ءسىز بىلەسىز بە؟..

كۇمان مەن كۇدىك

ايگىلى «شوۋشەنكتەن قاشۋ» («پوبەگ يز شوۋشەنكا») ءفيلمىنىڭ ستسەناريى ستيۆەن كينگتىڭ قالامىنان شىقسا دا، ارا-تۇرا بۇل جازۋدىڭ كينگ ستيلىنەن وزگەشە، بوتەن ەكەنى ايتىلادى. بىردە «قورقىنىش كورولى» ءوزىنىڭ ەشبىر شىعارماسىن وقىماعان قارت ايەلمەن اڭگىمەلەسەدى. سوندا ول كينگتىڭ بارلىق شىعارماسى «شوۋشەنكتەن قاشۋ» سەكىلدى «ۇرلانعان» دۇنيە ەكەنىن ءھام سول ءۇشىن دە وقۋعا قىزىقپايتىنىن ايتقان. ال كينگ كۇماندى ويدىڭ يەسىن پوۆەستى ءوزى جازعانىنا سول بويى سەندىرە المادى. وكىنىشتى-اق.

ۆيكتور گيۋگو داڭعىلىنا!

ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا ۆيكتور گيۋگو پاريج كوشەلەرىنىڭ بىرىن­دە­گى جەكەجايدا تۇردى. ول كوشە كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق كوپشىلىك اراسىندا «ۆيكتور گيۋگو داڭعىلى» دەپ اتالعان. ماسەلەن، جازۋشى حاتتارىنداعى مەكەن­جايعا تەك «مەسە ۆيكتور گيۋگونىڭ پاريجدەگى داڭعىلىنان» دەپ كورسەتكەن.

اگاراكي، جول ءتۇسىپ، پاريجگە بارا قا­ل­ساڭىز، تاكسيدى «ۆيكتور گيۋگو داڭ­عىلىنا!» دەپ ۇستارسىز.

قىزىل سوزدەن قۇتىلۋ

جازۋشى سەرگەي دوۆلاتوۆ شىعار­ما­شىلىعىنىڭ سوڭعى ون جىلىندا ءبىر ارىپتەن باستالاتىن سويلەمدەردى سانالى تۇردە قولدانباۋعا تىرىسقان. بۇل عادەت وعان كوپسوزدىلىك پەن بوس اڭگىمەدەن ارىلۋعا كومەكتەسىپتى. دوۆلاتوۆتىڭ وسى كوز­قاراستاعى شىعارمالارىنا «شا­بادان» («چەمودان»)، «قورىق» («زاپوۆەدنيك»)، «فيليال»، ت.ب. جاتادى. ۇيرەنەتىن ءۇردىس ەكەن.

by the mark twain

بارشا الەمگە ايگىلى مارك تۆەن ەسىمى قالاي پايدا بولدى؟ سەميۋەل لانگحورن كلەمەنستىڭ لاقاپ اتى مارك تۆەن – وزەن ناۆيگاتسياسى تەرمينىنە بايلانىستى پايدا بولعان. جاس كەزىن­دە بولاشاق جازۋشى ميسسيسيپي وزە­نىندەگى پاروحودتا جۇمىس ىستەگەن. كە­مە­نىڭ ءوتۋى ءۇشىن قاۋىپسىز تەرەڭدىك ەكى تەڭىز كوشەتىنە تەڭ بولدى (3،7 مەتر) جانە لوتپەن ولشەگەننەن كەيىن بۇل كورسەتكىش ادەتتە «by the mark twain» دەپ شىعاتىن. مۇنداعى twain – ەكى سان­نىڭ ارحايكالىق فورماسى.

پسەۆدونيم – «قاۋىپتى اۋرۋ»

1970 جىلدارى امەريكالىق باس­پا­گەرلەر جازۋشىلارعا جىلىنا بىر­نە­شە كىتاپ شىعارۋعا تىيىم سالدى. ال كوپ كىتاپ شىعارعىسى كەلگەن ستيۆەن كينگ كەيبىر شىعارمالارىن ريچارد باحمان دەگەن بۇركەنشىك اتپەن جازا باستادى. 1984 جىلى كىتاپ دۇكەنىنىڭ ساتۋشىسى ەكى اۆتوردىڭ ادەبي ءستيلىنىڭ ۇقساستىعىن بايقاپ، كونگرەسس كىتاپحاناسىندا باحمان رو­ماندارىنىڭ ءبىرىنىڭ اۆتورى ستيۆەن كينگ ەكەنى تۋرالى جازبا تاۋىپ الادى. كەيىن بۇل جاڭالىقتى كينگ باس­پا­گەر­لە­رىنە حابارلاعان. جا­زۋ­شى­نىڭ ءوزى ساتۋشىعا قوڭىراۋ شالىپ، سۇحباتقا كەلىسىم بەرىپ، اشىق ماقالا جازۋدى ۇسىنادى. ناتيجەسىندە، ريچارد باحماننىڭ «بۇركەنشىك ات قاتەرلى ىسىگىنەن» قايتىس بولعانى تۋرالى ءباسپاسوز حابارلاماسى تاراعان.

ەڭ قىسقا حات

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، پاريج­دە­گى ۆيكتور گيۋگو داڭعىلىندا تۇ­راتىن جازۋشى گيۋگو 1862 جىلى دەمالىستا ءجۇرىپ، جاڭا شىققان «الاستالعاندار» («وتۆەرجەننىە») رومانىنا ەل-جۇرت­تىڭ پىكىرىن بىلۋگە باسپاگەرىنە «؟» دەپ جەدەلحات جولدايدى. ال باسپاگەر جەدەل­حاتقا «!» دەپ جاۋاپ بەرەدى. ءبىر سيم­ۆولدان تۇراتىن بۇل جازبا تاريحتا جازىلعان ەڭ قىسقا حات شىعار.

«مايتالمان شەبەر مەن مارگاريتا» قالاي
جازىلدى؟

بۋلگاكوۆ «مايتالمان شەبەر مەن مارگاريتانى» جازۋعا 1929 جىلى كىرىس­تى. ال جەتى جىل بۇرىن وعان الەك­ساندر چايانوۆتىڭ «ۆەنەديكتوۆ نەمەسە ءومىرىمنىڭ ۇمىتىلماس وقيعالارى» اتتى كىتابى سىيلانعان ەدى. ونىڭ باس­تى كەيىپكەرلەرى سايتان مەن بۋلگاكوۆ ەسىمدى ستۋدەنت بولدى: ول ونىمەن سۇيىكتى ايەلدىڭ جانى ءۇشىن كۇرەسەدى، سوڭىندا عاشىقتار قوسىلادى. جازۋشىنىڭ ايەلى ليۋبوۆ بەلوزەرسكايانىڭ ايتۋىنشا، چايانوۆتىڭ وقيعاسى «مايتالمان شەبەر مەن مارگاريتا» رومانىن جازۋعا وي سالعان.

ء«بارىمىز دە گوگولدىڭ شينەلىنەن شىقتىق»...

ورىس ادەبيەتىنىڭ گۋمانيستىك داس­تۇرلەرىن سيپاتتاپ جۇرگەن ايگىلى ء«با­رىمىز دە گوگولدىڭ شينەلىنەن شىق­تىق» دەگەن تىركەس «بارىمىزگە دە» بەلگىلى. كوبىنەسە بۇل سويلەمدى دوس­توەۆسكي ايتتى دەيمىز، الايدا، شىن مانىندە، ونى ءبىرىنشى بولىپ دوس­توەۆسكي شىعارماشىلىعى تۋرالى ءسوز قوزعاعان فرانتسۋز سىنشىسى ەجەن ۆوگيۋە ايتقان. ال فەدور ميحايلوۆيچ بۇل دايەكسوزدى باسقا فرانتسۋز جازۋشىسىمەن اڭگىمەسىندە تىلگە تيەك ەتكەن. وسىلايشا، ول ايگىلى تىركەستى دوس­توەۆسكي ءسوزى رەتىندە ءتۇسىنىپ، ءوز ەڭبەكتەرىندە جاريالاعان.

«ستەندال سيندرومى»

فرانتسۋز جازۋشىسى ستەندال 1817 جىلى فلورەنتسياعا بارعاننان كەيىن: «مەن قاسيەتتى كرەست شىركەۋىنەن شىق­قان كەزدە جۇرەگىم دۇرسىلدەپ، ءومىر­دىڭ جارىعى تاۋسىلىپ، جەرگە قۇ­لاپ كەتەردەي سەزىندىم»، دەپ جازادى. قا­لامگەردى ەرەكشە تولعاندىراتىن ونەر تۋىندىلارى باسقا ادامدارعا وسىلاي اسەر ەتۋى مۇمكىن: ياعني ءجيى جۇرەك سو­عى­سى مەن باس اينالۋ. كەيىن مۇنداي پسيحوسوماتيكالىق بۇزىلىس «ستەندال سيندرومى» دەپ اتالىپ كەتتى. ونىمەن «اۋىرعان» ادام سۋرەت كەڭىستىگىنە ەنىپ كەتكەندەي سول كارتينادان ەرەكشە كۇش الادى. «ستەندال سيندرومى» ونەردەن بولەك، تۇمسا تابيعات، سۇلۋلىق اسەرىنەن دە پايدا بولادى.

سوندىقتان مۋزەي ارالاعاندا نەمەسە كيەلى ورىندارعا ساياحات كەزىندە «ستەندال سيندرومىنان» اباي بو­لىڭىز...