اتامەكەن وقۋشىلارى مەكتەپ سۇرايدى

جايىق وزەنى جاعاسىندا ورنالاسقان بۇرىنعى كازاك ستانيتساسى – انتونوۆو سوڭعى جارتى عاسىردا اتامەكەنگە اينالىپ، ابدەن قازاقىلانىپ، تەك كوبەيىپ، كوركەيىپ كەلەدى. اۋىل مەكتەبى بالا سانىنا بايلانىس­تى باسىندا باستاۋىش بولسا، 1989 جىلدان ورتالاۋ مەكتەپكە اينالعان. ال 2017 جىلدان بەرى جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ دارەجەسىنە كوتەرىلگەن.

مەكتەپتىڭ قازىرگى كورپۋسى 1965 جىلى سالىنعان كورىنەدى. كادىمگى ساز بالشىققا ءشوپ-شالام قوسىپ يلەپ، سامان تاستان قالاعان عيمارات قوي. ونىڭ ءوزى تارلىق ەتكەن سوڭ 1989 جىلى اۋىل حالقى وزدەرى تاس باسىپ، قارلىعاشتىڭ ۇياسىنداي ەتىپ قالاپ، مەكتەپتىڭ ەكىنشى كورپۋسىن كوتەرىپتى. مىنە، بىرىنە – 56، ەكىنشىسىنە 32 جىل بولعان وسى عيماراتتا جىل سايىن ماحامبەت وتەمىس ۇلى اتىنداعى مەكتەپتىڭ جۇزدەن اسا ۇل-قىزى وقىپ كەلەدى...

ءالى دە وقي بەرەر مە ەدى؟ سوڭعى ون شاقتى جىلدان بەرى عيماراتتىڭ توبەسى تەسىلىپ، ىرگەسى ءمۇجىلىپ، جاڭبىردا سۋ كەتىپ، بەرەكەسى كەتتى. ىرگەتاسى وتىرىپ، ىرسيىپ جان-جاققا كەتىپ بارا جاتقان مەكتەپتىڭ كارى قابىرعالارىن مۇعالىمدەر ءىشى-سىرتىنان اعاشپەن تىرەپ توقتاتىپ تۇرعانىنا دا ءبىراز جىل بولدى. «بۇل ەندى مۇگەدەك شالعا بالداق بەرىپ جۇمىسقا جىبەرگەنمەن بىردەي عوي»، دەپ شاراسىزدان كۇلەدى ولار.

مەكتەپتىڭ سانيتارلىق احۋالىن تەكسەرەتىن ارنايى مەكەمەلەر وسى كەزگە دەيىن «تالاپقا ساي كەلمەيتىن» كەمشىلىكتەردى ءتىزىپ، سان مارتە ايىپپۇل دا سالىپتى. ال بيىل «بۇل عيماراتتا بالا وقىتۋعا مۇلدەم بولمايدى!» دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى شەشىم شىعارىپتى.

ءادىلىن ايتساق، شىنىندا دا مۇنداي جەردە ءبىلىم الۋعا بولمايدى. ءححى عاسىردا سپورت زالى، اجەتحاناسى جوق، ورتاعاسىرلىق دەڭگەيدەگى قۇجىرادا بالا وقىتۋ دەگەن ماسقارا عوي.

«مەكتەپ عيماراتى اسا قا­ۋىپ­تى جاعدايدا تۇر. عيمارات قۇلاسا، بالالارىمىز استىندا قالىپ قويا ما دەپ قورقامىز. مۇنداي مەكتەپتە ءبىلىم الۋىنا قارسىمىز. بۇگىنگى دامىعان زاماندا بالالارىمىز كوگىلدىر ەكراننان، عالامتوردان كەرەمەت زاماناۋي، جارىق، كەڭ مەكتەپتى كورىپ، سونداي عيماراتتى ارماندايدى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءاربىر وقۋشىسى جانە ءبىزدىڭ دە بالالارىمىز سونداي مەكتەپكە لايىقتى دەپ ويلايمىز»، دەيدى اتا-انالار. ورىندى عوي.

ەڭ وكىنىشتىسى، مەكتەپ عيما­راتىنىڭ وسىنداي جاعدايى ءبىر كۇندە، اياق استىنان بولعان توتەنشە جاعداي ەمەس. جۇيەلى ءىس، جوسپارلى جۇمىس بولسا، كونە عيماراتتىڭ رەسۋرسى تۇگەسىلگەن تۇستا جاڭاسى سالىنىپ، ءومىر ءوز اعىسىمەن جۇرە بەرۋى كەرەك ەدى. اۋدان، وبلىس باسشىلارىنىڭ، سالا جەتەكشىلەرىنىڭ مۇلدەم جۇيەسىز ءىس-ارەكەتىنەن ەل ەرتەڭى – وقۋشىلار زارداپ شەگىپ وتىر.

قاراڭىز، اتامەكەن اۋىلى – اتىراۋ-ورال تاسجولى بويىندا ورنالاسقان، 120 وتباسى، التى جۇزدەي حالقى بار اۋىل. كوگىلدىر وتىنى، تازا سۋى، ەلەكتر جەلىسى تارتىلعان، مالىن باعىپ، باۋ-باقشاسىن سالىپ وتىرعان ەل. تانىمال تايپاق قاربىزى وسى اۋىلدا وسەدى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ 60%-ى باۋ-باقشا وسىرۋمەن اينالىسادى. سوڭعى ءۇش جىلدا اۋىلدا جاڭادان 10 ءۇي سالىنىپتى. بيىلعى قىمباتشىلىققا قاراماستان 7 ءۇيدىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى – «بولاشاعى بار اۋىل ما؟» دەگەن ساۋالعا «يا!» دەپ جاۋاپ بەرەتىن ناعىز ينديكاتور. تۇرعىندارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى جاستار بولعاندىقتان، اۋىلدا شىلدەحانا دا كوپ. ياعني بۇل اۋىلدان حالىق كوشىپ كەتىپ، مەكتەپ قاڭىراپ قالادى دەگەن قاۋىپ جوق. كەرىسىنشە، باسقا جاقتان كوشىپ كەلۋشىلەر بار. اۋىلدا كلۋب، كىتاپحانا، فەلدشەرلىك پۋنكت سەكىلدى الەۋ­مەتتىك نىساندارى جۇمىس ىستەپ تۇر. «جەرۇيىق» ولكەتانۋ مۋزەيى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى. مەكتەپ جانىنداعى شاعىن ورتالىقتا 40 شاقتى ءبۇلدىرشىن تاربيەلەنۋدە. بيىل ءبىرىنشى سىنىپقا 16 وقۋشى بارعالى وتىر ەكەن. جالپى، مەكتەپتە 110 وقۋشى بار. وسىنداي اۋىلدا 1965 جىلى سالىنعان، توز-توزى شىققان مەكتەپتى اۋىستىرماۋ قىلمىس ەمەس پە؟!

وبالى نە كەرەك، جوعارىدان «اتامەكەندە جاڭا مەكتەپ سالىنادى» دەپ 10-15 جىلدان بەرى ۋادە بەرىلىپ كەلە جاتىر. ءتىپتى جاڭا عيماراتتىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماسى دا جا­سالعان. الايدا ول ساراپتامادان وتپەي، كەرى قايتارىلعان. جوبا جاساعان مەكەمە ول شە­شىممەن كەلىسپەي، سوتقا بەرگەن. وسىلاي سوزىلىپ، جىلدان جىلعا وتكەن. اقجايىق اۋدانىندا اكىم اۋىسقان سايىن وسى ماسەلەنى شەشپەك بولىپ كىرىسەدى. بىراق ناتيجە شامالى. ءتىپتى وبلىس باسشىلارى بۇرىنعى التاي كولگىنوۆ تە، قازىرگى عالي ەسقاليەۆ تە مەكتەپتىڭ مۇشكىل ءحالىن كوزىمەن كورگەن.

اقجايىق اۋدانىنىڭ اكى­مى قاليار ايتمۇحامبەتوۆ بۇل قىزمەتىنە 2018 جىلدىڭ سو­ڭىندا تاعايىندالعان.

– اتامەكەننىڭ مەكتەبى – قازىر ءبىزدىڭ اۋداندا عانا ەمەس، بۇكىل باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا ەڭ ءبىرىنشى نازاردا تۇرعان ماسەلە. ءبىز ونى جاسىرىپ وتىرعان جوقپىز. وبلىس باسشىسىنا دا كورسەتىپ، ءمان-جايدى تۇسىندىردىك. قازىر جاڭا مەكتەپ عيماراتىنىڭ ورنى بەلگىلەنگەن. جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتىن جاڭادان جاساتىپ جاتىرمىز. مەنىڭشە، بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەكى جولى بار. ءبىرىنشىسى – تيپتىك ۇلگىدەگى جوبامەن جاڭا عيمارات سالۋ. ەكىنشىسى – شاعىن اۋىلدارعا ارنالعان مودۋلدىك مەكتەپ جوباسى. مودۋلدىك مەكتەپتىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى – قۇراستىرمالى قالىپتار ارقىلى تەز كوتەرۋگە بولادى. ءبىز ەكەۋىنە دە دايىنبىز. بىراق ءوزىڭىز دە بىلەسىز، قازىر ءبىلىم سالاسى، مەكتەپ ماسەلەسى اۋدان­نان تىس، وبلىستىق دەڭگەيدە شە­شى­لەدى عوي، – دەيدى قاليار شاديار ۇلى.

اۋىل تۇرعىندارى شىلدە ايىندا باتىس قازاقستان وبلى­سىنىڭ اكىمى عالي ەسقا­ليەۆكە، وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى ايگۇل مىڭباەۆاعا، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ وبلىستىق فيليالى جەتەكشىسى مۇرات مۇقاەۆقا ۇجىمدىق حات جولداپ، تاعى دا مەكتەپ ما­سە­لەسىن كوتەردى. ازىرگە جاۋاپسىز. وسى ماسەلەگە وراي ءوڭىر باسشىسىنا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى ءتىلشىسى دە حات جولداعان. جاۋاپ كۇتىپ وتىرمىز.

اتامەكەن اۋىلىنداعى مەك­­­­تەپتىڭ جاعدايىمەن ءبىز دە جاق­سى تانىسپىز. مەكتەپتىڭ مۇشكىل ءحالى وبلىستىق، رەس­پۋبليكالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا بىرنەشە مارتە كوتەرىلدى. اۋىل حالقى تالاي جىلدان بەرى جوعارىدان بەرىلىپ كەلگەن جالعان ۋادەگە ابدەن تويعان سياقتى. «بيىل جاڭا عيماراتتىڭ قۇرىلىسى باستالماسا، بالالارىمىزدى مەكتەپكە بەرمەيمىز»، دەپ وتىر.

مىنە، قىركۇيەك تە قىر استىنا كەلىپ قالدى. وتكەن جىلى پاندەميانىڭ كەسىرىنەن قيىندىق كورىپ، كوپ نارسە جوعالتقان ءبىلىم سالاسى بولاتىن. بيىلعى وقۋ جىلىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، جوعالتقاننىڭ ورنىن تولتىرۋ قاجەتتىگىن مەملەكەت باسشىسىنان باستاپ تاپسىرىپ جاتىر. بىراق بۇل تاپسىرما اتامەكەن اۋىلىنىڭ ماحامبەت اتىنداعى مەكتەبىندە ورىندالمايتىنى انىق بولىپ تۇر...

«جاڭا وقۋ جىلىنىڭ باس­تالۋىنا ءبىر اي عانا ۋاقىت قالدى. بۇل ماسەلە قالاي شە­شىلەدى؟ اتامەكەن اۋىلىندا تەز كوتەرىلەتىن مودۋلدىك مەكتەپ عيماراتى تۇرعىزىلا ما؟ مۇنداي جوسپار بار ما؟ قاراجات بولىنە مە؟ قۇرىلىس قاشان باس­تالادى؟» دەگەن ساۋالدى ءبىز وبلىس باسشىسىنا، وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى باسشىسىنا قويدىق. الايدا بۇل ساۋالعا ءالى كۇنگە ماردىمدى جا­ۋاپ جوق. ال اقجايىق اۋدانىنىڭ اكىمى قاليار ايتمۇحامبەتوۆ پەن اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى ءبىرجان سابىروۆپەن سويلەسكەنىمىزدە، «مەكتەپ سا­لىنعانعا دەيىن اۋىلداعى شا­عىن ورتالىق، كلۋب، مۋزەي عيماراتتارىن ۋاقىتشا مەكتەپ رەتىندە پايدالانۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار...» دەگەن اڭگىمەنى ايتتى. بۇل ارينە، ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولى ەمەس. مۋزەي تاقىرىبىنا كەلەسى ماقالامىزدا ارنايى توقتالماقپىز.

باتىس قازاقستان وبلىسىندا 2021-2022 وقۋ جىلى قارساڭىندا اپات جاعدايىندا تۇرعان 7 مەكتەپ، ءۇش اۋىسىمدا وقيتىن 5 مەكتەپ بار ەكەنى حابارلانىپ جاتىر. وبلىس بويىنشا 388 پەداگوگ مامان جەتىسپەيدى. وقۋشى كونتينگەنتى ازايىپ، تالاپقا ساي كەلمەۋىنە بايلانىستى قازتالوۆ اۋدانىنداعى اششىساي، بەستەرەك، اققۋراي باستاۋىش مەكتەپتەرى، تەرەكتى اۋدانىنداعى قونىسساي، شىڭعىرلاۋ اۋدانىنداعى ۇرى­ساي، جاڭاقالا اۋدانىنداعى پلانتاتسيا باستاۋىش مەك­تەپ­تەرى جابىلاتىنى حابارلانىپ جاتىر. ءدال وسىنداي سەبەپپەن اقجايىق اۋدانىندا ي.تايمانوۆ اتىنداعى نە­گىزگى مەكتەپ، قادىرقۇل نە­گىز­گى مەكتەبى جانە تەرەكتى اۋدا­نىنداعى قىزىلجار نەگىزگى مەك­تەبى باستاۋىش مەكتەپ بولىپ قالعان. اتالعان مەكتەپتەردىڭ ءبىرازى شەكارالىق اۋداندارعا تيەسىلى. شالعاي اۋىل مەكتەپتەرى سول اۋىلدى ساقتاپ تۇرعان نە­گىزگى قازىق ەكەنىن بۇرىن دا ايتقانبىز. بۇل تسيفرلاردىڭ تاساسىندا جۇمىسسىز قالاتىن قانشا مۇعالىمنىڭ، امالسىز باسقا جەردەن ءبىلىم ىزدەيتىن قانشا بالانىڭ تاعدىرى تۇر.