جاھانداعى ەڭ قىمبات قالالار

The Economist باسىلىمى ۇسىن­عان بيىلعى ەڭ قىمبات قالالار تىزى­مىندە تەل-اۆيۆ ەڭ الدىڭعى ورىندا تۇر. يزرايل استاناسى بىلتىرعى تىزىمدە بەسىنشى ساتىدان كورىنگەن ەدى. ودان كەيىنگى ورىندارعا، ناقتىلاي ايتقاندا العاشقى بەستىككە پاريج، سينگاپۋر، تسيۋريح پەن گونكونگ قا­لا­لارى جايعاسقان.

ەسكە سالا كەتەيىك، اتالعان باسى­لىمنىڭ ەڭ قىمبات قالالار تىزى­مىن­دە كورسەتىلگەندەي، 2019 جىلى سينگاپۋر، پاريج، گونكونگ ۇشەۋى دە ءبىرىنشى ورىندا قاتار تۇرعان. ودان كەيىنگى ورىنداردى سايكەسىنشە تسيۋريح، جەنەۆا، وساكا، سەۋل قا­لالارى ەنشىلەگەن.

پاريج بەن گونكونگ 2020 جىلى تۇرعان ساتىلارىنان نە جوعارى، نە تومەن جىلجىماي، ءوز ورىندارىن ساق­تاپ قالسا، سينگاپۋردىڭ ورنىنا تسيۋريح جايعاسقان.

سينگاپۋر بولسا، اتالعان ءۇش قا­لادان كەيىنگى ورىنعا جايعاسىپ، ودان كەيىن وساكا ورنالاسقان. بيىل ەڭ قىمبات قالا دەپ تانىلعان تەل-اۆيۆ بىلتىرعى تىزىمدە وساكامەن بىرگە بەسىنشى ورىندا تۇرعان-دى.

نەگىزىنەن، ەڭ قىمبات قالالاردىڭ رەيتينگىدەگى ورىندارى وزگەرە قوي­ماي­دى. تەك كەستەدەگى ورنى ءسال تو­مەندەپ نە كوتەرىلۋى مۇمكىن.

بيىلعى جاڭالىق – ەڭ قىمبات قالالار قاتارىنا نيۋ-يوركتىڭ قوسىلۋى. ادەتتە اقش قالالارى اراسىنان تەك لوس-اندجەلەس قىمبات قالالار ساپىنان كورىنەتىن. بيىل الەمدى وزىنە قاراتقان نيۋ-يورك تە قالتالىلار قالاسىنا اينالعان.

كوپشىلىك فرانتسيا استاناسى مەن سينگاپۋردىڭ تىزىمدەگى ورىندارىنان تومەنگە سىرعىپ كەتكەنىنە تاڭ قالدى. بۇلارمەن قاتار ريم دە رەيتينگىدە ايتارلىقتاي تومەندەگەن. بىلتىر 16-ورىندا تۇرعان يتاليا استاناسى بيىل 48-ورىنعا سىرعىپ تۇسكەن. بۇعان ەلدەگى ازىق-ت ۇلىك پەن كيىم-كەشەكتىڭ ارزانداۋى سەبەپ كورىنەدى. بانگكوك پەن ليما دا «ارزانداعان». بىلتىرعى رەيتين­گىمەن سالىستىرعاندا، بيىل اي­تار­لىقتاي تومەندە.

لوندون تىزىمدە – 19-ورىندا. ال رەسەي استاناسى ماسكەۋ 96-ورىنعا جايعاسىپتى. دەگەنمەن ماسكەۋ تەز «قىمباتتاپ» كەلە جاتقان قالالار رەيتينگىنە قوسىپتى. ويتكەنى ءبىر جىل ىشىندە ماسكەۋ بىردەن 10 ساتىعا جوعارىلاعان. بىلتىر ماسكەۋ 96-ورىننان 106-ورىنعا تۇسكەن ەكەن.

قىمباتتاۋ دەڭگەيى تاڭ قال­دىرعان تاعى ءبىر شاھار – تەگەران. 12 ايدىڭ ىشىندە يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى 79-ورىن­نان 29-ورىنعا ءبىر-اق شى­عىپ­تى. قالانىڭ قىمبات مەكەنگە اينالۋى زاڭدى. ويتكەنى اقش سانكتسيالارى وندا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتىپ جاتقانىن باق ءجيى جازىپ ءجۇر.

زەرتتەۋ اۆتورلارى رەيتينگىنى دايىنداۋ بارىسىندا قالاداعى تاۋار، قىزمەت كورسەتۋ باعاسى ەسەپكە الىنعانىن العا تارتادى. وسىلايشا، الەمنىڭ 173 ءىرى قالاسىنداعى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە شولۋ جاسالعان.

سالىستىرۋ كەزىندە ورتاق ۆا­­ليۋتا رەتىندە اقش دوللارى بەل­گىلەنگەن. بۇل ەلدەگى ينفليا­تسيا دەڭگەيىن دە انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرگەن. اۆ­تورلار ءبىر جىل ىشىندە جانارماي باعاسىنىڭ ءوسۋىن انىق­تادى. ولار بەنزين باعاسى بىل­تىرعا قا­را­عاندا ورتاشا ەسەپپەن 21 پا­يىزعا ارت­قانىنا تاڭ قالعانىن جاسىرمايدى.

ال تەل-ءاۆيۆتىڭ تىزىمدە العاشقى بولۋىنا نە سەبەپ دەگەن ماسەلەگە از-كەم توقتالايىق. ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدەگى ۆاليۋتا – شەكەلدىڭ دوللارعا قاتىناسىنىڭ نىعايۋى اتالعان قالانىڭ تىزىمدەگى ورنىن الدىڭعى قاتارعا شىعارعان. بۇدان بولەك، ەلدە تاۋارلار ايتارلىقتاي قىمباتتاعان. ساراپتاما ناتيجەسىندە بىلتىرعا قاراعاندا 10 پايىزعا قىمباتتاعانى انىقتالدى. ەلدە، اسىرەسە، ازىق-ت ۇلىك باعاسى وسكەن.

كولىك پەن الكوگول ىشىمدىك­تە­رىنىڭ باعاسى بويىنشا تەل-اۆيۆ 2-ورىندى يەمدەندى. جەكە باس گيگيە­ناسى قۇرالدارى بويىنشا 5-ورىندا. ال قالاداعى ويىن-ساۋىق قىز­مەت­تەرىنىڭ قىمباتتىعى بويىنشا 6-ورىندا تۇر.

تاعى ءبىر ايتىپ وتەتىن جايت، The Economist باسىلىمى قالالارداعى باسپانا باعاسىن ەسەپتەمەيدى.

شاھار باسشىسى رون حۋلداي تەل-اۆيۆتەگى تاۋارلاردىڭ ءالى دە قىمباتتاي تۇسەتىنىن مالىمدەدى. ويت­كەنى يزرايلدە بۇدان وزگە ۇلكەن قالانىڭ جوقتىعى دا تەل-اۆيۆتەگى قىزمەتتەردىڭ قىمبات بولۋىنا اسەر ەتەدى. «ماسەلەن، اقش-تا نيۋ-يورك، چيكاگو، مايامي، ال ۇلىبريتانيادا لوندون، ليۆەرپۋل سىندى ۇلكەن قالالار بار. ءبىر قالادا ءومىر ءسۇرۋ قالتاڭىزعا كوپ سالماق ءتۇسىرىپ، قىم­بات بولسا، ەكىنشىسىنە كوشە الاسىز. ال يزرايلدە ونداي تاڭداۋ جوق»، دەدى قالا باسشىسى. سونىمەن قاتار بالامانىڭ بولماۋى تەل-اۆيۆ­تەگى قىمباتشىلىقتىڭ وسە تۇسۋى­نە الىپ كەلۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر ايتتى.

رەيتينگ جاساۋشىلار پاندەميا قىمبات قالالار ءتىزىمىن ءالى دە تا­لاي وزگەرتەدى دەپ ەسەپتەيدى. «جاپ­­پاي ۆاكتسينا الۋ ناتيجەسىندە كوپ­تەگەن ەل ەكونوميكاسى قالپىنا كەلە باستاعانىمەن ۇلكەن قالالاردا ۆي­­رۋستىڭ تارالۋ دەڭگەيى ءالى دە جو­عا­رى. وسى سەبەپتەردەن شەكتەۋ­لەر الىنباي تۇر. سوندىقتان كوپ قا­لا­دا تاپشىلىق پەن باعانىڭ ءوسۋى باي­قالادى»، دەلىنگەن زەرتتەۋشىلەر ما­لىمدەمەسىندە.

The Economist باسىلىمى كەلەر جىلى بىرقاتار بانك ينفلياتسيا دەڭ­گەيىن باقىلاۋدا ۇستاۋعا تىرىسىپ، تاۋار مەن قىزمەت كورسەتۋ باعا­سىنىڭ ءوسۋى توقتايدى دەگەن بولجام جاساپ وتىر.

رەيتىنگىدەن اقش، افريكا، شىعىس ەۋروپا ەلدەرى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قولجەتىمدى ەكەنىن، ال باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە تاۋار مەن قىز­مەت كورسەتۋ باعاسى قىمباتتاپ جات­قانىن بايقاۋعا بولادى. ءبىر قى­زىعى گەرمانيا استاناسى بەرلين تىزىمدە 50-ورىندا تۇرسا، فرانكفۋرت 19-ورىنعا جايعاسىپ، ەل استاناسىنان باسىپ وزدى.

بيىل تىزىمگە 40 قالا جاڭادان ەنگەن. ماسەلەن، شوتلانديا ورتالىعى ەدينبۋرگ تىزىمگە ەنىپ قانا قويماي، 27-ورىن الدى. شتۋتگارت پەن سان-ديەگو دا العاشقى رەت قىمبات قالا­لار قاتارىنان ورىن الىپ، العاشقى ەلۋلىككە ەندى.

جالپى، ءار جىلداعى رەيتينگىنى سالىستىرا وتىرىپ، العاشقى ورىن­داعى قالالاردىڭ ايتارلىقتاي اۋى­سا­ قويمايتىنىن بايقاۋعا بولادى. تسيۋريح، جەنەۆا، سينگاپۋر مەن پا­ريج ونجىلدىقتار بويى كوش باسىن­دا. بىرنەشە جىل قىمبات قالا دەپ تا­نى­لىپ كەلگەن وسلو بيىلعى تىزىمدە 11-ورىندا.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بۇل تىزىمگە ەلدەگى ينفلياتسيا دەڭگەيى اي­تارلىقتاي اسەر ەتەدى. سونىمەن قاتار سىرتقى ساياسات پەن ەلدەگى تۇ­راقتىلىق تا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە اسەر ەتۋشى فاكتور.

ساراپشىلار ءار قالاداعى كوپ قول­دا­­نىلاتىن 138 ءتۇرلى تاۋار با­عاسىن دا سالىس­تىردى. ناتي­جە­سىندە، ازاماتتار كۇندە تۇتىناتىن تاۋارلار مەن ازىق-ت ۇلىك باعاسى مەيلىنشە تۇراقتى ەكە­نى، ال ەكىنشى قاجەتتىلىكتەگى تاۋار­لار باعاسى كوپ قىمباتتايتىنى انىق­­تال­دى.

كەيىنگى ەكى جىلدا تاۋار باعا­سىنىڭ قىمباتتاۋىنا تاسى­مال­داۋ­داعى كەدەرگىلەر اسەر ەت­كەنى انىق. پاندەميا باسىندا دارەتحانا قا­عازى مەن ماكارون ونىمدەرىنە سۇ­رانىس ارتىپ، تاپشى، قات تاۋار­لارعا اينالعاندىقتان ولاردىڭ دا باعاسى ايتارلىقتاي قىمباتتاعان.

تەمەكى، دەمالىس يندۋسترياسىنا قاتىستى تاۋارلار باياۋ قىمباتتاسا، كيىم-كەشەك باعاسى بىردەن اسپانداپتى. تەمەكى باعاسى بىلتىرعىمەن سالىس­تىرعاندا 6 پايىزعا قىمبات­تاعان.

قىمبات قالالار رەيتينگىسى ار­قىلى ءومىر ءسۇرۋ ارزان قالالاردىڭ دا انىق­تالۋى زاڭدى. بيىلعى ءومىر سۇرۋ­گە ارزان قالالار قاتارىنىڭ كوشىن داماسك (سيريا) باستاپ تۇر. ودان كەيىنگى ورىنداردا تريپولي (ليۆيا)، تاشكەنت (وزبەكستان)، تۋنيس (تۋنيس)، الماتى (قازاقستان) قالا­لا­رى تۇر.

وڭتۇستىك استانامىز The Econo­mist باسىلىم تالداۋى ناتي­جە­سىندە ءومىر سۇرۋگە  قولجەتىمدى قالا رەتىندە تانىلىپتى. بىلتىرعى كورسەتكىش بويىنشا ارزان قالالار قاتارىندا جوعارىدا اتالعانداردان بولەك كا­را­كاس، بانگالور، كاراچي، لاگوس، بۋەنوس-ايرەس، چەنناي مەن نيۋ-دەلي بولدى.

ايتا كەتەيىك، اتالعان رەيتينگتى The Economist جۋرنالىنىڭ تالداۋ ءبولىمى 30 جىل بويى ءۇزىلىسسىز جاساپ كەلەدى.