيرجالىق يندەكستەرى قۇلاپ جاتىر. نەسيە رەيتينگىنىڭ دە تومەندەۋى ءبىز ءۇشىن قارىز ستاۆكالارىنىڭ قىمباتتاۋىنا الىپ كەلەدى»، دەيدى ساراپشى.

بۇل ورايدا «اتامەكەن» ۇكپ بيزنەس-قاۋىمداستىقپەن بىرلەسە وتىرىپ كەلتىرىلگەن شىعىن مولشەرى تۋرالى كاسىپكەرلەردەن الدىن الا اقپاراتتاردى حابارلايدى. قازىرگە دەيىن call-ورتالىققا 2000-عا جۋىق قوڭىراۋ كەلىپ تۇسكەن: مارودەرلىق ماسەلەلەر بويىنشا – 937; فورس-ماجور ماسەلەلەرى بويىنشا كونسۋلتاتسيا ءۇشىن – 23; جەكە تۇلعالاردىڭ قوڭىراۋى – 650. ازىرگە نىساندارعا كەلگەن شىعىندى تولىقتاي زەردەلەۋ مۇمكىن بولماي تۇر. ەلدە ينتەرنەتتىڭ بولماۋى دا جۇمىسقا كەدەرگى كەلتىرۋدە.

الماتىدا جانە الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعى تالدىقورعان قالاسىندا ءىرى سۋپەرماركەتتەر ءالى جابىق كۇيىندە تۇر. تەك ءۇي جانىنداعى كىشىگىرىم دۇكەندەر عانا جۇمىسىن جالعاستىرۋدا. ازاماتتار نەگىزىنەن نان، ۇن، ماكارون ونىمدەرىن كوپتەپ الىپ جاتىر ەكەن. سونىمەن قاتار قالالارداعى جانار-جاعارماي بەكەتتەرى دە ءىشىنارا جۇمىس ىستەۋدە. بەكەتتەردە ماكسيمۋم 3 مىڭ تەڭگەگە بەنزين قۇيۋعا مۇمكىندىك بار.

ەلدە توتەنشە جاعدايدىڭ ەنگىزىلۋىنە جانە ينتەرنەتتىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى 2022 جىلدىڭ 5-19 قاڭتار ارالىعىن تەحنيكالىق اقاۋ دەپ مويىنداۋ تۋرالى حاتتاماعا قول قويدى. قاجەت بولعان جاعدايدا سالىق تولەۋشى شوت-فاكتۋرانى قاعاز كۇيىندە شىعارا الادى. ول ءۇشىن ايىپپۇل سانكتسياسى قولدانىلمايدى. تج مەرزىمى كەزىندە كاسىپكەرلەر فيسكالدى چەك ورنىنا تاۋار چەگىن باسىپ شىعارىپ، تۇتىنۋشىعا ۇسىنۋعا قۇقىلى. بۇل رەتتە اقوردا ەكسترەميستەر ارەكەتىنەن زارداپ شەككەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس (شوب) سۋبەكتىلەرىنە قولداۋ كورسەتەتىنىن مالىمدەدى. بۇكىل ەل بويىنشا شوب-قا كەلگەن زالال كولەمى 90 ملن دوللارعا باعالانىپ وتىر.

سونىمەن قاتار بىرقاتار ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر، سونىڭ ىشىندە Halyk Bank، Kaspi، Forte Bank، Altyn Bank، «بانك تسەنتركرەديت»، Jusan Bank جانە «نۇربانك» 5-19 قاڭتار ارالىعىندا نەسيەلەربويىنشا تولەم جاسالماعان جاعدايدا ايىپپۇل مەن پەنيا ەسەپتەلمەيتىنىن حابارلادى. 7 قاڭتار تاڭەرتەڭنەن باستاپ Kaspi ءموبيلدى قوسىمشاسى قايتادان جۇمىس ىستەي باستادى. وزگە بانكتەردىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسى ءالى قالىپتى جۇمىس رەجيمىنە ورالعان جوق.

باس پروكۋراتۋرانىڭ حابارلاۋىنشا، ءتارتىپ بۇزۋشىلارعا 8 جىلدان باستاپ ءومىر بويىنا دەيىنگى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قولدانىلادى. سونىمەن قاتار ولار ازاماتتىقتان دا ايىرىلادى. «قازىرگى كەزدە قىلمىستىق ىستەردى فيكساتسيالاۋ جانە جيناقتاۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر. وسىعان بايلانىستى حالىقتان ءموبيلدى تەلەفوندارىنداعى ورىن العان ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتاردىڭ ۆيدەو جازباسىن ساقتاۋدى سۇرايمىز» دەلىنگەن حابارلامادا. قازىردىڭ وزىندە تەرروريزم اكتىسى فاكتىلەرى بويىنشا بىرنەشە قىلمىستىق ءىس قوزعاۋ باستالىپ كەتتى.

وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا تەڭگە كۋرسىن انىقتايتىن قازاقستان قور بيرجاسى (KASE) جۇمىس ىستەگەن جوق. سوڭعى ساۋداداعى جاعداي بويىنشا ءبىر دوللار 431،5 تەڭگەگە ساتىلدى. Kaspi ءموبيلدى قوسىمشاسىندا دوللارلىق دەپوزيتتى تولتىرعان جاعدايدا تەڭگە كۋرسى 436، دوللارلىق دەپوزيتتەن شەشىپ العان جاعدايدا 433 تەڭگە دەپ كورسەتىلگەن. كروسس-كۋرس رەجيمىندە جۇمىس ىستەيتىن حالىقارالىق سەرۆيستەر ءبىر دوللاردى 435،28 تەڭگە دەپ باعالايدى. KASE-تەگى ساۋدا-ساتتىق بۇگىن اشىلادى. ال قازاقستانداعى تارتىپسىزدىكتەر كەزىندە Brent ماركالى مۇناي باعاسى باررەلىنە 82،5 دوللارعا دەيىن قىمباتتادى.