جولداۋ جۇكتەگەن مىندەتتەر قالاي جۇزەگە اسىرىلادى؟

«مەملەكەت باسشىسى «حالىق بىرلىگى جانە جۇيەلى رەفورمالار – ەل وركەندەۋىنىڭ بەرىك نەگىزى» اتتى قازاقستان حالقىنا ار­نا­عان جولداۋىندا جوعارى ساپا­­لى ەكونوميكالىق ءوسۋدى قام­تاماسىز ەتۋ جانە حالىقتىڭ تۇر­مىس دەڭگەيىن جاقسارتۋ بويىنشا ناقتى مىندەتتەردى قويدى» دەدى ءا.سمايىلوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، ۇكىمەتتىڭ قارجى-ەكونوميكالىق بلوگىنىڭ جۇمىسى مىناداي نەگىزگى باعىت­تار بويىنشا جۇرگىزىلەتىن بولادى:

پرەزيدەنتتىڭ ينفلياتسيانى بەل­گىلەنگەن دالىزدەرگە قاي­تارۋ تاپسىرماسىن ىسكە اسىرۋ ماق­ساتىندا ۇكىمەت 2021-2024 جىل­دارعا ارنالعان ينفلياتسياعا قارسى ارەكەت ەتۋ شارالارى كەشەنىن قابىلدادى. بۇل شارالار كەشەنى شەڭبەرىندە باعالاردىڭ ءوسۋىن تەجەۋگە جانە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-ت ۇلىك تاۋارلارىنىڭ قول­­جەتىمدىلىگىن ۇلعايتۋعا باعىت­تال­عان جەدەل جانە جۇيەلى سيپات­تاعى 64 شارانىڭ ىسكە اسىرىلۋى كوزدەلگەن.

وسى بويىنشا 2022 جىلى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماقساتىندا «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» جانە «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» باعدارلامالارى ودان ءارى ىسكە اسىرىلادى. جالپى، قار­جى­لاندىرۋ كولەمى 1 ترلن تەڭ­گەنى قۇرايدى. ميكرو جانە شا­عىن بيزنەسكە جۇكتەمەنى ازاي­تۋ ماق­ساتىندا ەڭبەكاقى تولەۋ قورى­نان بىرىڭعاي تولەم ەنگىزىلەتىن بولادى. بۇل وسى تولەمدەردى ەسەپتەۋ مەن تولەۋ ءتارتىبىن وڭايلاتۋعا، سون­داي-اق ەڭبەكاقى تولەۋ قورى­نا تۇسەتىن جالپى جۇكتەمەنى 2023 جىلدان باستاپ 34%-دان 25%-عا دەيىن تومەندەتۋگە مۇم­كىن­دىك بەرەدى. مەملەكەتتىك قار­جى­نىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە ۇلت­تىق قوردىڭ اكتيۆتەرىن قال­پىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا ارنا­يى مەملەكەتتىك قارجى­نى باس­قارۋ تۇجىرىمداماسى قا­بىل­دا­نادى. بۇل بيۋدجەت سايا­­ساتىن، مەملەكەتتىك بورىش­تى باسقارۋ، سونداي-اق ۇلتتىق قور­دىڭ قارا­جا­تىن قالى­پتاس­تىرۋ جانە پايدالانۋ ماسەلەلەرىن قامتيدى. مەملەكەتتىك شىعىس­تاردىڭ تيىمدىلىگىن جانە ۇلتتىق قوردان بەرىلەتىن ترانسفەرتتەر­دى باقىلاۋ كۇشەيتىلەدى»، دەدى  پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.

ءا.سمايىلوۆتىڭ ايتۋىنشا، ارتىق توسقاۋىلداردى الىپ تاس­تاۋ جانە زاڭسىز ساۋدا اينالىمىنا قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا اۋقىمدى ءىس-شارالار جۇرگىزىلىپ جاتىر.

مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋ ۇلەسى 14%-عا دەيىن قىسقارادى

ءا.سمايىلوۆ ۇكىمەتتىڭ ەل شەكاراسى ارقىلى زاڭسىز ساۋ­دا-ساتتىققا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ كە­شەندى جوسپارىن بەكىتكەنىن ايت­­تى. وسىعان وراي قازاقستاندا تا­ۋار­لاردى قاداعالاۋدىڭ ۇلت­تىق جۇ­يەسى ەنگىزىلۋدە. سالىقتىق جانە كەدەندىك اكىمشىلەندىرۋ­دى تسيفر­لاندىرۋ تەرەڭدەتىلۋدە. «تاۋار­لار اعىنىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋ جانە جالعان ءترانزيتتى قىسقارتۋ ءۇشىن ناۆيگاتسيالىق پلومبالاردى ەنگىزۋ كەڭەيتىلۋدە. تاۋارلارعا ارنالعان دەكلاراتسيا­لاردى باقىلاۋ جانە شىعارۋ بولىگىندە كەدەندىك فۋنكتسيالار ورتا­لىقتاندىرىلعان. دەرەك­تەردى تالداۋ ءۇشىن جاساندى ينتەل­لەكت تەحنولوگياسى ەنگىزىلۋ­دە» دەدى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىن­شى ورىنباسارى.

حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، قاشىقتان ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋعا نەگىزدەلگەن ءىرى بيزنەستىڭ «كولدەنەڭ» موني­تو­رينگى بويىنشا جوبا باستال­دى. كاپيتالدى شەتەلگە شىعا­رۋعا جانە ەكونوميكانى وففشو­ر­سىز­داندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل بو­يىن­شا كەشەندى جۇمىس جۇرگى­زىلۋدە. ەلەكتروندى مالىمەت­تەر الماسۋ ءۇشىن ەىدۇ-مەن كوپجاق­تى كونۆەنتسياعا قول قويىلدى.

ۇسىنىلعان شارالار مەم­لەكەت­تىك بيۋدجەت كىرىستەرىن ارت­تى­رۋ­عا باعىتتالعان. «پرە­زي­دەنت­­تىڭ مەملەكەتتىڭ ەكو­نوميكاعا قا­تى­سۋىن قىسقارتۋ جونىندەگى تاپ­سىر­ماسىن ىسكە اسىرۋ ماق­سات­ىندا جەكە­شەلەن­دىرۋدىڭ 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان كەشەن­دى جوسپارى ىسكە اسىرىلۋ­دا. نى­سانداردىڭ 50%-ى جەكەشە­لەن­دىرۋگە وسى جىلدىڭ سوڭى­نا دەيىن، 30%-ى – 2022 جىلى جانە 10%-ى 2023 جانە 2024 جىلدارى شىعا­رى­لادى» دەدى ءا.سمايىلوۆ.

ءاربىر جەكەشەلەندىرۋ نىسانى بويىنشا ساتۋدىڭ جول كارتالارى ازىرلەنىپ، مەملەكەتتىك م ۇلىك تىزىلىمىنە ەنگىزىلدى. ۆيتسە-پرەمەر اتاپ وتكەندەي، مەملەكەتتىك مۇ­لىك كوميتەتىنىڭ ەلەكتروندى الا­ڭىندا اشىق ساۋدا-ساتتىق ار­قىلى جەكەشەلەندىرۋ قارقىن­دى ءجۇرىپ جاتىر. جالپى العاندا، بۇل شارالار 2025 جىلعا قاراي مەم­لەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋ ۇلەسىن 14%-عا دەيىن قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

پرەزيدەنت جولداۋىندا كۆا­زي­مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ جە­كە­لەگەن سۋبەكتىلەرىنىڭ شى­عىن­­دىلىق پروبلەماسىن شەشۋ مىن­­دە­تىن قويعان ەدى. وسى باعىتتا ەسەپ كوميتەتىمەن بىرلە­سىپ، ءاربىر ۇلت­تىق كومپانيا مەن مەم­لە­كەت­تىك كاسىپورىننىڭ قىزمەتىنە قاجەتتى تالداۋ جۇرگىزىلەدى. سو­نى­مەن قاتار كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور كومپانيالارىنىڭ ءبىرىن­شى باس­شىلارىنىڭ دامۋ جوس­پار­لارىنداعى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزبەگەنى ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە شىعىندارعا جول بەرگەنى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن نورماتيۆتىك تۇرعىدان قاراستىرۋ ۇسىنى­لا­دى. «وڭىرلىك ساياساتتى جەتىل­دىرۋ باعىتى بويىنشا مەملەكەت باس­­­شىسى «اگلومەراتسيالاردى دامى­­تۋ تۋرالى» زاڭدى ازىرلەۋ مىن­دەتىن قويدى. زاڭ جوباسى بو­­يىن­شا جۇمىس دۇنيەجۇزىلىك بانك­­پەن بىرلەسىپ جۇرگىزىلۋ­دە. ول قازىر­گى رەتتەۋشىلىك جانە ينس­­­تيتۋ­تسيونالدىق ورتانى جانە ا­گ­لو­­مە­را­تسيالاردى باسقارۋدىڭ اعىم­داعى ماسەلەلەرىن باعالاۋ­دى، ولار­دى دامىتۋ بويىنشا تاسىل­دەردى ازىرلەۋدى قامتيدى» دەدى ءا.سمايىلوۆ.

جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باس­قارۋدى ودان ءارى دامىتۋ ماق­سا­تىندا مەملەكەت باسشىسى بيۋد­جەتكە «حالىقتىق قاتى­سۋ­­دىڭ» وڭ تاجىريبەسىن 10 ەسە كە­ڭەي­تۋدى تا­پ­سىرعان ەدى. حا­لىق­تىڭ مەم­لە­كەت­تىك قارجى­نى باس­قارۋعا جانە باقى­لاۋعا، اسى­رە­سە، اباتتان­دىرۋ جانە تۇر­عىن ءۇي-كوممۋ­نال­دىق شا­رۋا­­شى­لى­عى بويىنشا قاتى­سۋىن كەڭەي­تۋ ماقساتىندا نور­ماتيۆ­تىك قۇ­قىقتىق اكتىلەر­گە ءتيىس­ت­ى تۇزەتۋ­لەر ەنگىزىلەدى. «ەكو­نو­ميكالىق ءوسۋدىڭ جو­عارى سا­پاسىن قامتاماسىز ەتۋ جانە حال­ىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭ­گەيىن جاقسارتۋ بويىنشا مەم­لەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋدا ۇكى­مەتكە قويعان مىندەتتەرى تو­­لىق جانە مەرزىمىندە ورىندالا­دى. شارالاردى ىسكە اسىرۋعا قا­جەت­تى قاراجات بيۋدجەتتە تو­لىق كوزدەلەدى» دەدى ءا.سمايىلوۆ.

3،5 ملن جۇمىسشىنىڭ تابىسى ارتادى

ءاليحان سمايىلوۆ بۇقارا­لىق اقپارات قۇرالدارى وكىل­دەرى­نىڭ بريفينگتە قويعان سۇ­راق­تارىنا جاۋاپ بەردى. ەڭ تو­مەن­گى جالاقىنىڭ ءوسۋى (ەتج) تاۋار­­لاردىڭ ودان ءارى قىمبات­تاۋىنا الىپ كەلمەي مە جانە بۇل ينفلياتسياعا اسەر ەتە مە، سونداي-اق قازاقستان بيۋدجەتى ەتج-ءنىڭ وسۋىنە توتەپ بەرە الا ما دەگەن سۇراققا، ۆيتسە-پرەمەر «ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ ءوسۋى تۇتىنۋ قورجىنىنىڭ قۇرا­مى­نا كىرەتىن تاۋارلار مەن قىز­مەت­­­تەرگە قوسىمشا سۇرانىس قۇ­رۋ­دى بىلدىرەدى» دەپ جاۋاپ بەر­دى. «جۇرگىزىلگەن ەسەپتەۋلەرگە ساي­كەس، ەڭ تومەنگى جالاقىنى قازىرگى 42 500 تەڭگەدەن 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتۋ ينفلياتسياعا 0،7 پايىز دەڭگەيىندە اسەر ەتەدى. ياعني بۇل ينفلياتسيانىڭ بەلگىلى ءبىر قىسقا مەرزىمدى وسۋىنە الىپ كەلۋى مۇمكىن. ءوندىرىستى سۇرانىستىڭ وسۋىنە بەيىمدەگەننەن كەيىن ينف­ليا­­­تسياعا اسەرى بىرتىندەپ السى­رەي­دى» دەدى ءا.سمايىلوۆ.

سونىمەن قاتار ونىڭ اي­تۋىنشا، ەتج ارتۋى سالدارى­نان تۇتىنۋدىڭ ءوسۋى وڭ ماكرو­ەكونو­ميكالىق اسەرلەرگە اكەلەدى. ەتج ءوسۋى جالاقىسى 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ايلىق الاتىن 1 ملن 650 مىڭ جالدامالى قىزمەتكەردىڭ اقشالاي تابىسىنىڭ وسۋىنە جول اشادى. ەتج ارتۋىنىڭ كاس­كادتىق اسەرىن ەسكەرە وتىرىپ، قوسىمشا تاعى 2 ملن-عا جۋىق جۇمىسكەردىڭ تابىسى ارتادى. وسىلايشا، ەتج ارتۋىنىڭ جالپى اسەرىن كەمىندە 3،5 ملن قىزمەتكەر سەزىنەدى.

سالىقتىق جانە كەدەندىك اكىمشىلەندىرۋدى جەتىلدىرۋ جالعاسادى

بريفينگ بارىسىندا قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ جول­داۋىندا بەرىلگەن تاپسىرمالارى­نا سايكەس وسى مينيسترلىك ازىرلەپ جاتقان قاناتقاقتى جوبالاردىڭ تيىمدىلىگىنە قاتىستى تۇسىنىك بەردى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا قارجى مينيسترلىگىن­دە 5 قاناتقاقتى جوبا ازىرلە­نىپ جاتىر. بۇل جوبالارعا جەكە بيۋد­جەت قاراجاتى كوزدەلمەگەن. جو­­با­لار ادال سالىق تولەۋشى قان­داي قيىندىقتارعا تاپ بولۋى مۇم­كىن ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن سا­لىق تولەۋ­شىلەرمەن بايلانىس ور­­ناتۋ ماقساتىندا ازىرلەنەدى. بو­لا­­شاقتا بۇل قاناتقاقتى جوبا­لار سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدە قول­دانىلادى. مىسالى، تاڭبالاۋ بو­يىنشا جانە تاۋارلارعا ىلەسپە جۇك­قۇجاتتار بويىنشا قانات­قاق­تى جوبالار شەڭبەرىندە بول­شەك ساۋدا وكىلدەرىن مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ قاناتقاقتى جوبالارىنا قاتىسۋدان بوساتۋ كوزدەلىپ وتىر. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ بارلىق سىناق جوباسى بيزنەس-قوعامداستىققا تال­قى­لاۋعا شىعارىلادى، قازىر­دىڭ وزىندە كوپتەگەن ۇسىنىستار قابىل­­دانعان.

جالپى، سالىقتىق جانە كە­دەن­دىك اكىمشىلەندىرۋدى جەتىل­دىرۋ جانە ونى تسيفرلاندىرۋ ەسەبىنەن سوڭعى 3 جىلدا بيۋدجەتكە قوسىمشا 2 ترلن تەڭگەگە جۋىق قارجى تۇسكەن. مينيستر، سونداي-اق ۆەدومستۆو كەز كەلگەن سىندارلى سىندى قالىپتى قابىل­دايتىنىن جانە ديالوگ ورناتۋعا ارقاشان دايىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى. مىسالى، بيزنەس سۋبەكتىلەرىن تەكسەرۋگە ءموراتوريدى جويۋ تۋرالى سىنعا قاتىستى مينيستر موراتوري پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىنا سايكەس 2023 جىلعى 1 قاڭتارعا دەيىن جالعاساتىنىن ءتۇسىندىردى.

سالىقتار مەن تولەمدەر بويىنشا جۇكتەمە تومەندەتىلەدى

ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى اسەت ەرعاليەۆ ميكرو جانە شاعىن بيزنەس ءۇشىن جيىنتىق جۇكتەمەنى 34%-دان 25%-عا دەيىن تومەندەتە وتىرىپ، ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنان بىرىڭعاي تولەم ەنگىزۋ تۋرالى ايتىپ بەردى. قولدانىستاعى زاڭنا­ما­عا سايكەس، بيزنەس ەتق-دان 5 تو­لەم تولەۋگە ءماجبۇر، بۇل شا­عىن بيزنەس ءۇشىن تەحنيكالىق جانە اكىم­شىلىك تۇرعىدان تىم كولەم­دى. بۇل – جەكە تابىس سالى­عى، الەۋ­مەت­تىك سالىق، مىن­دەتتى زەي­­نەت­اقى جار­ناسى، مە­دي­تسينا­لىق جانە الەۋ­مەتتىك ساق­تان­دى­رۋ بويىنشا جار­نا­لار، بۇل كا­سىپ­­كەرلەرگە اي­تار­لىق­تاي جۇك­تەمە بولىپ وتىر. وسى سا­­لىقتار مەن تولەمدەر بويىن­شا ناق­تى جۇكتەمە بيىل 33،5%-دى قۇ­­راي­دى. وسىعان بايلانىستى تو­لەم­­دەردى بىرىكتىرۋ، بىرىڭعاي تو­لەم­­نىڭ قۇرامىنا ەنگىزۋ جانە جال­پى جۇكتەمەنى 25%-عا دەيىن تومەن­­دەتۋ بويىنشا جۇمىس جۇر­گى­زىل­­­­مەك. «تۇپكىلىكتى تاسىلدەر جىلدىڭ سوڭىنا قاراي جول­­داۋ­دى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جال­پىۇلتتىق ءىس-شارالار جوسپارى­نا سايكەس ازىرلەنەدى. ءتيىستى تولەم جۇيەلەرى 2023 جىلدىڭ 1 قاڭ­تارى­نان باستاپ جاڭا قاعيدات بويىنشا جۇمىس ىستەي باستايدى»، دەدى ۇلت­تىق ەكونوميكا ءمينيسترى.

ونىڭ ايتۋىنشا، كەلەسى جىلى ەكونوميكانىڭ ءوسۋى 3،9% دەڭ­گەيىندە بولجانىپ وتىر، ال ينفلياتسيا دەڭگەيى 4،6% دالىزىندە ساقتالادى.