ەل ىرىزدىقتان ءۇمىتتى

اگروتەحنيكالىق شارالار ءبىرشاما تيا­ناقتى وتكىزىلگە­نى­مەن، قۋاڭشىلىققا بايلانىس­تى ەل ىشىندە ايتارلىقتاي الاڭ­­داۋشىلىق تۋىنداپ وتىر. وڭىر­دە مامىر-ماۋسىم ايلارىندا 13،1 جانە 19،1 مم ىلعال ءتۇستى. جىل­داعىدان الدەقايدا كەم. بۇرنا­عى جىلدارى وسى كەزگە دەيىن شامامەن 33-35 مم جاڭبىر جاۋىپ، جەر مەيىرى قانىپ قالا­تىن. بيىلعى قۇرعاقشىلىق جىلى ىلعال كولەمى ەكى ەسەدەن اسا از بولىپ تۇر. تەك سوڭعى اپتادا عانا ءۇمىت تامشىسى تامشىلادى. وندا دا الا-قۇلا. ماسەلەن، شىلدەنىڭ 15-ءى كۇنى بۋراباي اۋدانىندا – 17،4، قور­عالجىن اۋدانىندا – 15،9، اقكول اۋدانىندا – 13،3، ارشالى مەن استراحان اۋداندارىندا – 12،1، شور­تاندى اۋدانىندا 10،6 مم جاڭبىر جاۋدى.

– ەگەر القاپتاعى استىقتىڭ جاعدايى سوڭعى جاۋىننىڭ يگى اسەرىنەن ءسال جاقسا­راتىن بولسا، بيىل وبلىس بويىنشا گەكتار بەرەكەسى 8-10 تسەنتنەردەن اينالۋى ابدەن مۇمكىن. جاۋىننىڭ كەش جاۋى كەي اۋداندارداعى استىقتى القاپتاردىڭ بىركەل­كى كوكتەۋىنە مۇمكىندىك بەرمەدى. اس­تىقتىڭ دەنىنىڭ ساباعى قاتىپ قال­دى، – دەيدى وبلىستىق اۋىل شا­رۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باس مامانى ۆالەري ليتوۆچەنكو.

ەندى ەگىندىك القاپ­تاردا قا­لىپ­تاسىپ وتىرعان جاعدايدى كو­ڭىل تارازىسىنا سالىپ، سارالاپ كورەلىك. جەرى ايتارلىقتاي قۇنارلى زەرەندى اۋدانىن­دا­عى ەگىندىك القاپتاردىڭ 60 پايىزى ءتاپ-ءتاۋىر. بۋرابايلىق دي­قان­دار­دا دا گەكتار بەرەكەسى بيى­ل­عىداي قۋاڭشىلىق جىل­دىڭ وزىندە از بولمايدى دەگەن ءۇمىت بار. اۋداننىڭ استىقتى القاپتارى­نىڭ كوكتەۋى ءتاۋىر. جاقسى ەگىننىڭ كولەمى 56،8 پا­يىزدى قۇراپ وتىر. ورماندى القاپتىڭ ساناتىندا­عى ساندىقتاۋدىڭ ەگىن القاپ­تارىنىڭ تەڭ جارتىسى، استراحان اۋدا­نىنداعى ەگىننىڭ 40 پا­يىزى ءبىرشاما بىتىك ءوستى دەۋگە كەلەدى. بىراق كوڭىل توعاي­تىپ كوكتەگەن ەگىن ءوڭىردىڭ بارلىق اۋدانىندا بىردەي ەمەس. بارماق تىستەتىپ وپىن­دىرار كورىنىستىڭ دە ورىن الىپ وتىر­عانىن ايتا كەتپەي بولمايدى. اتباسار اۋدا­نىنىڭ ەگىن القاپتارىنىڭ 14،6 پايىزى، ارشالى، بۇلان­دى اۋدان­دارىنداعى تاناپقا سىڭى­رىل­گەن ءداننىڭ 10 پايىزى كوك­تەمەي قالدى دەسە دە بولارلىق. ەگىنى ناشار اۋدان – قورعالجىن. ونداعى ەگىن­دىك القاپ­تىڭ 69،2 پايىزى قا­ناعات­تانارلىق دەڭگەيدە بولسا، 30 پا­يىزىندا استىق شىقپاي قالدى.

وبلىس بويىنشا 4562،7 مىڭ گەكتار ەگىندىك القاپتىڭ 1403،7 مىڭ گەكتارى نەمەسە 30،8 پايىزى جاقسى. 2793،9 مىڭ گەكتارى قا­نا­عاتتانارلىق دەڭگەيدە. 365 مىڭ گەكتارىندا، نەمەسە 8 پايىزى مۇلدە ناشار.

– سولتۇستىكتىڭ اۋا رايى قۇ­بىل­مالى ەكەنى ەجەلدەن بەلگىلى، – دەيدى جاقسى اۋدا­نىنداعى «ۆيك­تور» شارۋا قوجالى­عى­نىڭ باس­شىسى ۆاديم ۆيتت. – دە­مەك، ءبىز­­دىڭ وڭىردەگى ەلدىڭ ىرىز­دى­عى اۋا رايى­نا تاۋەلدى. اۋىل شا­رۋا­شىلىعىمەن اينا­لىسقان سوڭ دا­لانىڭ ءۇنىن تىڭداپ، القاپ­تىڭ سى­رىن تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك. ون­سىز بول­مايدى. ماسەلەن، بيىل قۋاڭ­شىلىق بولا­تىنى كوكتەم شى­عى­سىمەن بەلگىلى بولدى. ال­قاپ­تاعى توپىراق مامىردىڭ 20-سىنان كە­يىن عانا جىلىندى. مەن كۇنىنە ەكى رەت بارىپ توپىراقتىڭ قالاي جىلىنىپ كەلە جاتقانىن باقى­­لاپ تۇردىم. سول سەبەپتى ەگىس جۇ­مى­سىن باستاۋعا اسىق­قان جوق­پىن. ءارامشوپ مامىردىڭ 20-سىنان ­
اسا بەلگى بەردى. كوكتەمگى ەگىستى سول كەزدە باستادىم. تۇقىمدى 7 سم تەرەڭ­دىككە ءسىڭىردىم. القاپتاعى كوك وسكىن العاش­قى قاپىرىق ىس­تىققا ۇرىنباي، امان قالدى. ­كەش كوكتەگەن سوڭ جاۋىنعا ىلەكتى. ال ەرتە جانە تايىز سەپكەندەر­دىڭ تۇ­قىمدارى توپىراقتىڭ اس­تىندا جاتىپ سۋىققا ۇرىنىپ، اۋرۋعا ۇشىرادى. قازىرگى ەگىننىڭ شىعىمدىلىعىنا قاراپ، كىمنىڭ دۇرىس قيمىلداعانىن اڭعارۋعا بولادى. جالپى، مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ەرتە ەكسەم دەپ جانتالاساتىندار – قولىندا قۋاتتى تەحنيكاسى جوق ديقاندار. ولار وزگەنىڭ تەحنيكاسىن جالعا الادى دا، ايتەۋىر مىندەتىمنەن قۇتىلايىن دەگەن كىسىشە ەرتە ەگىپ تاستايدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قۋاڭشىلىققا توتەپ بەرە الماي وتىر. ەندىگى ءبىر ماسەلە – اگروتەحنيكالىق شارالاردى دۇرىس جۇرگىزۋ. قۋاڭشىلىق بولاتىنىن سەزگەن سوڭ قولىمداعى ءونىمى ازداۋ جەرگىلىكتى تۇقىمدى قارا مالدى تۇگەل ساتىپ جىبەر­­دىم دە، بار قارجىنى سۇدىگەر جىر­تۋ­عا جۇمسادىم. ىلعالدى دا دەر كەزىندە جابۋعا تىرىستىم. اري­نە، ارىپتەستەرىمدى كىنالاۋدان اۋلاقپىن. تەك ەڭبەك ەش بول­ماۋى ءۇشىن اۋا رايىنىڭ قاباعىن كوكتەمنەن باستاپ قاداعالاعان دۇرىس دەگەن پىكىرىمدى ايتقىم كەلەدى.

تاجىريبەلى ديقان ۆاديم ۆيك­توروۆيچ­تىڭ پىكىرىنىڭ جانى بار ءتارىزدى. زەرەندى اۋدانىنا قاراستى «اسنو كوكشە» جاۋاپ­كەر­شىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ اگرونومى باۋىرجان مولداعاليەۆپەن دە تىلدەستىك.

– بيىلعى ەگىننىڭ جايى ماق­تا­نارلىق بولماي تۇر. جالقى­نىڭ عانا ەمەس، جال­پىنىڭ جايىن ايت­ساق، مىنانداي كورىنىستىڭ قا­لىپتاسىپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتۋگە بولادى. جىرتىلماعان جەر­دىڭ ەگىنى جاقسى. ونىڭ سەبەبى مىنادا، جىرتىلماعان جەر بولعان سوڭ ىلعالدى توپىراقتىڭ بويىندا جاقسى ساقتاپ قالدى. ال جىرتىل­عان جەردىڭ توپىراعى ۇلپىلدەپ تۇردى دا، قۇرامىنداعى ىلعال از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۇشىپ كەتتى. مول استىقتىڭ نەگىزىن ىلعال قالايدى. سوندىقتان ىلعالدى ۋاقىتىن­دا جانە مۇقيات جاپقان دۇرىس. ديقان قا­ۋىم پارعا قالدىرىل­عان جەردەن كوپ ءۇمىت كۇتە­تىن بولسا، بيىل سول پار القاپتارىنا ەگىن ناشار شىقتى. كوكتەمگى ەگىس ۋاقىتى كەلىپ قالعانىمەن، توپىراق كەش جىلىندى. ءدان ەگۋ ءۇشىن توپىراق 10 گرادۋسقا دەيىن جىلىنۋى كەرەك. كەيبىرەۋلەر تۇ­قىمدى تەرەڭىرەك سىڭىرگەن ۇتادى دەپ ەسەپ­تەگەنىمەن، تەرەڭ ەگىلگەن ءدان توپىراق جى­لىنباعان سوڭ ۇزاق ۋاقىت بۇعىپ جاتادى. وسى ۋاقىتتا ءداننىڭ بويىنداعى ىشكى ەنەرگياسى سارقىلادى، كوكتەپ شىعۋى قيىن بولادى. ول كوكتەپ شىققانشا توپىراقتىڭ بەتىندەگى ىلعال كەۋىپ كەتەدى. دەگەنمەن ءار جىلى اۋا رايىن باقىلاپ، ءار­تۇرلى ءتاسىل قولدانعان دۇرىس. شە­تەلدىك تاجىريبەلەرگە قاراعان­دا، امەريكالىق ديقاندار جەر­دى جىرتپاي ەگۋ تەحنولوگياسىن قولدانا­دى. سوڭعى جىلدا­رى قۋاڭشى­لىق ءجيى ورىن العاندىقتان، بالكىم بىزگە دە وسىنداي وزىق تەحنولوگيانى ەنگىزگەن دۇرىس بولار. وتكەن اپتادا جاۋىن جاۋعانىمەن، استىقتىڭ ساباعى قاتىپ كەتتى، – دەيدى باۋىرجان قايرات­ ۇلى.

استىق ساباعىنىڭ قاتۋى ءبىر­جان سال اۋدانىندا – 54،4، استراحان اۋدانىندا – 40 پايىز دەڭگەيىندە. قورعالجىن، شورتاندى اۋداندارىندا دا جوعارى. مۇنداي كورىنىستى ەگىندىكول، ەرەيمەنتاۋ، اقكول، ارشالى اۋداندارىنان دا بايقاۋعا بولادى. دەمەك، بۇل اۋدانداردا ءۇمىت ازداۋ.

تۇتاستاي العاندا، اقمولالىق ديقان­دار قۋاڭشىلىق جىلدىڭ وزىندە اگروتەح­نيكالىق تالاپتار­دى قاتاڭ ساقتاعاندىقتان، ەل ىرىزدىعىنىڭ كەمىمەيتىنىنە سە­نىپ وتىر.

اقمولا وبلىسى